Ένα πλούσιο σε ιστορικά στοιχεία βιβλίο για την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μέση Ανατολή, έγραψε πριν από αρκετά χρόνια ο Γιώργης Αθανασιάδης. Τίτλος του “Η πρώτη πράξη της ελληνικής τραγωδίας – Μέση Ανατολή 1941 – 1944”. Κυκλοφόρησε το 1975 από τις εκδόσεις Πλανήτης, ενώ η πρώτη έκδοση είχε γίνει στο εξωτερικό το 1971 (στην Ελλάδα είχαμε δικτατορία).
Συμπυκνώσαμε τα πιό βασικά του σημεία, με δικιά μας επιλογή και ευθύνη και σας τα παρουσιάζουμε σε δύο μέρη.
Όπως αναφέρει ο συγγραφέας: “Στην Ξενάκειο Σχολή της Αιγύπτου, φοιτούσαν περίπου 800 μαθητές, εκ των οποίων αν δεν υπήρχε μαθητικό συσσίτιο, οι 600 δεν θα έβρισκαν ένα πιάτο φαΐ στο σπίτι τους. Το 1947 το 5% των Ελλήνων της Αιγύπτου ήταν κεφαλαιούχοι, έμποροι ή βιομήχανοι, το 35% ήταν βιοτέχνες και το 60% ήταν φτωχοί εργαζόμενοι (εργάτες, υπάλληλοι δημοσίων κέντρων) ή άνεργοι.
Η δικτατορία του Μεταξά δεν κατάφερε να δημιουργήσει ισχυρά ερείσματα μέσα στον Ελληνισμό της Αιγύπτου, ενώ κοροϊδευτικά τους λίγους φασίστες τους αποκαλούσαν «αποφάγια του Μουσολίνι».
Έντονη ήταν η δυσαρέσκεια για τους «συμμάχους» Εγγλέζους, γιατί μέσα στη δίνη του πολέμου, παζάρευαν ελληνικά νησιά σαν πεσκέσι στην Τουρκία, κυρίως αυτά του Ανατολικού Αιγαίου.
Το 1941 τα πληρώματα δύο αντιτορπιλικών αρνήθηκαν να παραλάβουν τη βασιλική οικογένεια και την κυβέρνηση, που με το ζόρι βρήκε πλήρωμα για να φύγει από την Ελλάδα με άλλο αντιτορπιλικό.
Και στη Σούδα εκδηλώθηκε στάση στο αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα», όταν το πλήρωμα έβλεπε με αγανάκτηση ότι πρίγκηπες και υπουργοί μετέφεραν τις πλούσιες αποσκευές τους και ενδιαφέρονταν μόνο να σώσουν τον εαυτό τους και τα πλούτη τους. Η οικογένεια του πρωθυπουργού μετέφερε και το σκυλάκι της.
Φυλακισμένοι και εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι και συνδικαλιστές παραδόθηκαν από το απερχόμενο καθεστώς στους ναζί κατακτητές.
Στην Κρήτη φτιάχτηκε Λαϊκή Επιτροπή με αιτήματα να ακυρωθούν τα διατάγματα της 4ης Αυγούστου, να γίνει ανασχηματισμός της κυβέρνησης, να αντικατασταθούν αμέσως οι μεταξικοί υπουργοί, να γίνει ανασύσταση της Βουλής του 1936 που διαλύθηκε από το Μεταξά.
Η ελληνική κυβέρνηση φτάνει στην Αίγυπτο και φτιάχνει την ΑΒΕΣΜΑ (αρχηγείο βασιλικού ελληνικού στρατού Mέσης Ανατολής) και σύνδεσμος με τις αγγλικές αρχές ορίστηκε ο πρίγκηψ Πέτρος”.
Η κατάσταση στο στρατό
“Στο εσωτερικό του ελληνικού στρατού υπάρχουν τρεις κατηγορίες, αρχικά οι πρώην γερμανόφιλοι και νυν αγγλόφιλοι, με φασιστικά στοιχεία και διακηρυγμένους στόχους, ότι δεν πρέπει να πολεμήσουν αλλά ο ελληνικός στρατός να περιμένει την απελευθέρωση και σε συνεργασία με τους Άγγλους να επιβάλλει την τάξη στην Ελλάδα, όπου δέσποζε το ΕΑΜ, επίσης να βοηθηθούν οι Άγγλοι για να εισβάλλουν στα Βαλκάνια και να περιορίσουν τη Σοβιετική Ένωση, που την ίδια ώρα έχυνε ποταμούς αίματος για να σταματήσει το Χίτλερ.
Δεύτερη κατηγορία ήταν πιο μετριοπαθείς αξιωματικοί και οπλίτες που σαν στόχο τους είχαν να πολεμήσουν εναντίον του άξονα για να ελευθερωθεί η Ελλάδα και δεν είχαν ιδιαίτερη συνεργασία με τους Εγγλέζους, ούτε όμως και αντίθεση μαζί τους.
Τρίτη κατηγορία ήταν οι αντιφασίστες, αντιδικτατορικοί, δημοκράτες, με κύριο στόχο τη συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον του άξονα και χωρίς καμία εμπιστοσύνη τόσο στους Εγγλέζους, όσο και στα υπολείμματα της δικτατορίας του Μεταξά στο στράτευμα”.
Στο βιβλίο υπάρχει απόσπασμα από δήλωση του δεκανέα και ηγετικού στελέχους της ΑΣΟ (αντιφασιστική στρατιωτική οργάνωση) Γιάννη Σαλλά: «Πρέπει να επιδιώκουμε μία συστηματική αντιφασιστική διαπαιδαγώγηση τόσο στο στρατό, όσο και στους πολίτες. Να τοποθετηθούμε σωστά στο συμμαχικό αγώνα κατά του χιτλεροφασισμού. Να ξεσκεπάζουμε τις ενέργειες της 5ης φάλαγγας που οργιάζει στο στρατό και στις διοικητικές θέσεις των πολεμικών υπουργείων. Να καταπολεμήσουμε τις αυθαιρεσίες που γίνονται στο στρατό και στους πρόσφυγες, που τους ρίξανε σε στρατόπεδα στην έρημο και επιδιώκουν με όλους τους τρόπους την εξαθλίωσή τους. Τα παιδιά των προσφύγων, τα αδέλφια και οι άντρες των παντρεμένων γυναικών, υπηρετούν στο στρατό. Μα δεν τους επιτρέπουν ούτε να δουν τους δικούς τους. Να εκλαϊκεύουμε με όλα τα μέσα τους σκοπούς μας και κυρίως να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας και την προσοχή εκείνων στους οποίους απευθυνόμαστε στο βασικό σημείο, δηλαδή στη δημιουργία στρατού αξιόμαχου και συνειδητού, καλά εξοπλισμένου και καλά γυμνασμένου, μα με συνείδηση αντιφασιστική και θέληση αγωνιστική. Να ζητάει να πάρει μέρος στο πόλεμο πλάι στους συμμάχους και με την προοπτική, ότι θα σταλεί και στην Ελλάδα, όταν το επιβάλλει ο απελευθερωτικός αγώνας που τον άρχισε κιόλας ο ελληνικός λαός».
Η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) συνεργάστηκε στενά με τους αντιφασίστες Αιγυπτιώτες, σε σημείο που αρκετοί κατατάχτηκαν εθελοντικά στις ένοπλες δυνάμεις για να στηρίξουν οργανωτικά την ΑΣΟ.
Έντυπα που στήριξαν την προσπάθεια αυτή ήταν ο «Έλλην» που κυκλοφορούσε νόμιμα και τα «παράνομα» πολυγραφημένα της ΑΣΟ, ο «αντιφασίστας» στο στρατό ξηράς, η «Ελευθερία» στο ναυτικό από την Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού (ΑΟΝ) και ο «Αστέρας» της Αντιφασιστικής Οργάνωσης Αεροπορίας (ΑΟΑ).
Στα έντυπα αυτά δημοσιεύτηκαν και έγιναν γνωστές στο στράτευμα και τους Αιγυπτιώτες, οι θέσεις του ΕΑΜ.
Οι ναυτεργάτες
Σημαντική βοήθεια στην εξάπλωση των ιδεών και της πληροφόρησης έπαιξε και η ΟΕΝΟ (Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων) που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Στον πόλεμο βυθίστηκαν 375 ελληνικά φορτηγά καράβια και 472 πετρελαιοκίνητα ιστιοφόρα. Οι απώλειες σε ναυτεργάτες ήταν 530 αξιωματικοί και 1389 ναύτες. Σημαντική μορφή της ΟΕΝΟ ήταν ο Νίκος Καραγιάννης που είχε πολεμήσει στον ισπανικό εμφύλιο με τους αντιφασίστες ενάντια στον Φράνκο.
Το 1942 η ΑΣΟ με δύο υπομνήματά της (Μάης και Σεπτέμβριος) ζητούσε τον αποτελεσματικό εκδημοκρατισμό του στρατού, γιατί η ελληνική κυβέρνηση έκανε συνεχώς αλλαγές σε αξιωματικούς προωθώντας αντιδημοκρατικά στοιχεία, ενώ έθιγε ζητήματα όπως η επισιτιστική ενίσχυση των Ελλήνων στην κατεχόμενη Ελλάδα και έναν υποφερτό διακανονισμό για το προσφυγικό.
Kαι ο Γ. Αθανασιάδης συνεχίζει: “Ειδικά όταν προέλαυνε ο Ρόμελ, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν με συνεχείς μετακινήσεις χωρίς στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας, με εντολές του Χόπκινσον, διπλωματικού συμβούλου του βρετανικού υπουργείο Μέσης Ανατολής.
Οι Έλληνες παρακαλούσαν να πάνε στην πρώτη γραμμή και πολλοί μπήκαν «λάθρα» σε τμήματα μετακινούμενων Νεοζηλανδών που πήγαιναν στην πρώτη γραμμή, οι οποίοι συγκινήθηκαν και μεσολάβησαν για να γίνει δεκτό το αίτημα της προώθησης του ελληνικού στρατού στο μέτωπο του ΕΛ Αλαμέιν, όπου τα ελληνικά τμήματα μπήκαν στη μάχη δύο ώρες πριν αρχίσει η γενική επίθεση. Τα ¾ των νεκρών και τραυματιών ήταν οργανωμένοι στη ΑΣΟ. Την ώρα της μάχης οπαδοί της 4ης Αυγούστου, διοικητές του 1ου και 2ου τάγματος υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους, άλλοι έβριζαν χυδαία δημοκρατικούς οπλίτες και αξιωματικούς και ένας συνελήφθη έτοιμος να αυτομολήσει στους Γερμανούς με σχεδιαγράμματα συμμαχικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Μετά το Ελ Αλαμέιν και με τα γεγονότα αυτά, ο ελληνικός στρατός εμποδίστηκε από τους Εγγλέζους να συμμετέχει και στάλθηκε αρχικά στην Αίγυπτο και μετά στο Λίβανο.
Το Γενάρη του 1942 ιδρύθηκε στο Κάιρο ο ΕΑΣ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος) που συσπείρωσε αντιφασίστες – δημοκράτες Αιγυπτιώτες και μαζί με την ΑΣΟ και την ΟΕΝΟ δημιούργησαν το κεντρικό γραφείο των Αντιφασιστικών Οργανώσεων της Μέσης Ανατολής.
Η άλλη πλευρά προωθούσε αξιωματικούς που εξέφραζαν απόψεις όπως ότι πρέπει να επιβληθεί ο ξυλοδαρμός σαν μέσο σοφρωνισμού γιατί οι Άγγλοι που είναι φιλελεύθερος λαός το επιτρέπουν ο ελληνικός λαός δεν είναι ώριμος για ελευθερίες έβριζαν τους στρατιώτες που κατάγονταν από τα νησιά και τους Αιγυπτιώτες, διότι κατά πλειοψηφία στήριζαν την ΑΣΟ. Μεταξύ αυτών των «προωθουμένων» ήταν και αστυνομικός που είχε εγκληματίσει εναντίον εξορίστων της περιόδου Μεταξά στον Άη Στράτη, οι δολοφόνοι 17 εργατών στην Καλαμάτα, έμποροι ναρκωτικών και κάθε καρυδιάς καρύδι”.
Το προσφυγικό
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι: “Στρατόπεδα προσφύγων ιδρύθηκαν στις πηγές του Μωυσέως στην Ανατολική Έρημο, στο Χαλέπι και στη Βηρυτό, στο Λίβανο κοντά στο χωριό Αλέι, στα Ιεροσόλυμα, στο Νουσεϊράτ της Παλαιστίνης, στην Αντισαμπέμπα και στη Ντιριντάουα της Αιθιοπίας, στο Τουλουμπάτ του Σουδάν, στο Βελγικό Κονγκό και στη Ταγκανίκα.
Όλα ήταν έξω από τις πόλεις, σε ανθυγιεινά καταλύματα, με κακή διατροφή, απαγόρευση επαφής με τους δικούς τους και ελληνικές παροικίες και όλα αυτά με την ευθύνη της MERRA της αγγλικής υπηρεσίας για τα θέματα αυτά, που τοποθετούσε επικεφαλής αξιωματικούς με αποικιακές αντιλήψεις για να διοικούν τα στρατόπεδα προσφύγων.
Στην καθημερινότητα είχαμε φαινόμενα όπως κλοπές τροφίμων, απειλές σε όσους διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες ότι θα τους μετακινούσαν μακρύτερα, κακοποιήσεις, ακόμα και επιθέσεις με ανήθικους σκοπούς. Ασθένειες και ταλαιπωρίες ήταν στην ημερήσια διάταξη. Τα επιδόματα των προσφύγων ήταν 2 ½ και 3 ½ λίρες, ενώ οι μισθοί αξιωματικών και ανωτέρων υπαλλήλων ήταν μισθοί μεγάλων και πλούσιων κρατών. Οι εκφράσεις αλληλεγγύης των Αιγυπτιωτών ήταν πολλές και οι στρατευμένοι ήθελαν να κάνουν εράνους αλληλεγγύης αλλά ο Π. Κανελλόπουλος δεν το επέτρεψε για λόγους «εθνικής ευθιξίας» της κυβέρνησης”.
Επιλογές και επιμέλεια: Νάσος Μπράτσος
Όλες οι προηγούμενες αναρτήσεις του αφιερώματος, συγκεντρωτικά στο τέλος της ανάρτησης: Aναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr
Διαβάστε κάθε μέρα στο www.ertnews.gr στις 7μμ
8 Σεπτεμβρίου 2017: Το αντιφασιστικό κίνημα στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής (1941-1944) β’ μέρος
9 Σεπτεμβρίου 2017: Στρατής Γρημανέλης: Το κίνημα της Μέσης Ανατολής και η Α.Σ.Ο.
10 Σεπτεμβρίου 2017: Η ιστορία του Γιάννη Ευστρατίου Περγάμαλη στη Μέση Ανατολή
11 Σεπτεμβρίου 2017: Νικόλαος Καρίμαλης: Το προσφυγικό ταξίδι και η κατάταξη στον ελληνικό στρατό στη Μέση Ανατολή
12 Σεπτεμβρίου 2017: Χρήστος Χριστοδουλάκης: Ο Σαμιώτης βάρδος των αντιφασιστών στη Μέση Ανατολή
13 Σεπτεμβρίου 2017: Φώτης Σπανός: Ο ήρωας κομάντο του Αιγαίου στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
14 Σεπτεμβρίου 2017: Κώστας Δεμερτζής: Από τη Σάμο πρόσφυγας στις πηγές του Μωυσέως και την Αιθιοπία
15 Σεπτεμβρίου 2017: Γιάννης Ταμβακλής: «Μπούργκ Ελ Αράμπ – Η Βάρκιζα της Μέσης Ανατολής»
16 Σεπτεμβρίου 2017: Γιώργος Φιλίππου Πιερίδης: Από την Κύπρο μέχρι την Αίγυπτο στα χρόνια του πολέμου
17 Σεπτεμβρίου 2017: Ευαγγελία Καρούτσου – Τσαντίρη: Αναμνήσεις από την περίοδο της προσφυγιάς
18 Σεπτεμβρίου 2017: Από τη Νίσυρο στην Κύπρο και τη Γάζα – Το προσφυγικό ταξίδι της Άννας Κοντοβερού
19 Σεπτεμβρίου 2017: O αντίκτυπος της ιστορίας των Ελλήνων προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις επόμενες γενιές
20 Σεπτεμβρίου 2017: Ι. Ξηρού: Κοινωνήσαμε και φύγαμε πρόσφυγες στο άγνωστο (α΄ μέρος)
21 Σεπτεμβρίου 2017: Ι. Ξηρού: Κοινωνήσαμε και φύγαμε πρόσφυγες στο άγνωστο (β΄ μέρος)
22 Σεπτεμβρίου 2017: Το προσφυγικό ταξίδι της Δέσποινας Βατούγιου – Καντούνη και του Γιάννη Καντούνη
23 Σεπτεμβρίου 2017: Πανορμίτης Κουμνιανός: Κομμάντος του Αιγαίου
24 Σεπτεμβρίου 2017: Από τον Άγιο Φωκά στην Αιθιοπία: Το προσφυγικό ταξίδι της Αργυρώς Σαφού – Κουτσούτη το 1942
25 Σεπτεμβρίου 2017: Ολοκλήρωση της έρευνας για τους Έλληνες πρόσφυγες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος