“Από άλλοθι σε άλλοθι”: γράφει ο Πέτρος Μαρτινίδης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Τα 13 διηγήματα του βιβλίου έχουν τις αφορμές τους εκεί όπου τις έχουν και τα 8 μυθιστορήματά μου: στην ατμόσφαιρα της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΑΠΘ και της ευρύτερης κοινωνίας της Θεσσαλονίκης. Ακόμη πιο πολύ, όμως, τις έχουν στην αγάπη μου για ορθολογικές και απροσδόκητες επιλύσεις γρίφων –αυτές που ίδρυσαν το αστυνομικό μυθιστόρημα, ως ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος, κατά την έκρηξη των αστικών πληθυσμών στα μέσα του 19ου αιώνα.

Μεταξύ σοβαρού κι αστείου μπορώ να πω ότι, για να γεννηθεί, το αστυνομικό μυθιστόρημα απαιτεί πόλεις 1.000.000 κατοίκων. Ο πρώτος λογοτεχνικός ντετέκτιβ, ο ιππότης Ντυπέν του Έντγκαρ Άλαν Πόε, εμφανίζεται να δρα στο Παρίσι του 1841, μόλις η πόλη ξεπερνά το εκατομμύριο. Με κάποια καθυστέρηση, ο Σέρλοκ Χολμς εμφανίζεται στο κοσμοβριθέστερο βικτωριανό Λονδίνο. Ανάλογα, στον 20ό αιώνα, οι σκληροτράχηλοι ιδιωτικοί ντετέκτιβ Σαμ Σπέιντ, Φίλιπ Μάρλοου κ.ά. εμφανίζονται στο Σαν Φραντσίσκο ή στο Λος Άντζελες, όταν αυτές γίνονται μεγαλουπόλεις. Στην Ελλάδα, ο αστυνόμος Μπέκας του Γιάννη Μαρή εμφανίζεται στην μετά τον Εμφύλιο Αθήνα, μόλις αυτή υπερβαίνει το εκατομμύριο. Το ίδιο και με τους δικούς μου ήρωες, στα τέλη του 1990, όταν η Θεσσαλονίκη προσέγγιζε ένα τέτοιο μέγεθος.

Στις αφορμές συγγραφής των 13 διηγημάτων μπορώ να αναφέρω, ειδικότερα, την ίδρυση τμήματος δημοσιογραφίας στο ΑΠΘ, για το «Σκοτώνοντας μια θεούσα»· τα έργα του μετρό της Θεσσαλονίκης μπρος στο ΑΠΘ, για το «Έμμεσο χτύπημα»· τη μεταφραστική συνεργασία μου με το Κρατικό Θέατρο, για το «Οι πιο ωραίες είναι οι πιο άπιστες»· τη σειρά εμπειριών μου από παρουσιάσεις βιβλίων, για το «Περίπτωση στραγγαλισμού»· την επί πληρωμή απόκτηση διδακτορικού, για το «Η ευγένεια των βασιλέων»· ή τη σύναψη ερωτικών σχέσεων μεταξύ καθηγητή και φοιτήτριας, για το «Από άλλοθι σε άλλοθι», που δίνει και τον συνολικό τίτλο στη συλλογή.

Πριν την ειδική συγκυρία, ωστόσο, πρωταρχικό κίνητρο συγγραφής είναι το τέχνασμα που θα οδηγήσει στην απροσδόκητη επίλυση: οι έμμεσες ενδείξεις που θα φανερώνουν την ταυτότητα ενός δολοφόνου ή τον στόχο ενός εκβιασμού, χωρίς να γίνονται εξ αρχής αντιληπτές από τον αναγνώστη. Θεωρώ ότι αυτός ο ανταγωνισμός συγγραφέα-αναγνώστη, με τον αναγνώστη να αποδέχεται προκαταβολικά την ήττα, συνιστά εδραίο χαρακτηριστικό του αστυνομικού μυθιστορήματος. Όσο αληθινοί κι αν δείχνουν οι χαρακτήρες, ανάγλυφο το κοινωνικό πλαίσιο και βαθιά η ανάλυση των συνθηκών που οδηγούν στο έγκλημα, το μυθιστόρημα δεν είναι αστυνομικό, χωρίς έκπληξη στη λύση. Μπορεί να είναι σπουδαία λογοτεχνία, ως προς το ύφος, όχι όμως «αστυνομική».

Στα διηγήματα, η συντομία κάνει δυσκολότερο το παιχνίδι των εύλογων όσο και παραπλανητικών προσδοκιών, που θα ανατραπούν αιφνιδιαστικά. Νομίζω πάντως ότι κατάφερα, ακόμη και στο συντομότερο (των 6 σελίδων), να υπάρχει απροσδόκητη κατάληξη.

Πέτρος Μαρτινίδης

Ο ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ διδάσκει θεωρία και κριτική αρχιτεκτονικής και σχεδιασμό θεατρικών χώρων, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. Έχει επίσης διδάξει στα Τμήματα Εικαστικών και Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών καθώς και στο Τμήμα Δημοσιογραφίας.
Έχει γράψει τα βιβλία «Συνηγορία της Παραλογοτεχνίας» (Πολύτυπο 1982 & Υποδομή 1994), «Οι λέξεις στην αρχιτεκτονική και την επιστημονική σκέψη» (Σμίλη 1990), «Κόμικς. Τέχνη και τεχνικές της εικονογραφήγησης» (Α.Σ.Ε. 1990), «Η υψηλή τέχνη της απελπισίας: γύρω από τον Ισοβίτη του Αρκά» (Ύψιλον 1992), «Πώς πάνε στον «παράδεισο» του Αρκά. Ανατρέχοντας στην ιστορία του γέλιου» (Ύψιλον 2007).
Από τις εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφορούν οι μελέτες «Μεσιτείες του ορατού: ζητήματα θεωρίας της κριτικής στην αρχιτεκτονική και την τέχνη» (1997), «Μεταμορφώσεις του θεατρικού χώρου: τυπικές φάσεις κατά την εξέλιξη των θεάτρων στη Δύση» (1999, Βραβείο της Ένωσης κριτικών θεάτρου 2000) και «Κριτική και ευαισθησία: η εξέλιξη του κριτικού στοχασμού για την τέχνη» (2011).
Η παρουσία του στο αστυνομικό μυθιστόρημα ξεκινά με την τετραλογία «Κατά συρροήν» (1998), «Σε περίπτωση πυρκαϊάς» (1999), «Παιχνίδια μνήμης» (2001) και «Δεύτερη φορά νεκρός» (2002). Ακολούθησε η τριλογία «Μοιραίοι αντικατοπτρισμοί» (2003), «Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία» (2005) και «Ο Θεός φυλάει τους άθεους» (2006), και το 2011 το αστυνομικό μυθιστόρημα «Χωρίς αποζημίωση».
Το βιβλίο Από άλλοθι σε άλλοθι: 10+3 αστυνομικά διηγήματα (2013) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη (σελ.: 288, τιμή: €16,00)