“Απρίλιος στο Στάιν”: γράφει ο Robert Streibel

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,
ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“Να ζει κανείς με την ενοχή. Ενοχή γιατί;
Εμείς απλώς κάναμε αυτό που έπρεπε να κάνουμε.
Μα εμείς απλώς διαταγές εκτελούσαμε”.

Απρίλιος στο Στάιν.
Μυθιστόρημα ή ιστορία;

Γεννήθηκα κοντά στις μεγαλύτερες φυλακές της Αυστρίας. Στους οικογενειακούς κυριακάτικους περιπάτους μας περνούσαμε πάντοτε μπροστά από το μνημείο για τους Έλληνες που δολοφονήθηκαν από τα Ες Ες στις 6 Απριλίου 1945. Όταν άνοιξαν οι πύλες της φυλακής τον Απρίλιο του 1945, ο πατέρας μου ήταν μόλις 13 χρόνων παιδί και άκουσε το φονικό και τους πυροβολισμούς. Μεγάλωσα με αυτή την ιστορία, και η ανάγκη να ρωτήσω για να μάθω τι ακριβώς συνέβαινε κατά τη ναζιστική περίοδο ήταν μεγάλη – για μένα, όχι όμως και για όλους τους άλλους κατοίκους του Κρεμς, μιας πόλης χτισμένης στις όχθες του Δούναβη. Τη δεκαετία του 1980 άρχισα να παίρνω συνεντεύξεις και ήρθα επίσης σε επαφή με κάποιους από τους πολιτικούς κρατουμένους των φυλακών Στάιν. Συγκέντρωσα τις ιστορίες 20 κρατουμένων, μεταξύ των οποίων και του Γεράσιμου Γαρνέλη, ο οποίος επέζησε από τη σφαγή και έμεινε στο Κρεμς και μετά τη λήξη του πολέμου, μέχρι τον θάνατό του. Μου πήρε πολύ καιρό να γράψω αυτό το μυθιστόρημα για τα γεγονότα του Απριλίου στο Στάιν. Για μένα το βιβλίο αυτό είναι μια φορητή επιτύμβια στήλη.

Τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό; Περίπου το 80% του βιβλίου αφορά πραγματικά γεγονότα, ιστορίες βγαλμένες από τις συνεντεύξεις. Και σήμερα ακόμη, η ιστορία δεν έχει ολοκληρωθεί. Και σήμερα ακόμη υπάρχουν οικογένειες πρώην φυλακισμένων που μου στέλνουν ιστορίες. Μόλις δύο εβδομάδες μετά την έκδοση του βιβλίου από τις Εκδόσεις Αλφειός ήρθαν σε επαφή μαζί μου δύο οικογένειες. Μετά την κυκλοφορία της γερμανικής έκδοσης είχα μάλιστα και τη χαρά να μεσολαβήσω ώστε να μετονομαστεί προς τιμήν του Γεράσιμου Γαρνέλη ένας δρόμος κοντά στις φυλακές του Στάιν. Στο σημείο αυτό υπάρχει και μια πινακίδα με πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του, γραμμένη στα γερμανικά, στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Στο Στάιν είχαν φυλακιστεί πάνω από 300 Έλληνες αντιφασίστες, είχαν μεταφερθεί στο Κρεμς το καλοκαίρι του 1944. Εκείνη την εποχή βρίσκονταν στο Στάιν περίπου 1500 κρατούμενοι, το ένα τρίτο από τους οποίους ήταν πολιτικοί κρατούμενοι από την Αυστρία, την Τσεχία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Κροατία. Το βιβλίο επιχειρεί να αφηγηθεί τις ιστορίες τους, να δείξει πώς προσπάθησαν αυτοί οι άνθρωποι να επιβιώσουν μετά την 6η Απριλίου, κρυμμένοι ή διαφεύγοντας από τη φυλακή. Άλλοι πάλι δολοφονήθηκαν λίγο μετά την αποφυλάκισή τους για την οποία είχε δώσει εντολή ο διευθυντής της φυλακής, ενώ γύρω στους 800 μεταφέρθηκαν με πλοία μέχρι το Πάσαου λίγες ημέρες αργότερα.

Αυτό το βιβλίο είναι το πρώτο μου μυθιστόρημα. Ένας ιστορικός που γράφει μυθιστόρημα; Για μένα ήταν ένα πείραμα. Ποιος θα διάβαζε ένα βιβλίο ιστορίας για μια σφαγή λίγο πριν από το τέλος του πολέμου; Αν όμως αυτή η ιστορία ειπωθεί ως μια ιστορία ζωής και αντίστασης, ίσως ενδιαφερθούν περισσότεροι άνθρωποι για αυτήν. Έτσι κι έγινε. Πολλά τα καλά σχόλια και οι κριτικές. Και τώρα κυκλοφορεί και σε ελληνική μετάφραση.

Ρόμπερτ Στράιμπελ

Σημείωμα της μεταφράστριας Μαριάννας Χάλαρη
Στις αρχές του 2016 μου ζητήθηκε από τη φίλη Μιχαέλα Πρίντσιγκερ, συγγραφέα και μεταφράστρια λογοτεχνίας, να μεταφράσω ένα άρθρο για τη δίγλωσση ελληνογερμανική ιστοσελίδα diablog.eu, το οποίο αφορούσε ένα μυθιστόρημα σχετικά με τη μαζική δολοφονία κρατουμένων σε μια φυλακή της Αυστρίας τον Απρίλιο του 1945. Καθώς μετέφραζα το κείμενο και διάβαζα επιπλέον πληροφορίες για όσα συνέβησαν τότε, για παράδειγμα ότι στις φυλακές αυτές είχαν μεταφερθεί και εκατοντάδες Έλληνες, κυρίως πολιτικοί κρατούμενοι, μου γεννήθηκε η ανάγκη να διαβάσω και το ίδιο το βιβλίο. Η Μιχαέλα είχε την καλοσύνη να με φέρει σε επαφή με τον Ρόμπερτ Στράιμπελ, τον συγγραφέα, ο οποίος είχε ήδη δείξει ζωηρό ενδιαφέρον για την πιθανότητα μετάφρασης του βιβλίου του στα ελληνικά. Στο μεταξύ διατηρούσε επικοινωνία και με έναν Έλληνα που είχε βρεθεί στην πόλη Κρεμς της Αυστρίας, ο οποίος επίσης είχε συγκινηθεί από το θέμα του βιβλίου και προσπαθούσε να πείσει έναν φίλο του να το εκδώσει στα ελληνικά, κάτι που τελικά ανέλαβε ο Κώστας Αναστόπουλος των Εκδόσεων Αλφειός. Κάπως έτσι ξεκίνησε έπειτα για μένα η περιπέτεια της μετάφρασης του μυθιστορήματος, από την οποία είχα τη χαρά να μάθω τόσα πολλά και να νιώσω τόσο διαφορετικά συναισθήματα, αφενός λόγω της ίδιας της πλοκής και των προσεκτικά δομημένων χαρακτήρων του, κι αφετέρου λόγω της ενασχόλησης με ένα κείμενο βασισμένο σε ιστορικά γεγονότα. Σημαντική για μένα ήταν και η εμπειρία της συνεργασίας με την καταξιωμένη επιμελήτρια Λένια Μαζαράκη, ενώ ιδιαίτερο βάρος στην έκδοση δίνει και το επίμετρο που τη συνοδεύει, γραμμένο από τον ιστορικό Ιάσονα Χανδρινό με τίτλο: “Έλληνες όμηροι και καταναγκαστικοί εργάτες στη ναζιστική Γερμανία”.

Το βιβλίο του Ρόμπερτ Στράιμπελ Απρίλιος στο Στάιν κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλφειός (σελ.: 368, τιμή: €16,96).

ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:

Ο Στράιμπελ παρουσιάζει ένα σημαντικό συλλογικό συμβάν της αυστριακής ιστορίας από πλήθος οπτικές γωνίες και με τόσο συναρπαστικό τρόπο, ώστε δύσκολα διακόπτει κανείς την ανάγνωση. […] Πρόκειται για ένα βιβλίο που εκπλήσσει.
(Erich Hackl, JUNGE WELT)

Ο ιστορικός Ρόμπερτ Στράιμπελ διηγείται ένα σκοτεινό κεφάλαιο της ιστορίας. […] Ένα πολυφωνικό καλειδοσκόπιο, ένα ζωντανό, απωθημένο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας.
(Gregor Auenhammer, DER STANDARD)

Τα ονόματα έχουν αλλάξει, τα συμβάντα εξιστορούνται μυθιστορηματικά, όμως το περιεχόμενο αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από ιστορικά γεγονότα. […] Ο Ρόμπερτ Στράιμπελ περιγράφει δράστες, συναυτουργούς και θύματα.
(Heiner Boberski, WIENER ZEITUNG)

Σχεδόν όλα τα ονόματα είναι επινοημένα.
Το βιβλίο, ωστόσο, είναι πιο αληθινό ακόμη κι απ’ όσο μπορεί κανείς να αντέξει.
(Peter Pisa, KURIER)

Ο Ρόμπερτ Στράιμπελ (1959) γεννήθηκε στην πόλη Κρεμς της Αυστρίας. Σπούδασε μεταξύ άλλων Ιστορία και Γερμανική Φιλολογία στη Βιέννη, όπου εκπόνησε και τη διδακτορική του διατριβή στον τομέα της Σύγχρονης Ιστορίας. Από το 1999 διευθύνει το Λαϊκό Πανεπιστήμιο Χίτσινγκ της Βιέννης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν κυρίως την εποχή του εθνικοσοσιαλισμού, τον εβραϊσμό και τους εξόριστους, θέματα για τα οποία έχει γράψει βιβλία και έχει προβεί σε πολλές δημοσιεύσεις. Έχει επίσης οργανώσει αρκετές δράσεις μνήμης για την αντίσταση στο ναζιστικό καθεστώς, έχει επιμεληθεί εκδόσεις ανάλογου περιεχομένου, ενώ έχει εκδώσει και δύο ποιητικές συλλογές. Το βιβλίο Απρίλιος στο Στάιν είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.

Η Μαριάννα Χάλαρη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983. Αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και πραγματοποίησε σπουδές Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ. Είναι απόφοιτη του ΕΚΕΜΕΛ και του ΔΠΜΣ Μετάφρασης-Μεταφρασεολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, και εδώ και λίγα χρόνια ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση. Συνεργάζεται με μεταφραστικές εταιρείες και ιστοσελίδες και έχει μεταφράσει παιδικά βιβλία γνώσεων καθώς και τον παιδαγωγικό οδηγό Η οικογένεια ως χώρος μάθησης (Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Πατάκη, 2017). Το βιβλίο Απρίλιος στο Στάιν (Αλφειός, 2018) είναι το πρώτο μυθιστόρημα που μεταφράζει.