Κρίση στο Καλαί: μεταναστευτικό & προσφυγικό συνταράσσουν πάλι την Ευρώπη

Δραματικά γεγονότα διαδραματίζονται τις τελευταίες μέρες στη γαλλική πλευρά των Στενών του Καλαί, καθώς συνωστίζονται εκεί ολοένα και περισσότεροι μετανάστες που προσπαθούν με απονενοημένους τρόπους να περάσουν στο βρετανικό έδαφος, χρησιμοποιώντας τη σήραγγα της Μάγχης. Δέκα βρήκαν το θάνατο από τις αρχές Ιουνίου, προσπαθώντας να πηδήξουν σε επιβιβαζόμενα φορτηγά και μετακινούμενα τρένα και 37.000 συνελήφθησαν και απωθήθηκαν από τις αρχές όλο το 2015.

Μετά τα τελευταία περιστατικά του θανάτου ενός 20χρονου άνδρα από το Σουδάν, ο οποίος προσπάθησε μαζί με 1.500 ακόμα μετανάστες και πρόσφυγες να πραγματοποιήσουν έφοδο στο Eurotunnel και τη μαζικότερη μέχρι τώρα απόπειρα από 2.000 άτομα να υπερπηδήσουν τη νύκτα της Δευτέρας τον φράκτη ασφαλείας του τερματικού σταθμού του Eurostar, συνεκλήθη επείγουσα σύσκεψη από τη βρετανική κυβέρνηση και κοινή συνάντηση της υπουργού Εσωτερικών της χώρας Τερέζα Μέι με το γάλλο ομόλογό της Μπερνάρ Καζνέβ.
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιτ Κάμερον περιέγραψε την κρίση στο Καλαί ως «πολύ ανησυχητική» και τόνισε ότι η κυβέρνησή του θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να βελτιωθεί η κατάσταση. Και μέχρι στιγμής ανακοινώθηκε ότι η βρετανική κυβέρνηση θα δαπανήσει ένα πρόσθετο ποσό 7 εκατ. λιρών για τη βελτίωση των συνθηκών ασφαλείας στη σήραγγα της Μάγχης, που κυρίως θα προορίζεται για περίφραξη μήκους 1,2 μιλίων γύρω από την σιδηροδρομική αποβάθρα στο Κοκέλ της γαλλικής ακτής. Παράλληλα, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατηγόρησαν την κυβέρνηση Κάμερον ότι περιορίζεται σε μέτρα αστυνομικής φύσης, αγνοώντας τις ανάγκες ανθρώπων που εγκαταλείπουν τις χώρες τους που μαστίζονται από πολεμικές συρράξεις και ανθρωπιστικές κρίσεις. Οι οργανώσεις αυτές καλούν τη Βρετανία να δεχθεί περισσότερους μετανάστες και πρόσφυγες, πολλοί εκ των οποίων τελικά προτιμούν αυτό που θεωρούν «βρετανικό Ελντοράντο», λόγω κοινωνικών επιδομάτων και καλής οικονομικής ανάπτυξης, από τη Γαλλία και άλλες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης.
Σε ό,τι πάντως, αφορά την κατάσταση στη Μάγχη, η διοίκηση του Eurotunnel εκτιμά πως η όλο και αυξανόμενη ροή μεταναστών «δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, πλέον, από τις γαλλικές αρχές». «Η πίεση που ασκείται τώρα κάθε βράδυ ξεπερνά αυτά που μπορεί ευλόγως να κάνει μία εταιρεία», υπογραμμίζει η Eurotunnel, η οποία απευθύνει έκκληση για να υπάρξει «μια κατάλληλη αντίδραση των κρατών». Να σημειωθεί ότι τα ιδρυτικά κείμενα για την δημιουργία και διαχείριση της σήραγγας κάτω από τη Μάγχη «απαιτούν από τα κράτη, πέρα από τις ευθύνες τους που απορρέουν από την κυριαρχία τους, να επιτρέπουν στην εταιρεία να διενεργεί τη μεταφορική δραστηριότητά της σε πλήρη ασφάλεια». Και αυτό που συμβαίνει τώρα είναι πως κάθε μέρα μερικές εκατοντάδες άτομα επιχειρούν να διασπάσουν τον κλοιό ασφαλείας που υπάρχει στη γαλλική πλευρά, ενώ στους πρόχειρους καταυλισμούς του Καλαί προστίθενται κάθε μέρα 150-200 νέα άτομα.

Οι στατιστικές πάντως για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες στην ΕΕ εκπλήσσουν…

Τα στατιστικά στοιχεία για τους μετανάστες και ιδίως για τους πρόσφυγες παρουσιάζουν, πάντως, μια διαφορετική εικόνα της πραγματικότητας από αυτή που επικρατεί, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό των αιτούντων άσυλο στην ΕΕ προέρχεται από κράτη της ίδιας της Ευρώπης και μικρότεροι αριθμοί τρίτες χώρες όπου υπάρχουν συγκρούσεις.
Έτσι, με βάση στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η Eurostat, τα οποία καταγράφουν τον αριθμό των προσώπων που ζήτησαν άσυλο στις 28 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα στο α’ εξάμηνο του 2015 -στους οποίους δεν περιλαμβάνονται οι μετανάστες- προέρχονταν: το από τα Δ. Βαλκάνια (Κόσοβο, Αλβανία, Σερβία, ΠΓΔΜ), Ουκρανία και Ρωσία, το 25% από χώρες της Μ. Ανατολής που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, προήλθε το 25%, το 19% από την Αφρική και το 17% από άλλες ασιατικές χώρες. Επίσης, οι αιτούντες άσυλο από τις χώρες των Βαλκανίων είναι εκείνοι που προκάλεσαν αύξηση του συνόλου των αιτούντων άσυλο φέτος σε σχέση με το 2014. Συγκεκριμένα, το α’ εξάμηνο του 2015 οι αιτούντες άσυλο στις 28 χώρες της ΕΕ έφτασαν τους 338.530, ενώ την ίδια περίοδο του προηγούμενου χρόνου ήταν 214.295, με το 35% των προσώπων αυτών να προέρχονται από τις βαλκανικές χώρες. Από τους υπόλοιπους, η πλειονότητα των αιτούντων άσυλο στην ΕΕ προέρχεται από τη Συρία (60.250) και ακολουθούν το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Ερυθραία, το Πακιστάν, η Ουκρανία, η Νιγηρία, η Σομαλία, η Ρωσία και η Γκάμπια.
Επίσης, σε ό,τι αφορά τα Βαλκάνια κύρια αιτία της μετανάστευσης και ακόμη και υποβολής αιτήσεων ασύλου είναι η οικονομική κατάσταση και όχι ο πόλεμος, ενώ, στις χώρες της Μ. Ανατολής, τις περισσότερες της Αφρικής, μερικές της Ασίας και βέβαια και την Ουκρανία υπάρχουν έντονα ζητήματα γεωπολιτικών και ανθρωπιστικών κρίσεων.

Κοινωνικές αντιδράσεις αλλά και υποστήριξη …

Οι κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις υπέρ και κατά των μεταναστών και ακόμη και προσφύγων είναι πολυάριθμες και διαφορετικές σε πλειάδα ευρωπαϊκών χωρών όλα τα τελευταία χρόνια. Να σταχυολογήσουμε μόνο τις δύο κυριότερες των τελευταίων 24ώρων.

Η μία έλαβε χθες χώρα στη Φινλανδία, όπου 15.000 διαδηλωτές κατέβηκαν στους δρόμους του Ελσίνκι για να εκφράσουν την υποστήριξή τους στην πολυπολιτισμικότητα, λίγες ημέρες μετά τις εμπρηστικές δηλώσεις που έκανε για το θέμα ένας βουλευτής της λαϊκιστικής δεξιάς.

Ο Όλι Ίμονεν, ένας βουλευτής των Αληθινών Φινλανδών, του αντιμεταναστευτικού κόμματος που συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό και κηρύττει την απόρριψη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έγραψε την περασμένη Παρασκευή στο Facebook ότι «ονειρεύεται ένα ισχυρό και γενναίο έθνος που θα νικήσει αυτόν τον εφιάλτη που αποκαλείται πολυπολιτισμικότητα». Η δήλωση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων σε όλη τη χώρα, καθώς και την προαναφερόμενη διαδήλωση. Πάντως, πολλοί πολιτικοί, μεταξύ των οποίων και σύμμαχοι των Αληθινών Φινλανδών όπως ο πρωθυπουργός Σιπίλα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νιίστο, εξέφρασαν την υποστήριξή τους στη διαδήλωση και υπενθύμισαν ότι ο φινλανδικός τρόπος ζωής ανέκαθεν ανεχόταν τις διαφοροποιήσεις. Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, στη Φινλανδία ζουν περίπου 300.000 άτομα που δεν κατάγονται από τη χώρα και αποτελούν το 5,5% του πληθυσμού. Πάνω από τους μισούς από αυτούς είναι Ευρωπαίοι και προέρχονται κυρίως από τη Ρωσία και την Εσθονία.

Από την άλλη, βίαιες συμπλοκές σημειώθηκαν στα τέλη της προηγούμενης εβδομάδας στη Δρέσδη της Γερμανίας, με αφορμή την επικείμενη εγκατάσταση στην πόλη αρκετών εκατοντάδων προσφύγων.

Αντίπαλοι τέθηκαν οπαδοί της Ακροδεξιάς και αλληλέγγυοι των προσφύγων από αριστερές οργανώσεις, ενώ υπήρξαν και ορισμένοι τραυματισμοί. Υπενθυμίζεται ότι η συγκεκριμένη πόλη της ανατολικής Γερμανίας είναι η “γενέτειρα” του κινήματος PEGIDA, που τάσσεται κατά της έλευσης μεταναστών στη Γερμανία και έχει στόχο να αποτρέψει τον “εξισλαμισμό της Ευρώπης”.

Επιπλέον εδώ και μήνες, οι επιθέσεις — πυροβολισμοί, πυρκαγιές, εναντίον κέντρων φιλοξενίας μεταναστών ή υπό κατασκευή κέντρων υποδοχής- δεν παύουν να αυξάνονται στη Γερμανία. Μόνο από την έναρξη του 2015 έχουν καταγραφεί 202 τέτοιες επιθέσεις σε όλη τη χώρα, από 203 που είχαν καταγραφεί στο σύνολο του 2014. Να σημειωθεί, πάντως, ότι λόγω της καλής πορείας της οικονομίας της, η Γερμανία αποτελεί τον πρώτο προορισμό στην Ευρώπη για όσους προσπαθούν να γλιτώσουν από τη φτώχεια, τους πολέμους και τους διωγμούς στη δική τους χώρα. Έτσι, η χώρα αναμένει να υποδεχθεί για το 2015 περίπου 450.000 αιτούντες άσυλο, αριθμό που αποτελεί απόλυτο ρεκόρ.

Η ΕΕ δεν απαντά κατάλληλα στο μεταναστατικό και προσφυγικό ζήτημα

Η διαχείριση του μεταναστευτικού και προσφυγικού ζητήματος είναι και θα παραμείνει για χρόνια από τα κρισιμότερα για την ΕΕ. Το θέμα ήταν από τα κυριότερα στην ατζέντα του πρόσφατου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης-26ης Ιουνίου, το οποίο έπρεπε να δώσει συνέχεια στις ιδέες που αναπτύχθηκαν στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής της 23ης Απριλίου και στις θέσεις που επεξεργάστηκε και ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 27 Μαΐου.

Τελικά, το εν λόγω Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποδέχθηκε τα όσα ετέθησαν στις 23/4 στη Σύνοδο και εκείνα που προτάθηκαν από την Κομισιόν στις 27/5, κάνοντας χρήση του μηχανισμού αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, που προβλέπει το άρθρο 78 παράγραφος 3 της Συνθήκης της Λισαβόνα Έτσι, όσον αφορά την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτών που κάνουν αίτηση για άσυλο στις χώρες μέλη και για την αποσυμφόρηση εκείνων που δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν για μετεγκατάσταση 40.000 προσώπων από την Ιταλία και την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη κατά την προσεχή διετία. Κατέληξαν, επίσης, σε ένα σχέδιο εγκατάστασης και επανεγκατάστασης στις χώρες της ΕΕ ακόμη 20.000 προσώπων που βασικά διαβιούν εκτός Ευρώπης και η ζωή τους διατρέχει κίνδυνο εξαιτίας γεωπολιτικών ή ανθρωπιστικών κρίσεων.

Από την ανάγνωση, πάντως, αυτών των περιορισμένης έκτασης αποφάσεων και ιδίως των μικρών αριθμών που έχουν προβλεφθεί για μετεγκαταστάσεις και επανεγκαταστάσεις, διαπιστώνει κανείς πόσο ελλειμματική είναι και παραμένει η πολιτική της ΕΕ για την αντιμετώπιση του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος. Π.χ. οι 40.000 που αποφασίστηκε να μετεγκατασταθούν από την Ιταλία και την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη –και μάλιστα σε βάθος διετίας- είναι ένας μικρός αριθμός των αιτούντων άσυλο που δέχεται η δική μας χώρα και η γειτονική. Ακόμη, μόνο τους τελευταίους 12 μήνες οι αιτούντες άσυλο έχουν φτάσει στις 600.000 στο σύνολο της ΕΕ. Επίσης, σχεδόν ασήμαντος είναι ο αριθμός των 20.000 ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο πέριξ της Ευρώπης και οι οποίοι προβλέφθηκε να γίνουν αποδεκτοί στις χώρες μέλη, σε σχέση με όσους διαβιούν σε επικίνδυνες ζώνες, σε στρατόπεδα προσφύγων, προσωρινούς ή και παράνομους καταυλισμούς κλπ.

Όμως και γι’ αυτούς τους περιορισμένους αριθμούς έχουν υπάρξει τους τελευταίους μήνες ισχυρές αντιδράσεις από σειρά χωρών. Η Βρετανία, η Ιρλανδία και η Δανία δε θα συμμετάσχουν καθόλου στα προγράμματα μετετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης λόγω ειδικών συμφωνιών με την ΕΕ στα θέματα εσωτερικής ασφάλειας και Συνθήκης Σένγκεν. Επίσης πολλές χώρες της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Τσεχία έχουν εκφράσει τις αντιρρήσεις τους, ενώ στα Βαλτικά κράτη έχει ξεκινήσει συζήτηση αν στην κατανομή των ποσοστώσεων θα πρέπει να ληφθεί υπόψη να μην σταλούν πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Απ΄ την άλλη πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ΕΕ διαθέτει –προς το παρόν- ιδιαίτερα περιορισμένες αρμοδιότητες στα ζητήματα διαχείρισης των προσφύγων και μεταναστών. Έτσι, π.χ. η θέσπιση κοινών ελάχιστων προτύπων και διαδικασιών για τους αιτούντες άσυλο σκοπό έχει να εξασφαλίσει ένα επίπεδο προστασίας γι’ αυτούς που το χρειάζονται και να αποτρέψει την κατάχρηση των εθνικών συστημάτων παροχής ασύλου.

Επίσης, οι κοινοτικές αρχές επιμένουν πως για να μπορούν οι πολίτες να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλη την ΕΕ, πρέπει να διενεργούνται αποτελεσματικοί έλεγχοι σε όλα τα σημεία εισόδου στην Ένωση. Έτσι, οι χώρες της ΕΕ δίνουν έμφαση στους καλύτερους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, διευκολύνοντας, παράλληλα, την είσοδο στην Ένωση των ατόμων που έχουν ένα τέτοιο δικαίωμα. Τη δε επιχειρησιακή συνεργασία των χωρών μελών στα θέματα αυτά είναι που διαχειρίζεται ο οργανισμός για τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, δηλαδή η FRONTEX .

Η Ελλάδα και οι Κανονισμοί Δουβλίνο ΙΙ και ΙΙΙ

Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του θέματος του ασύλου σε κοινοτικό επίπεδο, αυτό διέπεται από τους περίφημους Κανονισμούς, Δουβλίνο ΙΙ, ΙΙΙ. Πρόκειται για νομικά κείμενα που θεσπίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και καθορίζουν τη χώρα η οποία θα είναι υπεύθυνη για να δώσει άσυλο στον αιτούντα πρόσφυγα. Σύμφωνα με τους εν λόγω Κανονισμούς, ο μετανάστης δικαιούται να ζητήσει άσυλο στην ευρωπαϊκή χώρα στην οποία θα εισέλθει την πρώτη φορά. Π.χ. οι μετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα και κατόπιν μεταβαίνουν σε άλλη χώρα για να αιτηθούν άσυλο θα πρέπει, σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, αλλά και τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ να επιστρέφονται πίσω στη χώρα μας. Ωστόσο, λόγω των ιδιαίτερων προβλημάτων εφαρμογής του ασύλου στην Ελλάδα, οι κανονισμοί αυτοί από το 2010-2011 βρίσκονταν άτυπα σε επανεξέταση. Π.χ. στις 21 Δεκεμβρίου 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι κινδυνεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών που επιστρέφουν ειδικά στην Ελλάδα μέσω του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, απόφαση που χαρακτηρίστηκε ότι ανατρέπει defacto τον Kανονισμό Δουβλίνο ΙΙ.

Πάντως, η Ελλάδα, παρά την άτυπη αναστολή του Δουβλίνου ΙΙ και III ως προς αυτήν, παραμένει ουσιαστικά εγκλωβισμένη σε ευρωπαϊκούς κανονισμούς που υπέγραψε πριν μερικά χρόνια, χωρίς να εξασφαλίσει τα κατάλληλα ανταλλάγματα, εκτός από τις κοινοτικές ενισχύσεις για τη Frontex και τα κέντρα κράτησης. Έτσι, ως χώρα υποδοχής, είναι υποχρεωμένη να διαχειριστεί ένα τεράστιο πρόβλημα -ευρωπαϊκό κατ’ ουσία – που θα διαρκέσει επί μακρόν και με δεδομένη τη δυσχερή οικονομική της κατάσταση. Ότι κι αν λέγεται, ο όγκος των μεταναστών ή και των προσφύγων που δέχεται η χώρα κάθε χρόνο είναι αδύνατο να απορροφηθούν από την ελληνική κοινωνία και οικονομία σε συνθήκες νομιμότητας και ομαλότητας. Επίσης, μια νέα διάσταση του προβλήματος είναι η έξαρση του ισλαμικού εξτρεμισμού- όπως με τραγικό τρόπο επιβεβαιώθηκε ξανά αυτές τις μέρες -με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εισαγόμενου πλήθους των μεταναστών από χώρες που παράγουν «μαχητές του Ισλαμικού Κράτους». Η χώρα μας δεν έχει τα κατάλληλα μέσα να διαχειριστεί μια τέτοια κατάσταση ενώ οι Ευρωπαίοι, προστατευμένοι από το Δουβλίνο ΙΙ και III, κατ΄ ουσία αδιαφορούν.
Υπάρχουν βέβαια φωνές στην Ελλάδα που υποστηρίζουν την έξοδο της χώρας από την εν λόγω Συνθήκη και την έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων τους μετανάστες ώστε το πρόβλημα να μετακυλιστεί στους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Όμως, οι εισηγητές τέτοιων θέσεων ξεχνούν κάτι βασικό. Οι Κανονισμοί Δουβλίνο ΙΙ και τώρα III «πηγαίνουν πακέτο» με τη συνθήκη Σένγκεν. Αυτό αφενός σημαίνει ότι οι Έλληνες πολίτες θα χάσουν το προνόμιο να ταξιδεύουν μόνο με την ταυτότητα τους στις χώρες της Ευρώπης και θα χρειαστεί να εκδώσουν ξανά διαβατήρια, εξέλιξη-πισωγύρισμα για τη χώρα. Αφετέρου, τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ στην περιοχή θα πάψουν να είναι τα ελληνικά και θα μετατεθούν στα επόμενα γεωγραφικώς κράτη μέλη, τα οποία, τότε εκείνα, αφού θωρακιστούν, θα μας επιστρέφουν μέρος τουλάχιστον των μεταναστών που θα έχουν διέλθει από ελληνικό έδαφος.
Έτσι, το σίγουρο είναι ότι η χώρα μας θα πρέπει σε συνεργασία και με άλλα ενδιαφερόμενα για το πρόβλημα κράτη όπως Ιταλία, Ισπανία, Κύπρο, Μάλτα, Βουλγαρία κλπ. να ανοίξει μια επαναδιαπραγμάτευση για αυτούς τους Κανονισμούς και να θέσει τους υπόλοιπους εταίρους προ των ευθυνών τους ώστε να βελτιώσει θεσμικά τους σχετικούς όρους. Άλλωστε η πρόσφατη αντίδραση της ΕΕ και των γειτονικών χωρών στην πρόθεση της Ουγγαρίας για μονομερή αμφισβήτηση αυτών των κανόνων και η άμεση αναδίπλωση της τελευταίας είναι ενδεικτική για το τι θα μπορούσε να συμβεί και σε εμάς αν αποφασίζαμε να δράσουμε με τέτοιο τρόπο.

Ρεπορτάζ-Ανάλυση: Πολυδεύκης Παπαδόπουλος