Επτά δημοψηφίσματα στην ιστορία της νεώτερης Ελλάδας

Tα ελληνικά συντάγματα, από εκείνο του 1911 μέχρι το τελευταίο του 2001, προβλέπουν τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων για κρίσιμα εθνικά θέματα, καθώς και για ψηφισμένα νομοσχέδια ή προτάσεις νόμων. Μέχρι σήμερα στη χώρα μας έχουν διεξαχθεί επτά δημοψηφίσματα σε μια χρονική περίοδο 54 ετών (1920-1974), με τις έξι περιπτώσεις το ερώτημα να σχετίζεται με το πολίτευμα (βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία) και μια για την έγκριση Συντάγματος.

Να υπογραμμιστεί, ωστόσο, ότι τα τρία από τα επτά δημοψηφίσματα διενεργήθηκαν από δικτατορικά καθεστώτα. Επίσης, σε αντίθεση με άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα δε διοργάνωσε δημοψήφισμα για την ένταξή της στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες το 1981, όπως δε διεξήχθη ποτέ μια τέτοια διαδικασία για την κύρωση οποιασδήποτε Ευρωπαϊκής Συνθήκης, παρά τη σχετική δυνατότητα που παρέχει το ελληνικό Σύνταγμα στο άρθρο 44 παράγραφος 2.

Η ιστορική αναδρομή στα δημοψηφίσματα του Ελληνικού Κράτους

Δημοψήφισμα του 1920-Επάνοδος του Κωνσταντίνου Α΄: Η κυβέρνηση Δημητρίου Ράλλη προκηρύσσει δημοψήφισμα στις 5 Δεκεμβρίου με θέμα την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου του Α’, ο οποίος ήταν εξόριστος από το 1917. Στο δημοψήφισμα δε μετέχει το κόμμα των Φιλελευθέρων -που έχει χάσει στις 1/11 τις εκλογές με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και ενώ είχαν ξεκινήσει οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Μ.Ασία- το οποίο απορρίπτει ολοκληρωτικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Κατόπιν και αυτής της αποχής, η επάνοδος του εξόριστου βασιλιά εγκρίνεται με 99%., παρά το γεγονός ότι οι συμμαχικές χώρες της Aντάντ (κυρίως η Βρετανία και Γαλλία είχαν δηλώσει πως δεν επιθυμούν την επάνοδο του φιλογερμανού Κωνσταντίνου. Έτσι, ύστερα από την επιστροφή του, οι σύμμαχοι παύουν να υποστηρίζουν την Ελλάδα στην μικρασιατική εκστρατεία, προσφέροντας την υποστήριξή τους προς τον Κεμάλ και τους ανασυγκροτούμενους Τούρκους. Αυτή η αλλαγή στάσης των συμμάχων θεωρείται από τους ιστορικούς ως ένας από τους παράγοντες που συνέλαβαν καθοριστικά στην καταστροφή του 1922.

Δημοψήφισμα του 1924-Α΄ Aβασίλευτη Δημοκρατία: Η Δ’ Συντακτική Εθνοσυνέλευση προκηρύσσει δημοψήφισμα στις 13 Απριλίου του 1924, με θέμα την κατάργηση της μοναρχίας και τη δημιουργία πολιτεύματος Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Η εν λόγω διαδικασία διοργανώνεται από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Το εκλογικό σώμα ψήφισε με μεγάλη διαφορά υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας (υπέρ 69,95%, κατά 30,05%., ποσοστά σχεδόν τα ίδια με το δημοψήφισμα του 1974 για τη διατήρηση ή κατάργηση της μοναρχίας). Μετά λίγες εβδομάδες, την 1η Μαΐου, ορκίζεται πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας ο ναύαρχος ε.α. Παύλος Κουντουριώτης, αρχηγός του ελληνικού στόλου στους βαλκανικούς πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πολέμο.

Δημοψήφισμα του1935-Κατάργηση Αβασίλευτης Δημοκρατίας: Η εν λόγω δημοψηφισματική διαδικασία διοργανώθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1935, με το ερώτημα της κατάργησης της Αβασίλευτης Δημοκρατίας και το οποίο έμεινε στην ιστορία ως «Νόθο δημοψήφισμα”. Διενεργήθηκε από τη δικτατορική κυβέρνηση του στρατηγού ε.α. Γεωργίου Κονδύλη (που είχε καταλάβει με πραξικόπημα την εξουσία στις 10 Οκτωβρίου 1935), η οποία συγκάλεσε την Ε΄ Εθνική Συνέλευση για να καταργήσει το πολίτευμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Τα βενιζελογενή κόμματα, αρνήθηκαν, όπως και το 1920, να συμμετέχουν, συμβάλλοντας με την αποχή τους στην προώθηση της καθεστωτικής αλλαγής. Σύμφωνα με το επίσημο αποτέλεσμα, υπέρ της βασιλευόμενης δημοκρατίας ψήφισε το 97,88% των ψηφοφόρων, ενώ το “όχι” απέσπασε μόλις το 2,12%.

Δημοψήφισμα του 1946-Επιβεβαίωση της Μοναρχίας και επάνοδος του Γεωργίου του B΄: Μετά τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, στις οποίες επικράτησε η εθνικόφρονα παράταξη και απήχε η αριστερά, καθώς και λίγους μήνες πριν την έναρξη του β’γύρου του Εμφυλίου Πολέμου, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη προκηρύσσει δημοψήφισμα για την 1η Σεπτεμβρίου του 1946, με τρεις επιλογές: υπέρ ή κατά της επανόδου του βασιλιά και υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας. Υπέρ της επανόδου του βασιλιά Γεωργίου Β’ ψήφισε το 69%, κατά το 20% και υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας το 11%.

Δημοψήφισμα του 1968-«Επικύρωση» του χουντικού συντάγματος: Δεκαπέντε περίπου μήνες μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, η χούντα των συνταγματαρχών διενεργεί δημοψήφισμα στις 29 Σεπτεμβρίου για σχέδιο συντάγματος που είχε εκπονήσει η ίδια. Στο εν λόγω δημοψήφισμα-παρωδία το “ΝΑΙ” αποσπά ποσοστό 92,21% και το “ΟΧΙ” το 7,79%. Να σημειωθεί, επίσης, ότι σε εκείνη τη δημοψηφισματική διαδικασία δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής οι πολιτικοί κρατούμενοι που είχαν συλληφθεί ή εκτοπιστεί μετά το πραξικόπημα.

Δημοψήφισμα του 1973- Κατάργηση της μοναρχίας-Πρόεδρος ο Γ.Παπαδόπουλος: Το δεύτερο δημοψήφισμα-παρωδία της Απριλιανής δικτατορίας διοργανώθηκε στις 29 Ιουλίου του 1973, ένα περίπου χρόνο πριν τα τραγικά γεγονότα του 1974. Τα ερωτήματα σχετίζονταν με την έγκριση μεταρρύθμισης του συντάγματος του 1968 που αφορούσε την κατάργηση της μοναρχίας, καθώς την εκλογή προέδρου και αντιπροέδρου της Δημοκρατίας για θητεία οκτώ ετών. Για το πρώτο αξίωμα υποψήφιος ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και για το δεύτερο ο Οδυσσέας Αγγελής. Υπέρ «ψήφισε» το 78,43% και κατά το 21,57%.

Δημοψήφισμα του 1974-Οριστικοποίηση του πολιτεύματος της Αβασίλευτης Δημοκρατίας: Μετά την πτώση της δικτατορίας και τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1974, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή οργάνωσε δημοψήφισμα με ερώτημα τη μορφή του πολιτεύματος. Το δημοψήφισμα διενεργήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου του ’74. Το 69,2% των ψηφοφόρων ψήφισε κατά της βασιλευόμενης δημοκρατίας, έναντι 30,82% που ήταν υπέρ της επαναφοράς του θεσμού της βασιλείας. Έκλεισε, έτσι, ένας κύκλος 54 ετών με σκληρές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις γύρω από το πολιτειακό ζήτημα της χώρας.

Eπιμέλεια: Πολυδεύκης Παπαδόπουλος