Το “Μουσείο Δημοκρατίας” για τον Άη Στράτη

Μία “ελληνική γωνιά”, όπως έλεγε και το τραγούδι ήταν και παραμένει ο Άη Στράτης, που για πολλά χρόνια αποτέλεσε τόπο εξορίας για όσους τα πολιτικά τους φρονήματα δεν ήταν αρεστά σε κυβερνήσεις που δεν έδειχναν ανεκτικές στον πλουραλισμό και την ελεύθερη δημοκρατική έκφραση.

Από την ιστοσελίδα του “Μουσείου Δημοκρατίας”, που παρουσιάζει την ιστορία του Άη Στράτη, επιλέξαμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα, για όσους δεν έχουν μπορέσει να το επισκεφτούν, αλλά και για όσους η πρώτη αυτή επαφή, ενδεχομένως να αποτελέσει αφορμή επίσκεψης.

Η ιστορία του κτηρίου του “Μουσείου Δημοκρατίας”

Το κτήριο στο οποίο στεγάζεται το “Μουσείο Δημοκρατίας” κτίσθηκε γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα με δαπάνες της “Εν Αλεξανδρεία Αδελφότητος Ο ‘Aγιος Ευστράτιος. Αποτέλεσε το πρώτο διδακτήριο του νησιού έως την ανέγερση της Μαρασλείου-Λογοθετείου Σχολής (1909). Έκτοτε χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως αναρρωτήριο των πολιτικών εξόριστων ή ως αγροτικό ιατρείο.

Το Αναρρωτήριο περιελάμβανε εξεταστήριο, τέσσερις θαλάμους με 20 κρεβάτια, χειρουργείο, μαγειρείο και δεξαμενή νερού. Τον πρώτο χρόνο της Γερμανικής Κατοχής η Διοίκηση της Χωροφυλακής περιόρισε με αυστηρά μέτρα όλους τους πολιτικούς εξόριστους μέσα στον “Θάλαμο”. Εγκλωβισμένοι εδώ, πέθαναν από την πείνα 33 πολιτικοί εξόριστοι, πολλοί από τους οποίους είχαν συλληφθεί κατά την εργατική εξέγερση στη Θεσσαλονίκη τοn Μάιο του 1936.

Ο σεισμός του 1968 προκάλεσε πολύ σοβαρές ζημιές στο κτήριο με αποτέλεσμα την εγκατάλειψή του. Το 2005 η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Β. Αιγαίου άρχισε τις εργασίες για την αναστήλωση του κτηρίου. Ολοκληρώθηκαν τον Νοέμβριο του 2007, οπότε και εγκαινιάσθηκε το μνημείο από τον Πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή.

Μπορείτε επίσης να επιλέξετε την πολύ ενδιαφέρουσα “Εικονική Περιήγηση” στους χώρους του Μουσείου.

Η ιστορία των εκτοπίσεων, όπως την παρουσιάζει το “Μουσείο Δημοκρατίας”:

“Εκτοπίσεις πολιτικών αντιπάλων: Η σταδιακή εξέλιξη ενός διοικητικού μέτρου που περιόριζε τις συνταγματικές ελευθερίες των πολιτών
Σύνταγμα της Β’ Αναθεωρητικής Βουλής, 1911

‘Aρθρον 4
“Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστος: ουδείς καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, ή άλλως πως περιορίζεται, ειμή οπόταν και όπως ο νόμος ορίζει”.

Σύνταγμα της Ε’ Αναθεωρητικής Βουλής, 1975
‘Aρθρον 5
“Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστος: ουδείς καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, ή άλλως πως περιορίζεται, ειμή οπόταν και όπως ο νόμος ορίζει”.

“Ατομικά διοικητικά μέτρα, περιοριστικά της ελευθέρας κινήσεως ή εγκαταστάσεως εν τη Χώρα, ως και της ελευθέρας εξόδου και εισόδου εις αυτήν παντός Έλληνος απαγορεύονται.”

Εξήντα τέσσερα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων πολλές ήταν οι πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις, χωρίζουν τις δύo αυτές ταυτόσημες, από άποψη περιεχομένου, διατυπώσεις για το συνταγματικό δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας. Το Σύνταγμα του 1975, με την προσθήκη της δεύτερης παραγράφου, εξασφαλίζει πλέον ότι το υπέρτατο για τον ‘Ελληνα πολίτη συνταγματικό δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας δεν μπορεί να παραβιάζεται από στρατοδικεία ή διοικητικές επιτροπές, παρά μόνον όταν ο νόμος το ορίζει, δηλαδή ως ποινή επιβεβλημένη από τον φυσικό δικαστή.

Η εκτόπιση ή η εξορία, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν επιβαλλόταν με απόφαση τακτικού δικαστηρίου. ‘Ηταν προληπτικό διοικητικό μέτρο κατά την κρίση των διοικητικών και αστυνομικών ή στρατιωτικών αρχών της κάθε περιοχής.

Οι πρώτες εκτοπίσεις για πολιτικούς λόγους έγιναν στον 20ό αιώνα. Οι συνδικαλιστές Αβραάμ Μπεναρόγια και Σαμουέλ Γιονά, ηγέτες της Σοσιαλιστικής Εργατικής Συνομοσπονδίας (“Φεντερασιόν”) από τη Θεσσαλονίκη, εκτοπίσθηκαν το 1914 στη Νάξο, για δυόμισι περίπου χρόνια, μετά από μια εικοσαήμερη μαχητική απεργία καπνεργατών.

Η πρώτη περίοδος των εκτοπίσεων (1917-1935)
Η συστηματική εφαρμογή του μέτρου της διοικητικής εκτόπισης για πολιτικούς λόγους χρονολογείται από το 1915, την εποχή του “Εθνικού Διχασμού” μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών. Ωστόσο, η διοικητική εκτόπιση εφαρμόσθηκε κυρίως, και σε μεγάλη έκταση, για τα στελέχη του συνδικαλιστικού κινήματος και των σοσιαλιστικών κομμάτων που αποκτούσαν τότε, για πρώτη φορά, μαζική επιρροή.

Στις 4 Ιουλίου 1919 συνελήφθησαν και εκτοπίσθηκαν στη Φολέγανδρο τέσσερις ηγέτες της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος: οι Α. Μπεναρόγια, Αχ. Χατζημιχάλης, Η. Δελαζάνος και Ευ. Ευαγγέλου. Ακολούθησε η πρώτη διήμερη πανελλαδική πολιτική απεργία, στις 8 και 9 Ιουλίου 1919, με αίτημα την επιστροφή τους από την εξορία.

Το “Ιδιώνυμο”
Ο νόμος 4229 της 24/25 Ιουλίου 1929 όριζε ότι η επιδίωξη “δια βιαίων μέσων ανατροπής του κρατούντος κοινωνικού συστήματος ή της απόσπασης μέρους εκ του όλου της Επικρατείας” συνιστά ιδιώνυμο (δηλαδή ειδικό) αδίκημα. Ο νόμος στόχευε σαφώς στην καταστολή της δράσης των συνδικαλιστών και των κομμουνιστών και ποινικοποιούσε τη διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών. Οδήγησε στο πρώτο μεγάλο κύμα εκτοπίσεων και φυλακίσεων.

Οι πρώτοι εκτοπισμένοι μεταφέρθηκαν στον ‘Αη-Στράτη, στη Γυάρο και στη Γαύδο, όπου οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά αντίξοες ακόμη και για μια στοιχειώδη διαβίωση. Πολίτες εκτοπίστηκαν επίσης στα νησιά Ίος, Μήλος, Σίκινος, Σίφνος, Θήρα, Σκύρος, Αμοργός, Ανάφη, Κίμωλος, Φολέγανδρος και αλλού.

Υπολογίζεται ότι περίπου 3.000 πολίτες εκτοπίσθηκαν πριν τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936. Αρκετοί από αυτούς πέρασαν πρώτα από τις Φυλακές της Αίγινας. Από τις εκτοπίσεις δεν γλίτωσαν ούτε οι πολιτικοί, όπως οι Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, Γεώργιος Καφαντάρης.

“Την εσπέραν σήμερον απελαύνονται διά την νησίδα ‘Aγιος Ευστράτιος οι κρατηθέντες 27 εκ των συλληφθέντων προληπτικώς βενιζελοκομμουνιστών”.
Εφημερίδα Η Βραδυνή, 19 Οκτωβρίου 1935
Μεταξύ αυτών ήταν ο ποιητής Κώστας Βάρναλης και ο παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός.

Στην εξορία (Οχτώβρης 1935)
“Μας σιδεροδέσανε τα χέρια και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια. Μουδιάσανε σφιχτόδετα καιρό χέρι δεξί με χέρι αριστερό. Μουδιασμένο και τ’ άλλο μας, που εκράτει βαλίτσα ή δέμα για τον Αη – Στράτη. Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό. Μαζί μας τελευταίοι, με το βαπόρι πρεζάκηδες, αλάνια, λαθρεμπόροι, ξεπίτηδες, για να φανεί, πως ίσια λογιούνται η Λεφτεριά με τα χασίσια.”

Κ.Βάρναλης

Στη δεκαετία 1924-1934 λειτούργησε ο “Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου” σε ένα ορεινό και δυσπρόσιτο σημείο της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αποτελεί το πρώτο, πριν από τη Μακρόνησο, πείραμα “σωφρονισμού” ή “αναμόρφωσης” συνδικαλιστών και κομμουνιστών στρατιωτών. ‘Εκλεισε μετά τις έντονες διαμαρτυρίες πολιτικών προσωπικοτήτων από την Ελλάδα και τη Γαλλία και τις εκκλήσεις που υπέγραψαν πολλοί πνευματικοί άνθρωποι της χώρας, όπως οι Κ. Παλαμάς, Γρ. Ξενόπουλος, Α. Τερζάκης κ.ά.