Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak

Αφορμή για τη συνέντευξη, στάθηκε ένα άρθρο της καθηγήτριας και συγγραφέα ενός βιβλίου για την πολιτική του φόβου Ruth Wodak, στο ακαδημαϊκό-δημοσιογραφικό site “The Conversation”. “Η λαϊκιστική δεξιά ανεβαίνει και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού -να γιατί”, ήταν ο τίτλος του. Η αιτία, όμως, ήταν τα ποσοστά που καταγράφουν ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη, το “ρεύμα” υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και η αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων σε χώρες όπως η Γερμανία, αλλά και σε βορειοευρωπαϊκά κράτη-“πρότυπα” μέχρι σήμερα.

της Μάχης Μαργαρίτη

“Δεν έχουμε ακούσει τέτοια ρητορική στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ΄30”, δήλωνε στο βρετανικό δίκτυο BBC στις αρχές Νοεμβρίου ο σουηδός υπουργός Μετανάστευσης Μόργκαν Γιόχανσον, μιλώντας για την άνοδο των Σουηδών Δημοκρατών, του αντι-μεταναστευτικού κόμματος με τις νεο-ναζιστικές ρίζες.

Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak
Από την προεκλογική εκστρατεία του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία

Στη Γαλλία, το Εθνικό Μέτωπο μπορεί να μην κέρδισε τελικά καμία περιφέρεια, όμως, αναδείχθηκε σε πρώτη δύναμη στον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών, κάνοντας  πολλούς να αναρωτιούνται αν ισχύει αυτό που η Μαρίν Λεπέν λέει, ότι η Γαλλία είναι, ακόμη, μια χώρα δύο κομμάτων, αυτών που είναι με το Εθνικό Μέτωπο και αυτών που είναι εναντίον του. Σε μια σειρά χωρών της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, κόμματα της ακροδεξιάς φαίνεται να ισχυροποιούνται. Είναι συγκυριακό, λόγω της μεγάλης ροής προσφύγων, ή το φαινόμενο είναι πιο σύνθετο; Η Ruth Wodak πιστεύει το δεύτερο, και μας εξηγεί το γιατί.

-Βλέπουμε ακροδεξιά κόμματα να γίνονται όλο και πιο ισχυρά στις χώρες του κέντρου και του βορρά της Ευρώπης. Μοιάζει κάπως παράδοξο, αν σκεφτούμε ότι οι οικονομίες αυτών των χωρών είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σχέση με αυτές των χωρών του νότου. Η Ελλάδα ή η Ιταλία, για παράδειγμα, δέχονται πολύ περισσότερους πρόσφυγες λόγω της γεωγραφικής τους θέσης. Κι όμως, η άνοδος της ακροδεξιάς είναι μεγάλη στις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Πώς εξηγείται αυτό;

Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak
Η καθηγήτρια Ruth Wodak

Είναι ο συνδυασμός πολλών παραγόντων που διευκολύνει την άνοδο της λαϊκιστικής δεξιάς. Οι εθνικές παραδόσεις και η ιστορία, η οικονομική κρίση και οι σχετιζόμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας που οδηγούν στην αύξηση της ανεργίας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και παραπέρα, η διάθεση να προστατευτεί το κράτος πρόνοιας, ο λεγόμενος “προνοιακός σωβινισμός”. Είναι ακόμη η τεράστια φτώχια του Τρίτου Κόσμου και η συνεπακόλουθη μετανάστευση, οι εξελίξεις μετά την “Αραβική Άνοιξη” και η ανάδυση νέων φονταμενταλιστικών θρησκευτικών κινημάτων, είναι και η εφαρμογή περισσότερων μέτρων ασφαλείας μετά την 11η Σεπτεμβρίου, και πολλά άλλα. Και, φυσικά, η απογοήτευση πολλών πολιτών από τη δυσλειτουργική παραδοσιακή πολιτική.

Πρέπει ακόμη να τονιστούν κάποιες σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε λαϊκιστικά δεξιά κόμματα στην Ανατολική και τη Δυτική Ευρώπη. Εξαιτίας του Κομμουνιστικού παρελθόντος της Ανατολικής Ευρώπης, είναι πολύ διαφορετική η πολιτική κληρονομιά από αυτή των Δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Οι ανακατατάξεις του 1989 σήμαιναν ότι τα εθνικά κράτη και οι εθνικές ταυτότητες έπρεπε να επανεφευρεθούν. Εκτός από τη μνήμη και τις πολιτικές ταυτότητες, ο μετασχηματισμός-μετάβαση σε μια καπιταλιστική οικονομία παρήγαγε νέες κατηγορίες νικητών και ηττημένων. Πολλοί θέλησαν να γίνουν μέρος “της Δύσης” όσο το δυνατό γρηγορότερα, άλλοι θέλησαν να παραμείνουν ουδέτεροι, και άλλοι νοσταλγικά λαχταρούν το “καλύτερο παρελθόν”.

Οι πολύ διαφορετικές μνήμες και εμπειρίες της δυτικής και της ανατολικής Ευρώπης είναι μία -τουλάχιστον- εξήγηση για τις διαφορές ανάμεσα στα δεξιά λαϊκιστικά κινήματα και τα προγράμματά τους, και τους διαφορετικούς αποδιοπομπαίους τράγους: Μουσουλμάνοι και μετανάστες στη Δυτική Ευρώπη, Εβραίοι και Ρομά στην Ανατολική Ευρώπη. Να σημειωθεί ότι οι Ρομά ήταν και παραμένουν η πιο ευάλωτη ομάδα στην Ευρώπη.

Πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα της μίας- εξήγησης-που-τα-καλύπτει-όλα για την άνοδο των κομμάτων της λαϊκιστικής δεξιάς. Οι ιστορίες, οι συλλογικές μνήμες και εμπειρίες δημιουργούν μια γκάμα σύνθετων ιδεολογιών. Στην Ανατολική Ευρώπη, πρόκειται για παραδοσιακές πορείες συνυφασμένες με τη νέα “Δυτική” ατζέντα και πρακτικές που κατασκευάζουν νέες πολιτικές ταυτότητες, και μια ιδιαίτερα ξενοφοβική, αντισημιτική και ρατσιστική πολιτική αποκλεισμού. Αυτές οι ιδεολογίες διαφέρουν από μια πιο “μαλακή”, κωδικοποιημένη και συχνά αποδεκτή πολιτική διακρίσεων στη Δυτική Ευρώπη, η οποία νομιμοποιείται μέσα από μέτρα ασφαλείας, νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας και προνοιακό σωβινισμό.

[accordion][acc title=”Προνοιακός Σωβινισμός”]Η άποψη ότι τα δικαιώματα στην κοινωνική πρόνοια πρέπει να περιορίζονται σε συγκεκριμένες ομάδες, κυρίως στους κατοίκους που έχουν γεννηθεί σε μια χώρα, σε αντίθεση με τους μετανάστες και όσους “δεν προσθέτουν αξία στην κοινωνία”. [/acc][/accordion]-Πιστεύετε ότι τα κόμματα της ακροδεξιάς αναζητούν συνεχώς “αποδιοπομπαίους τράγους”; Γιατί τους χρειάζονται;

Τα κόμματα της λαϊκιστικής δεξιάς φαίνεται να προσφέρουν απλές και καθαρές απαντήσεις σε όλους τους φόβους και τις προκλήσεις, για παράδειγμα κατασκευάζοντας αποδιοπομπαίους τράγους και εχθρούς -“άλλους” που πρέπει να κατηγορήσουμε για τα τωρινά μας τραύματα- συχνά καταφεύγοντας σε παραδοσιακά συλλογικά στερεότυπα και εικόνες του εχθρού. Κάποιες φορές οι αποδιοπομπαίοι τράγοι είναι Εβραίοι. Μερικές φορές οι Μουσουλμάνοι, οι Ρομά ή άλλες μειονότητες, άλλες φορές οι καπιταλιστές, οι σοσιαλιστές, οι γυναίκες με καριέρα, οι ΜΚΟ, η Ε.Ε., ο ΟΗΕ, οι ΗΠΑ ή οι Κομμουνιστές, τα κυβερνώντα κόμματα, οι ελίτ, τα μέσα ενημέρωσης, κοκ. Στην ουσία, οποιοσδήποτε μπορεί να κατασκευαστεί ως ο επικίνδυνος “Άλλος”, εφόσον κριθεί σκόπιμο για συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους και χειραγώγηση.

Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak
Ο επικεφαλής του AfD-Εναλλακτική για τη Γερμανία, το οποίο έρχεται τρίτο σε δημοσκόπηση του INSA

-Τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί οι ρατσιστικές επιθέσεις σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, καθώς και οι επιθέσεις σε δημοσιογράφους, όπως για παράδειγμα σε συγκεντρώσεις του PEGIDA. Σας ανησυχεί αυτό;

Φυσικά με ανησυχεί. Οι κοινωνίες πολώνονται και εκδηλώνεται βία (όπως οι εμπρησμοί σε κατοικίες προσφύγων). Οι λογικές συζητήσεις δε φαίνεται να αποδίδουν. Ο εθνικισμός και ο σωβινισμός φαίνεται να κυριαρχούν στις πολιτικές εξελίξεις σε πολλές χώρες, και ενισχύονται από γεγονότα όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι.

-Πιστεύετε ότι η ιδέα της “Εθνικής Ταυτότητας” παραμένει ισχυρή στις μέρες μας; Οι άνθρωποι χρειάζονται σύνορα για να νιώθουν ασφαλείς, ή η εθνική ταυτότητα είναι μια κατασκευή;

[blocktext align=”right”]Το ακροδεξιό Κόμμα του Δανικού Λαού ήρθε δεύτερο στις εκλογές του Ιουνίου, διπλασιάζοντας τις ψήφους του, από 12% σε 21%.
Στη Σουηδία, το ακροδεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών κέρδισε τον Σεπτέμβριο του 2014 την τρίτη θέση στις εκλογές με το 13% των ψήφων, ενώ τον Αύγουστο του 2015 δημοσκόπηση της YouGov το έφερε πρώτο στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων.[/blocktext]Παρατηρούνται γενικά τάσεις επιστροφής σε εθνικισμούς που “εκφράζονται” σε νέα σύνορα. Νέα τείχη υψώνονται στην Ευρώπη για να προστατευτεί το παραδοσιακό έθνος-κράτος -μια Ευρώπη Φρούριο-, σε μια εποχή που τα παγκοσμιοποιημένα ΜΜΕ και οι νέες μορφές επικοινωνίας επιτρέπουν το μοίρασμα των ειδήσεων και την εξάπλωση της αλλαγής με μια χωρίς προηγούμενο ταχύτητα. Τα συνθήματα που προτείνουν επιστροφή στο ομοιογενές έθνος-κράτος, τη μητρική γλώσσα και τις συντηρητικές οικογενειακές αξίες, που αναδεικνύουν τους “καθαρούς” Χριστιανούς λευκούς ανθρώπους ως τους “αληθινούς” Αυστριακούς, Φινλανδούς, Ούγγρους ή Δανούς, τα συνθήματα αυτά χρησιμοποιούνται ως απαντήσεις στους πολλούς -κατασκευασμένους και αληθινούς- φόβους. Οι απαντήσεις που δίνει η λαϊκιστική δεξιά είναι προσανατολισμένες στο παρελθόν, σε τοπικού χαρακτήρα, σωβινιστικές και παραδοσιακές αξίες, σε μια προσπάθεια να στρίψει προς τα πίσω το τιμόνι της ιστορίας και της κοινωνικής προόδου.

-Θεωρείτε ότι εκφράσεις που χρησιμοποιούν ευρωπαίοι ηγέτες, όπως “επίθεση στις αξίες μας”, “επίθεση στον τρόπο ζωής μας”, αυτόματα μετατρέπουν τους Μουσουλμάνους σε ένα “πολιτισμικό Άλλο”;

Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak
Από καμπάνια των Σουηδών Δημοκρατών κατά της επαιτείας, η οποία προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων

Αν αυτές οι εκφράσεις χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα για να δημιουργήσουν μια απατηλά ομοιογενή εικόνα-αποδιοπομπαίο τράγο, “Τον Μουσουλμάνο”, τότε, ναι, αυτή η κατασκευή φαίνεται να δουλεύει σε πολλές περιπτώσεις- παρότι γνωρίζουμε ότι σήμερα τα προβλήματα προκαλούνται περισσότερο από την τεράστια ανεργία των νέων ανθρώπων -“η χαμένη γενιά”- και τη φτώχια. Επιπλέον, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ταξικές διαιρέσεις που κατασκευάζονται παραπλανητικά ως εθνικές ή θρησκευτικές διαιρέσεις.

-Έχετε αναφερθεί στο πώς τα μέσα ενημέρωσης “δίνουν οξυγόνο” στις καμπάνιες της λαϊκιστικής δεξιάς, κάνοντας πρωτοσέλιδο την ατζέντα τους. Πιστεύετε ότι τα μέσα ενημέρωσης είναι τόσο “αθώα” ώστε δε γνωρίζουν τις επιπτώσεις του πρωτοσέλιδου;

Δεν πιστεύω ότι τα μέσα ενημέρωσης είναι αθώα -συχνά κινούνται από οικονομικές δυνάμεις όπου τα σκάνδαλα πουλάνε περισσότερο: προκαλώντας σκάνδαλα, η λαϊκιστική δεξιά συχνά κυριαρχεί στην ατζέντα, και μένει λίγος χώρος για άλλα θέματα.

-Ποια είναι η λαϊκιστική δεξιά πτέρυγα των Ηνωμένων Πολιτειών; Το Tea Party; Η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ; Το περιοδικό New Yorker έγραφε ότι μετά την άνοδο και την παρακμή του Tea Party, η αμερικανική ακροδεξιά έψαχνε τον εκφραστή της, και τώρα τον βρήκε.

Ο Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να είναι ένας “μοναχικός” δημαγωγός -φυσικά, όμως, χρησιμοποιώντας το περιεχόμενο και τις στρατηγικές του δεξιού λαϊκισμού, όπως για παράδειγμα τους αποδιοπομπαίους τράγους.

-Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην αμερικανική και την ευρωπαϊκή ακροδεξιά; Ποιες είναι αυτές;

Η άνοδος της ακροδεξιάς – μας μιλά η βραβευμένη καθηγήτρια Ruth Wodak

Υπάρχουν διαφορές. Η θρησκεία είναι μία από αυτές. Κάποια από τα κόμματα της λαϊκιστικής δεξιάς στην Ευρώπη αναφέρουν ρητά ότι υπερασπίζονται τις Χριστιανικές αξίες, αλλά αυτό δε συμβαίνει παντού. Πολύ μικρό μέρος αυτής της ρητορικής χρησιμοποιείται, για παράδειγμα, στη Γαλλία ή τη Σκανδιναβία. Αντίθετα, ο Χριστιανικός φονταμενταλισμός βρίσκεται στον πυρήνα του Αμερικανικού δεξιού λαϊκισμού εδώ και δεκαετίες. Αυτό αποτυπώνεται στην άκαμπτη στάση του σε κοινωνικά ζητήματα, όπως οι αμβλώσεις, που σπάνια εμφανίζονται σε προγράμματα των κομμάτων της λαϊκιστικής δεξιάς στην Ευρώπη.

Επιπλέον, κανένα τέτοιο κόμμα στην Ευρώπη δεν τολμά να αντιταχθεί ρητά στα καλά-εγκαθιδρυμένα συστήματα υγείας -τουλάχιστον όχι όσο προορίζονται αποκλειστικά για “εμάς” και όχι για ξένους, πρόσφυγες ή μετανάστες. Στις ΗΠΑ, όμως, οποιοδήποτε σύστημα υγείας θυμίζει έστω και αμυδρά “κοινωνικοποιημένη ιατρική”, απορρίπτεται από τη λαϊκιστική δεξιά.

Η Ruth Wodak είναι ομότιμη καθηγήτρια Λόγου και Επικοινωνίας στο Lancaster University της Βρετανίας, και καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Πολυβραβευμένη, έχει γράψει, μεταξύ άλλων, το βιβλίο, “Η Πολιτική του Φόβου”-“The Politics of Fear: What Right-Wing Populist Discourses Mean”. Πριν από δύο μήνες έδωσε διάλεξη στην Αθήνα για αυτό το θέμα.

πηγές: The Conversation, RT, BBC, The Guardian, The New York Times, Wikipedia

φωτογραφίες: ΑΠΕ/ΜΠΕ, The Conversation

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος