Ο Επιτάφιος και έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής (video)

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται ο στολισμός του Επιταφίου στις εκκλησίες. Ψάλλονται οι Μεγάλες Ώρες, που περιέχουν ψαλμούς, τροπάρια, Αποστόλους, Ευαγγέλια και Ευχές, στη συνέχεια ψάλλεται ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής και γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου. Το βράδυ γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου, εκτός του ναού και στα όρια της Ενορίας.

Έθιμα

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας». Σε πολλές περιοχές της χώρας τα κορίτσια της ομάδας κρατούν ένα στεφάνι, πλεγμένο με λουλούδια εποχής, το οποίο στη συνέχεια το εναποθέτουν είτε στον Επιτάφιο, είτε στον τάφο του προσφάτως αποβιώσαντος ενορίτη. Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής, όπως τα ονομάζει η Λαογραφία, τείνουν σήμερα να εκλείψουν.

Σέρρες (Γράφει η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών): Κατά την Περιφορά του Επιταφίου, οι γυναίκες τοποθετούν στο κατώφλι την εικόνα του Εσταυρωμένου με λουλούδια, κεριά και θυμίαμα. Δίπλα τοποθετούν ένα πιάτο στο οποίο  έχουν φυτέψει φακή  ή κριθάρι πριν μερικές ημέρες και  έχει δημιουργήσει χλόη. Το έθιμο θυμίζει τους αρχαίους «Κήπους του Αδώνιδος». Ο Άδωνις, σύμβολο της άνοιξης που γρήγορα μαραίνεται, γιορταζόταν με την έκθεση πάνω σε νεκρικό κρεβάτι ομοιώματος στολισμένου με άνθη και πρασινάδες.

Ναύπακτος: Η Περιφορά του Επιταφίου συνδυάζεται με ρίψη πυροτεχνημάτων στο λιμάνι, σε ανάμνηση της ηρωικής προσπάθειας του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.

Κέρκυρα: Η Περιφορά των Επιταφίων ξεκινά το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο. Μέχρι της 9μιση το βράδυ, από κάθε εκκλησία βγαίνει ο Επιτάφιος με την απαραίτητη μπάντα της ενορίας, τις χορωδίες, τους πιστούς. Τελευταίος βγαίνει ο μεγαλοπρεπέστατος επιτάφιος της Μητρόπολης.

Θράκη: Οι νεότεροι συνήθως, αφού φτιάξουν το ομοίωμα του Ιούδα, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν κλαδιά. Τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Περιφορά του Επιταφίου, θα βάλουν φωτιά στα κλαδιά αυτά και θα «κάψουν» τον Ιούδα. Συνηθίζεται μέρος της στάχτης αυτής, να το ρίχνουν στα μνήματα.

Νέα Πέραμος Καβάλας: Κατά την Περιφορά του Επιταφίου, οι κάτοικοι σε κάθε γειτονιά της πόλης καίνε από ένα ομοίωμα του Ιούδα, τη στιγμή που η πομπή του Επιταφίου περνάει από τους δρόμους. Ολόκληρη η πόλη εκείνη τη νύχτα φωτίζεται από τις δεκάδες φωτιές, που ανάβουν οι κάτοικοι, στέλνοντας έτσι το μήνυμα της κάθαρσης, αλλά και της αιώνιας ανάστασης.

Στο video από το Αρχείο της ΕΡΤ (απόσπασμα από την εκπομπή: «Οι Δώδεκα μήνες – Απρίλιος») παρακολουθούμε το κάψιμο του Ιούδα που σε πολλά μέρη γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή.

Ύδρα: Ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του.

Αμοργός: Προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά και κατά την Περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες ραίνουν την πομπή με αρώματα.

Ίος: Μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες. Κατά την Περιφορά των Επιταφίων των δύο Ενοριών του νησιού, τα Εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών.

Πάρος: Η περιφορά του Επιταφίου κάνει 15 στάσεις. Σε καθεμία από αυτές φωτίζεται κι ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την Είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.

Πύργος Σαντορίνης: Μετά την Αποκαθήλωση, βγαίνει το «Τάνταλο» στους δρόμους του χωριού για να αναγγείλει το γεγονός και οι καμπάνες ηχούν πένθιμα. Η περιφορά του Επιταφίου σημαίνεται από μικρές φωτιές σε λυχναράκια. Οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.

Τήνος: Οι περιφορές των Επιταφίων στη Χώρα συγκλίνουν στη μαρμάρινη εξέδρα της παραλίας, ενώ ο Επιτάφιος της Ενορίας του Αγίου Νεκταρίου καταλήγει μέσα στη θάλασσα, στην περιοχή Καλάμια στα Κιόνια.

Αγρίνιο: Μετά την Περιφορά των Επιταφίων, αναβιώνει το έθιμο των χαλκουνιών. Τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες εκρηκτικές κατασκευές που αποτελούνται από έναν μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μείγμα μπαρουτιού και ένα φιτίλι στο άκρο. Η ιστορία τους χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν οι Βραχωρίτες (νυν Αγρινιώτες) τα άναβαν κατά την περιφορά του Επιταφίου για να απομακρύνουν τους αλλόθρησκους.

“Σήμερα μαύρος ο ουρανός…” στο video από το Αρχείο της ΕΡΤ (απόσπασμα από την εκπομπή: «Οι Δώδεκα μήνες – Απρίλιος»)

Το φωτογραφικό υλικό του άρθρου μάς παραχώρησε ευγενικά η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Το απόσπασμα από την εκπομπή της ΕΡΤ “Οι δώδεκα μήνες – Απρίλιος” μάς παραχώρησε το Αρχείο της ΕΡΤ.

ΠΗΓΗ: Σαν σήμερα

Επιμέλεια: Τζένη Χαραλαμπίδου