Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Αυλαία για το 2015 με ορατούς διχασμούς

Toυ Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Το 2015 ήταν ένα από τα πιο αρνητικά έτη στην ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ομως, δεν είναι σίγουρο πως μετά το επόμενο, θα θεωρείται το χειρότερο, όπως παραδέχθηκε και ο Ζαν Κλοντ Γιουνγκέρ. Το προσφυγικό/μεταναστευτικό βρίσκεται ακόμη σε κλιμάκωση, η βρετανική εξαίρεση –που ίσως οδηγήσει έως και σε brexit- θα φέρει εξελίξεις ήδη μέσα στο 2016, ενώ και η κρίση της ευρωζώνης κάθε άλλο παρά αποτελεί παρελθόν.

Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι η χρονιά που λήγει κατέχει μέχρι στιγμής το ρεκόρ των Συνόδων Κορυφής στην ιστορία των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτή, 17-18 Δεκεμβρίου, ήταν η 12η κατά σειρά, αν υπολογιστούν τα τακτικά, άτυπα, έκτακτα και ειδικού τύπου Ευρωπαϊκά Συμβούλια που διοργανώθηκαν. Κι αν τα πρώτα μισά κυριαρχήθηκαν από το grexit και την αντιμετώπισή του, σχεδόν όλα τα επόμενα αφιερώθηκαν στην έκρηξη του προσφυγικού/μεταναστευτικού.

Η τελευταία Σύνοδος Κορυφής του 2015 δε βελτίωσε ιδιαίτερα την κακή εικόνα που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Ένωση στη διάρκεια του 2015. Οι αποφάσεις για το προσφυγικό, που διχάζει από την άνοιξη σε πολύ μεγάλο βαθμό τους Ευρωπαίους και το οποίο ήταν το βασικό θέμα της Συνόδου Κορυφής δεν κόμισαν κάτι διαφορετικό. Η μόνη καινούργια κίνηση, που θα αφορούσε τη δημιουργία ευρωπαϊκού σώματος συνοριοφυλακής/ακτοφυλακής για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, μετατέθηκε για το επόμενο εξάμηνο. Έτσι, προς το παρόν το μόνο το οποίο μένει είναι οι φράκτες που σήκωσαν στα εσωτερικά σύνορα για «προστασία» τους από τους πρόσφυγες ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, και που επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο το κλίμα ασυνεννοησίας και έλλειψης αλληλεγγύης μεταξύ των εταίρων.

Κατά τα άλλα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναλώθηκε κυρίως σε έναν απολογισμό της προσφυγικής κρίσης, προκειμένου να διαπιστωθεί αν οι αποφάσεις που είχαν λάβει στις προηγούμενες συναντήσεις τους οι χώρες μέλη υλοποιούνται. Αλλά και εδώ τα δεδομένα δεν είναι ενθαρρυντικά.

Μετεγκαταστάσεις που προβλέπονται αλλά δε γίνονται

Να υπενθυμίσουμε ότι οι ηγέτες των χωρών μελών έχουν δεσμευτεί από τα προηγούμενα Συμβούλια να δεχθούν για (προσωρινή) μετεγκατάσταση 66.000 προσφύγων από την Ελλάδα μέσα στην επόμενη διετία και μέχρι τώρα δεν έχουν πάρει ούτε 100, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τους 100.000 πρόσφυγες που προβλέπεται να μετακινηθούν από την Ιταλία. Έτσι, είναι προφανές ότι οι αποφάσεις μετεγκατάστασης συνολικά 166.000 προσφύγων δεν πρόκειται να υλοποιηθούν όσο οι υπόλοιπες χώρες μέλη -κυρίως οι ανατολικές- κωλυσιεργούν στην υλοποίηση των δεσμεύσεών τους, ενώ ορισμένες προσφεύγουν και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για να τις αμφισβητήσουν.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, είναι σαφές ότι υπάρχει καθυστέρηση στην κατασκευή των κέντρων καταγραφής και ταυτοποίησης των προσφύγων, αλλά είναι οξύμωρο να μας ασκούνται κριτικές από κράτη που και δεν τηρούν τις δικές τους δεσμεύσεις.

Ο «αδύνατος» χειρισμός της Τουρκίας

Πριν την έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, οι ηγέτες 11 χωρών της ΕΕ, με πρωτοβουλία της Γερμανίας, είχαν προσκαλέσει τον Τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, προκειμένου να συζητήσουν μαζί του την πορεία υλοποίησης του σχεδίου δράσης για την αναχαίτιση των προσφύγων. Όμως, ούτε και εδώ υπάρχουν ακόμη αποτελέσματα, με τους κοινοτικούς αξιωματούχους να θεωρούν ότι είναι νωρίς. Άλλωστε γίνεται αντιληπτό ότι η Τουρκία, κατά την πάγια πολιτική της, θα πρέπει να παίρνει περισσότερα από όσα δίνει προκειμένου να πράξει οτιδήποτε. Επομένως, κάθε κίνηση που θα κάνει η Άγκυρα, θα πρέπει και να την εξαργυρώνει, ζητώντας είτε χρήματα (έχουν προβλεφθεί πόροι 3 δισ. €), είτε κατάργηση της βίζας για τους υπηκόους της που ταξιδεύουν στην Ε.Ε. (είναι ένα θέμα που θα συζητηθεί στην ΕΕ την ερχόμενη άνοιξη), είτε επιτάχυνση της ενταξιακής διαδικασίας (με το να έχει ανοίξει στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας ένα ακόμη κεφάλαιο).

Υπάρχει επίσης η πίεση της Τουρκίας προς τις χώρες της ΕΕ να πάρουν απευθείας Σύρους πρόσφυγες που βρίσκονται στο έδαφός της. Το εν λόγω αίτημα της Αγκύρας είναι εύλογο, αν αναλογιστούμε τα εκατομμύρια των προσφύγων που θέλοντας και μη φιλοξενεί η Τουρκία. Όμως, πόσους τέτοιους είναι πιθανόν να πάρουν οι εταίροι από τη στιγμή που εμφανίζονται απρόθυμοι να δεχθούν τη μετεγκατάσταση ακόμη και των 166.000 από την Ελλάδα και την Ιταλία; Πάντως, ο Αχμέτ Νταβούτογλου, μιλώντας με τον Αλέξη Τσίπρα στο περιθώριο της Συνόδου, συμφώνησε ως προς την ανάγκη συνεργασίας για τον έλεγχο της ροής προσφύγων προς την Ελλάδα, αλλά τα λεγόμενά του θα κριθούν στην πράξη. Γενικότερα, ο χειρισμός της Τουρκίας από την ΕΕ μπορεί να εξελιχθεί σε αδύνατος και με τις δύο έννοιες που έχει η λέξη.

Η αμφιλεγόμενη πρόταση της Κομισιόν για ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή/ακτοφυλακή

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ήταν στραμμένο στην πρόταση που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκού σώματος περίπου 1500 συνοριοφυλάκων και ακτοφυλάκων, το οποίο θα μπορεί να επεμβαίνει στη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων των χωρών της ζώνης του Σένγκεν, ακόμη και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ενδιαφερόμενου κράτους.

Οι εν λόγω ομάδες προβλέπεται να επιχειρούν στα κράτη-μέλη, υπό την αιγίδα βέβαια των εθνικών υπηρεσιών και να δύνανται να διενεργούν συλλήψεις και δακτυλοσκοπήσεις, Επίσης, ο ρόλος αυτού του κοινού σώματος θα αναβαθμιστεί σε σχέση με την Frontex στις επιχειρήσεις εντοπισμού και διάσωσης ενώ γίνεται και συγκεκριμένη αναφορά στη δυνατότητα απέλασης ανθρώπων, μία εξουσία που δεν διέθετε μέχρι τώρα η προαναφερόμενη υπηρεσία. Ο δε προϋπολογισμός αυτού του νέου σώματος θα διπλασιαστεί μέσα στο 2016 από εκείνον που είχε η Frontex , ανερχόμενος από 140 εκατ. € σε 280 και ανεβαίνοντας στα 322 εκατομμύρια το 2022.

Οι αντιδράσεις σειράς χωρών, με πρώτη την Ελλάδα, αλλά και την Πολωνία, τη Σουηδία, και άλλες, ήταν αναμενόμενες, καθώς πρόκειται για κράτη που θεωρούν ότι η πρόταση θα μπορούσε να προκαλέσει ζήτημα εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας, δεδομένου ότι η φύλαξη των συνόρων είναι θέμα αποκλειστικής ευθύνης των κρατών μελών και όχι της Ε.Ε. Ωστόσο, χωρίς ένα βαθμό αυτονομίας αυτού του σώματος είναι αμφίβολο ότι άλλες χώρες όπως η Γερμανία και Γαλλία, που θα συμβάλουν και τα περισσότερα, θα συμφωνήσουν για τη δημιουργία του. Ούτως ή άλλως, η πρόταση παραπέμφθηκε στο αρμόδιο Συμβούλιο Υπουργών για περαιτέρω εξέταση και η λήψη των οποιονδήποτε αποφάσεων έχει μετατεθεί για ένα τουλάχιστον εξάμηνο. Το διάστημα αυτό είναι λογικό για μια τέτοια απόφαση που κατά ορισμένους «θα αφορά τη μεγαλύτερη μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας μετά το ευρώ». Από την άλλη, όμως, ένα εξάμηνο μπορεί να αποδειχθεί πολύ μακρύ για τον καταιγισμό εξελίξεων που υπάρχουν σχεδόν κάθε μέρα με το προσφυγικό/μεταναστευτικό.

Π.χ.. ας αφήσουμε για λίγο την κατάσταση που υπάρχει στα δικά μας θαλάσσια σύνορα ή της Ιταλίας. Ας πάμε στο Καλαί της Γαλλίας, στους αυτοσχέδιους οικισμούς που ζουν μερικές χιλιάδες οικονομικοί μετανάστες με το όνειρο της εισόδου στη Βρετανία. Για να καταλάβουμε την ένταση του προβλήματος και το αυσυγκράτητο αυτών των ανθρώπων, να σημειώσουμε ότι, παρά τη στενή επιτήρηση που υπάρχει, τις ειδικές περιφράξεις κλπ, εκατοντάδες από αυτούς επιχείρησαν το απόγευμα της Πέμπτης –δηλαδή ενώ εξελισσόταν το σχετικό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο- να μπουν στη σήραγγα της Μάγχης. Τελικά απαιτήθηκε η κινητοποίηση μεγάλου αριθμού ανδρών των δυνάμεων ασφαλείας προκειμένου να τους εμποδίσουν την τελευταία στιγμή κυριολεκτικά λίγο πριν τη είσοδο.

Μετά από όλα αυτά, θα έλεγε κανείς ότι το μέλλον της ζώνης Σένγκεν, του «κεκτημένου του», καθώς και της συμμετοχής των χωρών μελών είναι ζητήματα που παραμένουν ανοικτά μέσα στο 2016.

Ο απειλούμενος διχασμός λόγω βρετανικής εξαίρεσης

Σαν να μην έφτανε το προσφυγικό, ένας άλλος κίνδυνος διχασμού των Ευρωπαίων βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ο λόγος για το αίτημα του πρωθυπουργού της Βρετανίας Ντέϊβιντ Κάμερον για μια ειδική σχέση της χώρας του, προκειμένου να εισηγηθεί στους συμπατριώτες του να ψηφίσουν υπέρ της παραμονής της χώρας στην Ε.Ε., στο δημοψήφισμα του 2017.

Το θέμα συζητήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο δείπνο των ηγετών το βράδυ της Πέμπτης, όπου διαφάνηκε ότι ορισμένα αιτήματα του κ. Κάμερον δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να ικανοποιηθούν από τους εταίρους. Το βασικότερο από αυτά αφορά το να μην χορηγούνται κοινωνικά επιδόματα σε ευρωπαίους εργαζόμενους τα πρώτα τέσσερα χρόνια από την εγκατάστασή τους στο βρετανικό έδαφος. Το εν λόγω αίτημα χαρακτηρίστηκε απαράδεκτο από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, ενώ το έχουν απορρίψει η Καγκελάριος Μέρκελ και όλες οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Όμως και τα υπόλοιπα ζητήματα που θέτει η Βρετανία δεν είναι εύκολο να ξεκαθαριστούν (π.χ πότε η ευρωζώνη των 19 μπαίνει στα οικονομικά χωράφια των 28 και πότε το ανάποδο, ποιοι κανόνες μπορούν να ελαστικοποιηθούν για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα στην ΕΕ, καθώς και ποιες θα εξαιρέσεις θα υπάρχουν από την πολιτική ένωση των εταίρων, βεβαίως εάν και εφόσον αυτή προχωρήσει). Ωστόσο, αυτά τα τελευταία θεωρούνται πιο συζητήσιμα από τους περιορισμούς των επιδομάτων που ζητά η βρετανική κυβέρνηση και τα οποία θέτουν εν αμφιβόλω όλο το οικοδόμημα της ελεύθερης διακίνησης εργαζομένων στην ΕΕ. Όλα αυτά τα θέματα πήραν, επίσης, μια αναβολή για την επόμενη Σύνοδο Κορυφής, τον ερχόμενο Φεβρουάριο, με αρκετούς αναλυτές να βλέπουν μια ακόμη κρίση να έρχεται…