Τριμερείς σε Α.Μεσόγειο & ΝΑ Ευρώπη-Τα διπλωματικά ανοίγματα της Ελλάδας

Του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Η πρόσφατη συνάντηση κορυφής Ελλάδας-Κύπρου-Ιορδανίας ήρθε να συνεχίσει τις νέες τριγωνικές γεωπολιτικές και γεωοικονομικές σχέσεις που επιδιώκει να δημιουργήσει η Αθήνα στην περιοχή, τουλάχιστον την τελευταία 5ετία, σε στενή συνεργασία με την Κύπρο. Υπενθύμισε επίσης την αναγκαιότητα της ποικιλότροπης επένδυσης του διπλωματικού κεφαλαίου της χώρας, αντί της μονόπλευρης ανάλωσής του σε ένα ζήτημα, όπως π.χ. η διευθέτηση των διαφορών με την ΠΓΔΜ και του ζητήματος της ονομασίας της.

Οι εν λόγω σχέσεις αφορούν μέχρι τώρα την πλέον προχωρημένη τριμερή συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου και την αντίστοιχη Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, που έρχεται αμέσως μετά. Σε πιο αρχικό στάδιο βρίσκεται η προαναφερόμενη Τριμερής Ελλάδας-Κύπρου-Ιορδανίας, ενώ  μια συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Αρμενίας έχει ξεκινήσει ειδικά για θέματα διασποράς.

Νέα ανοίγματα αντί εσωστρέφειας

Στα χρόνια που διαρκεί η κρίση στην Ελλάδα, ήταν αναπόφευκτο να καταναλώνεται σχεδόν όλη η ενέργεια της χώρας  για την αντιμετώπιση του οικονομικού προβλήματος. Και τούτο, με τη σειρά του, οδήγησε σε μεγαλύτερη εσωστρέφεια και τελικά εξασθένηση της ελληνικής διεθνούς θέσης.  Ένα από τα λίγα αντίβαρα σ’ αυτή την εξέλιξη ήταν οι πρωτοβουλίες της Αθήνας για την ανάπτυξη μιας σειράς τριμερών σχέσεων με χώρες της ΝΑ Ευρώπης και της Μεσογείου, με τη συμπερίληψη κάθε φορά και της Κύπρου σ΄ αυτούς τους σχεδιασμούς.  Ακόμη, σε μια μη συνηθισμένη επίδειξη συναίνεσης των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων, παρά τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της  χώρας, οι σχετικές πολιτικές συνεχίστηκαν και μετά τις αλλαγές κυβερνήσεων, διαμορφώνοντας μια συνεκτική εξωτερική πολιτική και στρατηγική συνεργασίας της Ελλάδας με σημαντικά κράτη-δρώντες της περιοχής.

Οι ανωτέρω πρωτοβουλίες και ενέργειες των τριμερών μηχανισμών έχουν ως στόχο τη δημιουργία και διεύρυνση εποικοδομητικών περιφερειακών σχέσεων σε σημαντικούς τομείς ανάμεσα σε κράτη της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και της ΝΑ Ευρώπης, με την Ελλάδα και την Κύπρο να λειτουργούν σε όλες τις περιπτώσεις από κοινού, ως άξονας σταθερότητας και κοινός παρανομαστής των προαναφερόμενων συνεργασιών. Στόχος δε είναι η περαιτέρω διεύρυνση και ένταξη και άλλων κρατών της περιοχής, όπως ο Λίβανος όταν σταθεροποιηθεί, καθώς και η Παλαιστινιακή Αρχή εφόσον το επιτρέψουν οι εξελίξεις.

Να σημειωθεί ότι οι εν λόγω πρωτοβουλίες αντιμετωπίζονται θετικά και από τις ΗΠΑ, ως μηχανισμοί που συμβάλουν στην ανάπτυξη της ασφάλειας και της σταθερότητας, ιδίως στην  Α. Μεσόγειο.  Η Τουρκία, αντιθέτως,  δείχνει να δυσφορεί, καθώς απουσιάζει από όλα τα σχήματα που έχουν δημιουργηθεί.

Να υπογραμμιστεί, πάντως, ότι οι διαρκείς αλλαγές στην περιοχή, πρωτευόντως στις σχέσεις Τουρκίας/Ισραήλ και δευτερευόντως μεταξύ Ισραήλ/Αίγυπτου, αλλά και η διεθνής κρίση που έχει δημιουργηθεί γύρω από την Ιερουσαλήμ, ενδεχομένως να δοκιμάσουν την αντοχή των προαναφερόμενων τριμερών μηχανισμών συνεργασίας και να αναδιαμορφώσουν το πλαίσιο διαλόγου, το οποίο η Ελλάδα και η Κύπρος επιδιώκουν να αναπτύξουν. Από την άλλη, οι εν λόγω σχέσεις θα πρέπει στο άμεσο μέλλον να καταγράψουν ταχύτερη πρόοδο και να μεταβούν από το επίπεδο της θεωρητικής επιβεβαίωσης στο επίπεδο της πρακτικής υλοποίησης των συμφωνηθέντων.

Η τριμερής Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου

Παλαιότερη και πλέον αναπτυγμένη είναι η Τριμερής συνεργασία Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, η οποία ξεκίνησε το 2014. Τρία και πλέον χρόνια μετά, έχουν γίνει αρκετές συναντήσεις υπουργών των τριών χωρών και έχουν διοργανωθεί 5 Σύνοδοι Κορυφής των ηγεσιών τους, εναλλάξ στις πρωτεύουσές τους. Η τελευταία διάσκεψη αυτού του επιπέδου  έλαβε χώρα στη Λευκωσία τον προηγούμενο Νοέμβριο και η επόμενη έχει προγραμματιστεί να γίνει στις αρχές του 2018 στη Κρήτη. Σ’ αυτήν μάλιστα έχει προσκληθεί να παραστεί και η Ιταλία, η οποία και αποδέχθηκε την πρόσκληση. Έτσι, διαμορφώνεται η  προοπτική να μετατραπεί η εν λόγω συνεργασία σε τετραμερή.

Επί του παρόντος, στο τραπέζι της 5^ης Τριμερούς Συνόδου Κορυφής Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου βρέθηκαν ενεργειακά, οικονομικά και γεωπολιτικά θέματα, γύρω από τα οποία έγιναν ορισμένα βήματα για την εμβάθυνση των σχέσεων των τριών κρατών. Aυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν: πρώτον, στα θέματα πολιτικών σχέσεων, δεύτερον στα πεδία οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας, τρίτον στα ζητήματα οριοθέτησης των θαλάσσιων Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ), που είναι πολύ κρίσιμα και για τις τρεις χώρες.

Η πολιτική συνεργασία των τριών πλευρών

Σε ό, τι αφορά το πρώτο θέμα, ο τριμερής άξονας συνεργασίας έχει σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις και μπορεί να διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο για τη σταθερότητα και την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου. Επιπλέον, τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κύπρος, ως κράτη μέλη της Ε.Ε., μπορούν να συνδράμουν στη συνεργασία του Καΐρου με τις Βρυξέλλες και να ενισχύσουν τον περιφερειακό διάλογο, αναβαθμίζοντας τη σημασία της ευρω-μεσογειακής συνεργασίας. Έτσι, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι από εκείνες τις πλευρές στην Ευρωπαϊκή Ένωση που πιέζουν ώστε η ΕΕ να παίξει έναν πιο ενεργό ρόλο στην ειρήνευση και σταθεροποίηση της περιοχής, που περιλαμβάνει τη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη, την Παλαιστίνη, τον Λίβανο και την Υεμένη. Παράλληλα, η Αίγυπτος ενεργοποιείται για τα ίδια ζητήματα στην Ισλαμική Διάσκεψη Συνεργασίας και η προσπάθεια είναι οι δύο διαδικασίες να λειτουργούν συμπληρωματικά. Επιπλέον, η Αίγυπτος έχει καταφέρει σημαντικά βήματα αναφορικά με το Κυπριακό, καθώς, τα ψηφίσματα της Διάσκεψης είναι πλέον πιο κοντά προς εκείνα των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με το παρελθόν, όπου ο εν λόγω ισλαμικός διεθνής οργανισμός επηρεαζόταν στο ζήτημα αυτό αποκλειστικά από την Τουρκία.

Επιπλέον, οι τρεις χώρες έχουν συμφωνήσει για τη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού συνεννόησης και συνεργασίας, που θα λειτουργεί σε τακτική βάση υπό το συντονισμό των υπουργείων Εξωτερικών τους. Η καλή σχέση μεταξύ τους σ’ αυτό το επίπεδο φαίνεται ακόμη από το γεγονός ότι τους τελευταίους μήνες η Ελλάδα εκπροσωπεί την Αίγυπτο στο Κατάρ, μετά τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων Καΐρου-Ντόχας. Επιπρόσθετα, το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών προωθεί τη διοργάνωση διαθρησκευτικού διαλόγου μεταξύ παραγόντων και φορέων των τριών χωρών και όχι μόνον, ως ένα σημαντικό βήμα ενίσχυσης των πολιτικών συνεργασίας, καθώς και καταπολέμησης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού.

Επίσης, το τελευταίο διάστημα η συνεργασία των τριών χωρών δοκιμάζει να επεκταθεί και στον αμυντικό τομέα. Έτσι στις 14/12  συνήλθε στη Λευκωσία η πρώτη τριμερής συνάντηση των υπουργών Άμυνας Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, με ατζέντα τα ζητήματα ασφάλειας, αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, αλλά και της ενέργειας. Επίσης, πριν δύο χρόνια είχε διοργανωθεί η κοινή αεροναυτική άσκηση «Μέδουσα 2015» Ελλάδας και Αιγύπτου στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης.

Ενίσχυση Οικονομικών και Εμπορικών Σχέσεων

Ο τομέας της οικονομίας, η εμπορική συνεργασία και η ναυτιλία συνιστούν σημαντικές μεταβλητές στην εμβάθυνση των σχέσεων των τριών κρατών.

Ειδικά η διάνοιξη και λειτουργία από το 2015 της δεύτερης διώρυγας του Σουέζ -στα εγκαίνια της οποίας είχε παρευρεθεί ο Έλληνας πρωθυπουργός- και η μετατροπή της σε διαμετακομιστικό κέντρο διεθνούς εμπορίου έχουν αναδείξει νέες ευκαιρίες και προοπτικές συνεργασίας ανάμεσα στα τρία κράτη, που χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη ναυτική παράδοση.

Επί του παρόντος, στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής τα τρία κράτη συμφώνησαν στη δημιουργία μιας εξειδικευμένης μικτής οικονομικής επιτροπής σε θέματα γαλάζιας οικονομίας, η οποία θα αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία, τον θαλάσσιο και παράκτιο τουρισμό, την εκπαίδευση και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, συμφωνήθηκε διαλιμενική σύνδεση και συνεργασία των λιμένων της Καβάλας και της Αλεξανδρούπολης με τους αιγυπτιακούς λιμένες της Αλεξάνδρειας και της Δαμιέτης (Νταμιέτα) και υπογράφηκε μνημόνιο συνεργασίας στον τομέα της κρουαζιέρας.

Επιπλέον, η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στις ΑΟΖ της Αιγύπτου και της Κύπρου και οι πιθανότητες να γίνει το αντίστοιχο στις περιοχές που διερευνώνται ΝΔ της Κρήτης μπορεί  να λειτουργήσει ως καταλύτης για τη μεγαλύτερη συνεργασία τους σε περιφερειακό επίπεδο. Πάντως, μέχρι να συμβεί κάτι τέτοιο, το ενδιαφέρον των τριών στρέφεται στη μεταφορά υδρογονανθράκων, αλλά και στον τομέα της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Η τελευταία έχει να κάνει με το στρατηγικής σημασίας έργο “Euro-Africa-Interconnector” που σχεδιάζεται να συνδέσει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Βόρειας Αφρικής με την Ευρώπη μέσω Κρήτης και Κύπρου

Η κρίσιμη οριοθέτηση Θαλασσίων Ζωνών

Ένας από τους βασικότερους στόχους που έχει θέσει  η Ελλάδα στα πλαίσια της τριμερούς, και σ’ ότι αφορά την  εμβάθυνση των σχέσεων της με την Αίγυπτο, είναι η δυνατότητα οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών τους, καθώς ήδη από το 2003 η Κύπρος και η Αίγυπτος έχουν οριοθετήσει τις δικές τους θαλάσσιες ζώνες. Η Αθήνα και το Κάιρο βρίσκονται σε συνομιλίες για το θέμα της ΑΟΖ από το 2006, με την επιδιωκόμενη πρόοδο, ωστόσο, να συναντάει εμπόδια από την πλευρά της Τουρκίας.

Έτσι, παρά τις επίσημες δηλώσεις στις τριμερείς συναντήσεις των τριών κρατών περί «επιθυμίας για επιτάχυνση των απαραίτητων διαπραγματεύσεων και την ενεργοποίηση των αρμόδιων τεχνικών επιτροπών, αναφορικά με την οριοθέτηση των θαλασσιών ζωνών με σεβασμό στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της θάλασσας», δεν έχουν επιτευχθεί ουσιαστικά βήματα. Η σταθερή θέση της Τουρκίας ότι το ελληνικό νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου δεν μπορεί να έχει υφαλοκρηπίδα συνιστά τροχοπέδη για τις οριοθετήσεις στο διμερές επίπεδο Αθήνας-Καΐρου.  Και μια τέτοια διευθέτηση, αν γίνει δεκτή, αφενός συνεπάγεται την επαφή των θαλασσίων ζωνών Τουρκίας και Αιγύπτου και αφετέρου οδηγεί σε αποκοπή των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου.

Πάντως, η Αίγυπτος, παρά τις ψυχρές σχέσεις της με τη Τουρκία, δεν έχει δείξει ότι προτίθεται να έρθει σε ευθεία αντιπαράθεση με τις διεκδικήσεις της τελευταίας. Χαρακτηριστική είναι η φράση στη διακήρυξη της τελευταίας Τριμερούς Συνόδου ότι θα επιταχυνθούν οι διαβουλεύσεις για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών «όπου αυτό είναι δυνατόν». Όμως, από την άλλη, η Αίγυπτος δεν ήταν πρόθυμη ούτε να υπογράψει συμφωνία οριοθέτησης με την Τουρκία ακόμη και κατά την περίοδο διακυβέρνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων, όταν οι σχέσεις των δύο κρατών ήταν ισχυρές, αποφεύγοντας να δυσαρεστήσει την Ελλάδα και την Κύπρο.

Όλα αυτά δείχνουν ότι το Κάιρο δεν επιθυμεί την ευθεία εμπλοκή του στις μακροχρόνιες ελληνοτουρκικές διενέξεις της περιοχής, κάτι που είναι κατανοητό παρά την ανάπτυξη της τριμερούς συνεργασίας. Ταυτοχρόνως, όμως, γίνεται εμφανές πως η Ελλάδα δεν πρέπει να προχωρήσει στην υπογραφή συμφωνίας μερικής οριοθέτησης με την Αίγυπτο, όπως ορισμένοι εισηγούνται να γίνει για τις δυτικότερες περιοχές συνόρευσης των ΑΟΖ των δύο χωρών. Κάτι τέτοιο θα ενίσχυε την τουρκική επιχειρηματολογία περί των δικαιωμάτων της στην περιοχή. Απ’ την άλλη, η αξιοποίηση του διπλωματικού κεφαλαίου της Αθήνας και η εντατικοποίηση της συνεργασίας της τριμερούς θα μπορούσε να οδηγήσει σε ουσιαστικά βήματα προς την ευνοϊκή, για τα ελληνικά συμφέροντα, οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, ακόμη και εντός του 2018.

Η τριμερής με το Ισραήλ

Η επόμενη τριμερής που βρίσκεται σε εξέλιξη αφορά την ανάλογη συνεργασία της Ελλάδας και Κύπρου με το Ισραήλ. Η επίσημη έναρξη δόθηκε το 2015, αν και η προσέγγιση της Αθήνας, όπως και της Λευκωσίας, με το Τελ Αβίβ είχε ξεκινήσει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας. 

Στα πλαίσια κι αυτής της τριμερούς, εκτός από τις υπουργικές συναντήσεις, καθιερώθηκαν σύνοδοι σε επίπεδο πρωθυπουργών και προέδρων, με την 4^η εξ αυτών να επρόκειτο να λάβει χώρα στις 8 Ιανουαρίου στη Λευκωσία. Τελικά η εν λόγω συνάντηση αναβλήθηκε μετά από αίτημα του Πρωθυπουργού του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου λόγω της αναγκαστικής παρουσίας του σε μια κρίσιμη ψηφοφορία της Κνεσέτ (ισραηλινού κοινοβουλίου). Προς το παρόν δεν έχει επαναπρογραμματιστεί η σύνοδος, γεγονός που ενδεχομένως να σχετίζεται και με τη διπλωματική ρευστότητα που δημιούργησε η απόφαση των ΗΠΑ για αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ

Η προηγούμενη, τρίτη κατά σειρά τριμερής διάσκεψη Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, είχε πραγματοποιηθεί τον περασμένο Ιούνιο στη Θεσσαλονίκη, κατά τρόπο πανηγυρικό και με έντονους ιστορικούς συμβολισμούς. Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας και του Ισραήλ και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, είχαν παραστεί στην τελετή αποκαλυπτηρίων της πλάκας για την θεμελίωση του Μουσείου Ολοκαυτώματος που πρόκειται να ανεγερθεί στην πόλη, στην μνήμη των χιλιάδων Εβραίων κατοίκων της που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, εκφράστηκαν δημόσιες ευχαριστίες κατοίκων της Κεφαλονιάς προς τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, για την βοήθεια που είχε προσφέρει το ισραηλινό πολεμικό ναυτικό, όταν το νησί είχε πληγεί από καταστροφικό σεισμό το καλοκαίρι του 1953.

Να υπογραμμιστεί ότι ολοένα και συχνότερα οι τρεις χώρες ανασύρουν πτυχές του παρελθόντος που τις συνδέει. Βεβαίως, από την άλλη,  οι κυβερνήσεις σε Αθήνας,  Λευκωσίας και Ιερουσαλήμ έχουν ενώπιόν τους τα θέματα του παρόντος και τις προκλήσεις του μέλλοντος. Έτσι, στις δηλώσεις που έχουν γίνει σ’ αυτές τις συνόδους τονίζεται μεν πόσο σημαντικό είναι ότι και οι τρεις χώρες αποτελούν τις μόνες «πραγματικές δημοκρατίες της περιοχής»· ταυτοχρόνως, όμως, όλοι γνωρίζουν ότι οι διακρατικές σχέσεις δεν καθορίζονται αποκλειστικά με βάση τις θεσμικές τους ομοιότητες. Ειδικά μάλιστα στην περίπτωση της συγκεκριμένης τριμερούς, από την αρχή έχει διαφανεί ότι οι τρεις κυβερνήσεις δεν είναι σε θέση, εκ των πραγμάτων, να επιλύσουν αφ’ εαυτές όλα ανεξαιρέτως τα ζητήματα που ανακύπτουν σε ειδικότερες πτυχές της μεταξύ τους συνεργασίας.

Συγκλίσεις και πραγματικότητες-Το ενεργειακό σκάκι

Η Αθήνα και η Λευκωσία τονίζουν με κάθε ευκαιρία τη σπουδαιότητα της συνεργασίας τους με το Ισραήλ. Και πράγματι ποτέ άλλοτε οι σχέσεις τους με το ισραηλινό κράτος δεν ήταν σε τόσο καλό επίπεδο τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονείται και η ξεκάθαρη δήλωση του προηγουμένου και αποθανόντος Προέδρου του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, ότι «οι φιλικές σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο δεν στρέφονται κατά κανενός άλλου κράτους».  Πρόκειται για μια πάγια θέση της ισραηλινής πλευράς από την απαρχή της περιφερειακής συμπόρευσής της με την Ελλάδα και την Κύπρο και η οποία αφορά πρωτίστως τις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία και τη σημασία που πάντα δίνει το Τελ Αβίβ στην Άγκυρα.

Οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν περάσει τα τελευταία χρόνια πολλές διακυμάνσεις και κρίσεις, με τελευταία αυτή που έχει δημιουργηθεί γύρω από το καθεστώς της Ιερουσαλήμ και τις σχετικές τοποθετήσεις Ερντογάν. Ωστόσο, η  Τουρκία θα διατηρεί πάντα μια μεγάλη γεωπολιτική, αλλά πλέον και γεωοικονομική, σημασία για το Ισραήλ. Η δεύτερη έχει ενισχυθεί τα μάλα από τις έρευνες, ανακαλύψεις και εξορύξεις που αφορούν κοιτάσματα φυσικού αερίου στην ΑΟΖ του ίδιου του Ισραήλ και στις πέριξ,  (Αιγύπτου, Κύπρου και διεκδικούμενες από Τουρκία, Παλαιστινίους, Λίβανο, Συρία), αλλά και τις ανάγκες μεταφοράς και διοχέτευσης των ενεργειακών πόρων.

Το Ισραήλ, ύστερα και από την ανακάλυψη του μεγάλου αιγυπτιακού κοιτάσματος Zohr, θα πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες για την εξαγωγή του δικού του φυσικού αερίου που βρέθηκε στο επίσης σημαντικό κοίτασμα Leviathan. Υπάρχουν σκέψεις για μεταφορά του ισραηλινού αερίου για υγροποίηση σε εγκαταστάσεις της Αιγύπτου ή της Κύπρου (που όμως θα πρέπει να δημιουργηθούν). Ακόμη, εδώ και καιρό έχει πέσει η ιδέα ενός γιγαντιαίου αγωγού, ο οποίος μέσω και ελληνικών υδάτων, θα φέρει αυτό το αέριο στην Ιταλία και στις ευρωπαϊκές αγορές. Απ΄ την άλλη, σε μια διαδικασία  εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με τη Τουρκία αλλά και απόφασης για τροφοδοσία της τουρκικής ενεργειακής αγοράς, το Τελ Αβίβ θα επεδίωκε τη μεταφορά του αερίου μέσω αγωγού στη Τουρκία. Σ’ αυτή πάλι την περίπτωση θα έπρεπε να προηγηθεί συνεννόηση με τη Κύπρο, δεδομένου ότι ο αγωγός θα περνούσε μέσα από την κυπριακή ΑΟΖ. Και τούτο με τη σειρά του μπλέκει το θέμα ακόμη και με πιέσεις για την επίλυση του Κυπριακού.

Απέναντι σε όλες αυτές τις εξελίξεις Ελλάδα και Κύπρος επιδιώκουν να αξιοποιήσουν τις τριγωνικές σχέσεις με Ισραήλ και Αίγυπτο, φέρνοντάς τες ει δυνατόν σε επαφή και ειδικά στον ενεργειακό τομέα. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι απλό και άλλωστε σε ό, τι έχει σχέση με τον τομέα της εξόρυξης και εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, τον πρώτο λόγο έχουν περισσότερο οι τεχνοκράτες και λιγότερο οι πολιτικοί. Κι αυτό γιατί ακόμη κι αν υπάρχει σχετική πολιτική βούληση, τον πρώτο ρόλο έχουν η τεχνική και εμπορική βιωσιμότητα των εγχειρημάτων.

Από την άλλη, διαπιστώνεται ότι ο τομέας που έμπρακτα φαίνεται να συντηρεί και να ενδυναμώνει την τριμερή συνεργασία Αθήνας-Λευκωσίας-Τελ Αβίβ είναι ο στρατιωτικός. Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κύπρος προσφέρουν στο ισραηλινό ναυτικό, στον στρατό ξηράς και στην αεροπορία την δυνατότητα να πραγματοποιήσουν ασκήσεις εντός των εδαφών τους. Η δυνατότητα αυτή παίζει καταλυτικό ρόλο για την εμβάθυνση των διακρατικών σχέσεων, καθότι με αυτόν τον τρόπο, ουσιαστικά η Ελλάδα και η Κύπρος υπερκαλύπτουν πλήρως τις αντίστοιχες διευκολύνσεις που η Τουρκία προσέφερε στους Ισραηλινούς επί δεκαετίες. Ενδεικτική ήταν τους προηγούμενους μήνες άσκηση της επίλεκτης μονάδας καταδρομέων «Εγκόζ» και της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας σε συνεργασία με την Εθνική Φρουρά της Κύπρου, που πραγματοποιήθηκε στις ορεινές περιοχές του όρους Τροόδος. Ακόμη, στα πλαίσια της τριμερούς, έγινε το Νοέμβριο στην Ελλάδα εκπαίδευση σεμιναριακού χαρακτήρα επί θεμάτων Έρευνας-Διάσωσης σε Κύπριους και Ισραηλινούς αξιωματικούς.

Η νέα Τριμερής με την Ιορδανία

Στις 16 Ιανουαρίου διεξήχθη στη Λευκωσία η πρώτη Τριμερής, σε επίπεδο αρχηγών Κρατών και κυβερνήσεων, μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ιορδανίας, στην οποία μπήκαν οι βάσεις για μια στρατηγικής φύσεως συνεργασία  των τριών χωρών, κατά το πρότυπο των άλλων δύο τριγωνικών σχέσεων.

Ο θεμέλιος λίθος της νέας τριμερούς συνεργασίας είχε τεθεί τον Ιανουάριο του 2016 στις Βρυξέλλες από τους υπουργούς Εξωτερικών τριών χωρών και συνεχίστηκε σε επίπεδο Γ. Γραμματέων και πρέσβεων. Από τα πρώτα βήματα ως τομείς συνεργασίας συζητήθηκαν εκείνοι της ασφαλείας, του προσφυγικού, του πολιτισμού, της ενέργειας και της διαχείρισης υδάτων. Κομβικό, επίσης,  ζήτημα ήταν  η εξέλιξη των σχέσεων Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ιορδανίας, λόγω του εξισορροπητικού ρόλου που παίζει το Αμάν στις υποθέσεις της Μ. Ανατολής, καθώς και του μεγάλου αριθμού προσφύγων – κυρίως από Ιράκ, Συρία, Παλαιστινιακά- που φιλοξενεί στο έδαφός του. Επιπλέον, η Ιορδανία έχει καλές σχέσεις με τα δύο κράτη των άλλων τριμερών, δηλαδή την Αίγυπτο, αλλά και το Ισραήλ.

Στην κυπριακή πρωτεύουσα υιοθετήθηκε η λεγόμενη Διακήρυξη της Λευκωσίας, η οποία θα αποτελέσει στο εξής έναν οδικό χάρτη των ενεργειών που θα ακολουθήσουν και όπου κατεγράφησαν οι κοινές προσεγγίσεις των τριών κρατών σε σημαντικά θέματα επικαιρότητας, συμπεριλαμβανομένων και περιφερειακών εξελίξεων.

Στην τριμερή τέθηκαν, επίσης, προς συζήτηση διεθνοπολιτικά ζητήματα σχετικά με το μέλλον της ευρύτερης περιοχής, το θέμα της Συρίας και το προσφυγικό, το Παλαιστινιακό, οι εξελίξεις στο Ιράκ, αλλά και το Κυπριακό, ενώ υπεγράφησαν μια σειρά από συμφωνίες για θέματα οικονομικά, μορφωτικά και ενεργειακά. Ακόμη, σε κοινές δηλώσεις τους ο Αλέξης Τσίπρας, ο Νίκος Αναστασιάδης και ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’ τόνισαν ότι η σύνοδος κατοχυρώνει τον ρόλο των τριών χωρών ως πυλώνες σταθερότητας, ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή.

Σε ό, τι αφορά τη συνέχεια, οι τρεις ηγέτες συμφώνησαν να επεκταθεί η τριμερής συνεργασία σε συγκεκριμένα αντικείμενα κοινού ενδιαφέροντος, με τον Α. Τσίπρα να αναφέρεται σε προτάσεις για τους τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), της διαχείρισης υδατικών αποθεμάτων, της γεωργίας, των ιχθυοκαλλιεργειών, του τουρισμού, της εμπορικής ναυτιλίας,  της προστασίας αρχαιοτήτων και της υγείας.

Στη Λευκωσία, στο περιθώριο της συνόδου, συζητήθηκαν σε διμερείς επίπεδο και οι οικονομικές, ενεργειακές και μορφωτικές σχέσεις Ελλάδας-Ιορδανίας.  Να σημειωθεί ότι επιφανή στελέχη της ιορδανικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και διπλωμάτες, έχουν φοιτήσει στην Ελλάδα και είναι ελληνόφωνοι, όπως ο αντιπρόεδρος της ιορδανικής Βουλής. Εύλογα, λοιπόν, η Ελλάδα ενδιαφέρεται να  στηρίξει αυτές τις σχέσεις.

Τριμερής συνεργασία και με Αρμενία, με προνομιακό πεδίο τη μεγάλη Διασπορά των 3

Τον περασμένο Οκτώβριο, έλαβε χώρα, πάλι στη Λευκωσία, τριμερής συνάντηση Ελλάδας, Κύπρου και Αρμενίας, σε επίπεδο Υπουργών και Υφυπουργών Εξωτερικών. Στην πρώτη του είδους συνάντηση τέθηκε σαν βασικό πεδίο συνεργασίας των τριών πλευρών εκείνη σε θέματα διασποράς. Να σημειωθεί ότι και οι τρείς χώρες διαθέτουν  μεγάλους και ισχυρούς διασπορικούς πληθυσμούς. Η Ελλάδα έχει περίπου 5 εκατ, ομογενείς στο εξωτερικό, η Κύπρος 500.000 και η Αρμενία 7 εκατ., με τον πληθυσμό της στο εσωτερικό να είναι 3 εκατ !

Έτσι, είναι ουσιαστικό να αξιοποιηθεί η τριμερής συνεργασία ως διπλωματικό εργαλείο για την προώθηση κοινών συμφερόντων στα διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων. Ήδη υπάρχει ένα επιτυχημένο μοντέλο συνεργασίας σε εθνικά θέματα της ελληνικής, κυπριακής και αρμενικής διασποράς στις ΗΠΑ, το οποίο μπορεί να υιοθετηθεί και σε άλλες χώρες, όπως π.χ. στη Γαλλία όπου η Αρμενία διαθέτει ισχυρή ομογενειακή παρουσία, στην Αυστραλία, όπου συμβαίνει το ίδιο με την ελληνική ομογένεια κλπ.

Στο προσεχές διάστημα νέες τριμερείς συναντήσεις για θέματα διασποράς θα πραγματοποιηθούν στο Ερεβάν και στην Αθήνα, ενώ η συνεργασία των τριών πλευρών αναμένεται να επεκταθεί και σε θέματα νεολαίας, αθλητισμού, πολιτισμού και εκπαίδευσης.