Μ. Πέμπτη και οι προετοιμασίες στα σπίτια για το Πάσχα αρχίζουν… (video)

Η υμνογραφία της ημέρας είναι σχετική με τα Πάθη του Χριστού, τη Σταύρωση και τον Θάνατό Του. Η εθιμολογία θέλει τις νοικοκυρές να βάφουν κόκκινα αυγά και να φτιάχνουν τις κουλούρες της Λαμπρής. Η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, γράφει στο ert.gr για τα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης.

Το βράδυ της Μ. Πέμπτης ψάλλεται στις εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής και διαβάζονται τα 12 Ευαγγέλια. Ανάμεσα στο 5ο και το 6ο Ευαγγέλιο ψάλλεται το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς. Στις εκκλησίες της Ζακύνθου, η περιφορά του Εσταυρωμένου γίνεται μετά το 11ο Ευαγγέλιο.

Κουλούρες και κόκκινα αυγά  

Η Μεγάλη Πέμπτη ή Κόκκινη Πέμπτη (Πέφτη) είναι η κατ’ εξοχήν ημέρα της προετοιμασίας για την Ανάσταση. Από το πρωί βάφουν τα αυγά, βάζουν το πρώτο αυγό (παλαιότερα πρόσεχαν να είναι μαύρης κότας) στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι ή το κρατούσαν παλαιότερα επτά χρόνια για να γίνει ο κρόκος του σαν κεχριμπάρι, φυλαχτό για τις εγκύους γυναίκες (κρατητήρα). Με το αυγό σταυρώνουν τα παιδιά όταν είναι άρρωστα. Και ο αριθμός των αυγών που θα βάψουν είναι ορισμένος, το δοχείο πρέπει να είναι καινούργιο και το νερό με τη μπογιά δεν χύνεται ούτε το βγάζουν από το σπίτι. Ιδιαίτερη δύναμη έχουν τα “ευαγγελισμένα” αυγά, αυτά δηλαδή που έχουν μεταφερθεί στην εκκλησία και έχουν παραμείνει κάτω από την Αγία Τράπεζα μέχρι την Ανάσταση. Τα τσόφλια από τα ευαγγελισμένα αυγά τα έβαζαν στον κήπο στις ρίζες των δένδρων για να “πιάσουν όλοι οι καρποί”. Το πρώτο αυγό που θα βάψουν το έβαζαν παλαιότερα στην πρώτη αυλακιά, όταν άρχιζαν να σπέρνουν για να είναι καθαρό το σιτάρι σαν το αυγό, αλλά και για να βλαστήσει ο σπόρος.

Γιατί βάφονται τα αυγά 

“Όταν αναστήθηκεν ο Χριστός, τό ’παν σε μια χωρική κι αυτή δεν πίστεψε και είπεν: Όταν τ’ αυγά γίνουν κόκκινα, τότε θ’ αναστηθή και ο Χριστός. Και αυτά κοκκίνισαν. Και από τότε τα βάφουν κόκκινα” (Καστοριά).

Άλλη εξήγηση είναι ότι βάφονται κόκκινα για το αίμα του Χριστού ή για τη χαρά της Αναστάσεως και αποτροπή του κακού. Για τον ίδιο λόγο αναρτούν στα παράθυρα και τα μπαλκόνια κόκκινα υφάσματα.

Πηγαίνουν κατόπιν στην εκκλησία, για να κοινωνήσουν και μετά ζυμώνουν τα κουλούρια και τα ψωμιά της Λαμπρής. Με το προζύμι της Μ. Τετάρτης ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα: κουτσούνες, κουζουνάκια, καλαθάκια, αυγούλες, παύλους κ.ά. Όλες οι πασχαλινές κουλούρες στολίζονται με κόκκινα αυγά.

Τη Μεγάλη Πέμπτη θα ζυμωθούν οι κουλούρες που τις προσφέρουν τη Δευτέρα του Πάσχα στους γονείς και στους αναδόχους ως αντίδωρο για τη λαμπάδα και τα άλλα δώρα προς τα βαπτιστήρια τους.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, επίσης, στέλνονται και οι λαμπάδες στους βαπτιστικούς.

Στο video από το Αρχείο της ΕΡΤ (απόσπασμα από την εκπομπή: «Οι Δώδεκα μήνες – Απρίλιος») παρακολουθούμε το τελετουργικό των εθίμων της Μ. Πέμπτης.

Καλαφουνοί, φωτιές εξαγνιστικές (Ρόδος) 

Τη Μ. Πέμπτη, στα Δώδεκα Ευαγγέλια, ανάβονται φωτιές, οι καλαφουνοί με χοντρούς κορμούς πεύκων στις οποίες τα παιδιά πηδούν και καίνε τον «Μάρτη» τους. Αλλού την ίδια μέρα μαζεύουν από τα σπίτια ξύλα για να ανάψουν την επομένη φωτιά για να κάψουν τον Ιούδα. Ανάλογες συνήθειες σε άλλες περιοχές αποσκοπούν στην καταπολέμηση των ψύλλων, των κοριών και άλλων επιβλαβών ή ενοχλητικών ζωυφίων.

Επιτάφιος 

Το βράδυ της Μ. Πέμπτης πηγαίνουν στην εκκλησία για τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Οι γυναίκες μένουν το βράδυ και ξενυχτούν τον εσταυρωμένο. Όλο το βράδυ στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια της εποχής και λένε το γνωστό μοιρολόγι της Παναγίας, το οποίο αλλού τραγουδούν αγερμικά (ως κάλαντα) τα παιδιά στα σπίτια για φιλοδώρημα. Τον Επιτάφιο στολίζουν κυρίως ώριμες γυναίκες βοηθούμενες από νέα κορίτσια για να «μαθαίνουν». Ήταν από τις πιο αγαπημένες ασχολίες των γυναικών καθώς μακριά από το σπίτι και την επιτήρηση των ανδρών, μπορούσαν να συζητήσουν μεταξύ τους για διάφορα θέματα.

Λουλούδια, κεριά, αυγά ως φυλαχτά και αποτρεπτικά του κακού

Τα λουλούδια από τον επιτάφιο και ιδιαίτερα αυτά που ακουμπούν στο σώμα του Χριστού τα κρατούν για φυλαχτό ή στο εικονοστάσι για να καπνίζουν τα μικρά παιδιά όταν αρρωσταίνουν. Τα κεριά του επιταφίου καθώς και αυτά που καίνε στο σταυρό τα μοιράζονταν μεταξύ τους οι οικογένειες, πληρώνοντας ένα ποσόν στην εκκλησία και τα κρατούσαν στο εικονοστάσι. Όταν έβρεχε ή άστραφτε ή έριχνε χαλάζι άναβαν το κερί και πίστευαν ότι σταματούσε. Κυρίως όμως το κερί το έπαιρναν μαζί τους οι ναυτικοί στο ταξίδι για να απομακρύνουν τις θύελλες.

Σε πολλές περιοχές έφερναν στην εκκλησία, την Μεγάλη Πέμπτη ή τη Μεγάλη Παρασκευή, ψωμί, αλάτι, αυγά και νερό σε φιάλη για ν’ αγιαστούν. Τα έβαζαν όλα κάτω από την Αγία Τράπεζα και τα έπαιρναν μετά την Ανάσταση.

Το φωτογραφικό υλικό του άρθρου μάς παραχώρησε ευγενικά η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Το απόσπασμα από την εκπομπή της ΕΡΤ “Οι δώδεκα μήνες – Απρίλιος” μάς παραχώρησε το Αρχείο της ΕΡΤ.

Επιμέλεια: Τζένη Χαραλαμπίδου