Κατοχή και πείνα: Ιστορίες της κάθε μέρας

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«Κατοχή και πείνα: Ιστορίες της κάθε μέρας» είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων της Ιουλίας Περσάκη (1895-1980): μια επιλογή και αναδημοσίευση από τα τέσσερα βιβλία διηγημάτων που είχε δημοσιεύσει η συγγραφέας όσο ήταν εν ζωή, μια ζωή που διανύει περίπου ολόκληρο τον ταραχώδη 20ό αιώνα, με σταθμούς την Αθήνα, το Παρίσι και την Αίγινα.

Η Περσάκη ξεκίνησε να γράφει στα εφηβικά της χρόνια. Δημοσιεύει τα πρώτα της διηγήματα στα λογοτεχνικά περιοδικά «Νουμάς», «Πυρσός», «Νέα Εστία». Από τα πρώτα της βήματα, αφουγκράζεται τα πάθη των ανθρώπων και αποτυπώνει τη γλώσσα της καθημερινής ζωής. Πρωτοπόρος στις γλωσσικές διαμάχες της εποχής της, το 1919 συνυπογράφει το Μανιφέστο Διαμαρτυρίας υπέρ της καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας στην ελληνική ζωή και παιδεία. Τη δεκαετία του ’20 ζει με τον σύζυγό της στο Παρίσι όπου παρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας και φιλολογίας στη Σορβόννη και δημοσιεύει την πρώτη συλλογή με τίτλο «Διηγήματα» από τον εκεί ελληνικό εκδοτικό οίκο «Αγών» (1927). Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γιάννης Ψυχάρης χρησιμοποιεί διηγήματά της στη διδασκαλία του, ως υποδείγματα της δημοτικής γλώσσας.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα μετά το κραχ του 1929, εγκαθίσταται σταδιακά στο εξοχικό σπίτι στην Αίγινα όπου αφιερώνεται στη συγγραφή και την καλλιέργεια ενός μικρού κτήματος. Διατηρεί φιλία και αλληλογραφία με τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Στέλιο Ξεφλούδα, τον Κώστα Βαρνάλη -που μένουν ή επισκέπτονται συχνά το νησί-, και με πολλές γυναίκες συγγραφείς όπως η Έλλη Αλεξίου, η Μυρτιώτισσα, η Γαλάτεια και η Ελένη Καζαντζάκη, η Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη, η Λιλίκα Νάκου. Στην Αίγινα η Ιουλία Περσάκη θα περάσει τα περισσότερα χρόνια του Μεσοπολέμου και της Κατοχής και θα διαμορφώσει το ώριμο πεζογραφικό έργο της, που θα δημοσιευτεί σε τρεις συλλογές διηγημάτων ανάμεσα στο 1959 και το 1976.

Η Περσάκη, όπως και οι άλλοι δημοτικιστές, πίστευε ότι η φύση, οι άνθρωποι και η γραφή ήταν κάτι ενιαίο, και ότι η δουλειά του συγγραφέα ήταν να φέρει τον αναγνώστη στις μάντρες και στα τραπέζια του λαού, στα χωράφια, στα ζώα και τους ανθρώπους, και να τον αφήσει εκεί, μέσα σε αυτά τα αληθινά και ταπεινά πράγματα, μέσα στη γλώσσα που μιλιέται.

Μέσα από πολύ καθημερινές σκηνές και με απέριττο ύφος γράφονται μερικές από τις μεγαλύτερες κοινωνικές και πολιτικές στιγμές της νεότερης Ελλάδας: η Κατοχή και ο Εμφύλιος, η ταξική ιστορία, η σχέση Ελλάδας-Ευρώπης, η θέση της Ελληνίδας στα μεταπολεμικά χρόνια, η ιστορία της μετανάστευσης τον εικοστό αιώνα. Οι κακουχίες του πολέμου και της κατοχής αποδίδονται μέσα από τα καθημερινά πάθη των ανθρώπων, τις χαρές και τις λύπες, τη στοργή και τον μόχθο που επηρεάζονται από τα δύσκολα γεγονότα της εποχής και εκφράζονται ως επιθυμία και στέρηση, ως μια πείνα.

Γι’ αυτό και τα διηγήματά της μπορούν να διαβαστούν και σαν ιστορία, μια κοινωνική ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Μέσα από την ευαίσθητη ματιά και πένα της συγγραφέως, που, παρά μια διαπεραστική μελαγχολία, μας αφήνει πάντα μια αχτίδα ελπίδας, μια βούληση για ζωή.

Κάρεν Βαν Ντάικ – Φαίη Ζήκα

Η Ιουλία Περσάκη (1895-1980) έζησε περίπου έναν αιώνα, βίωσε δύο παγκόσμιους πολέμους, γνώρισε τρεις τόπους (Αθήνα, Παρίσι, Αίγινα) και πήρε ενεργό μέρος στις διαμάχες για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας. Δημοσίευσε τέσσερις συλλογές διηγημάτων που εστιάζουν στους καθημερινούς ανθρώπους, τη ζωή και τη γλώσσα τους, από τις οποίες ανθολογήθηκαν τα κείμενα που παρουσιάζονται στο βιβλίο Κατοχή και πείνα: Ιστορίες της κάθε μέρας το οποίο κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο της Εστίας (σελ.: 196, τιμή: 18,50 €).

ΟΙ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΜΟΥ:

Η Karen Van Dyck είναι καθηγήτρια νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Το έργο της εστιάζει στη νεοελληνική λογοτεχνία, τη λογοτεχνία της διασποράς, τη θεωρία της μετάφρασης και τη θεωρία του φύλου. Έχει μεταφράσει, ανθολογήσει και δημοσιεύσει στα αγγλικά το έργο πολλών Ελλήνων ποιητών. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα ακόλουθα βιβλία της: η μετάφραση Three Summers από τα Ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη (Κέδρος, 1995), η κριτική μελέτη Η Κασσάνδρα και οι λογοκριτές στη νεοελληνική ποίηση (Άγρα, 2002), και προσεχώς η ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης Μέτρα λιτότητας (Άγρα, 2016).

Η Φαίη Ζήκα είναι επίκουρη καθηγήτρια φιλοσοφίας και θεωρίας της τέχνης στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν τις αισθήσεις και το χρώμα, ζητήματα ταυτότητας και φύλου, τη σχέση τέχνης και φύσης, τη σχέση της φιλοσοφίας με τις τέχνες και τις επιστήμες. Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους και σε καταλόγους εκθέσεων. Έχει επιμεληθεί το βιβλίο του David Batchelor Χρωμοφοβία (Άγρα, 2013) και τη συλλογή κειμένων Τέχνη, Σκέψη, Ζωή: Η αισθητική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Νεχαμά (Οκτώ, 2014).

Σημείωση: το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το οικογενειακό αρχείο της Ιουλίας Περσάκη, περιλαμβάνεται στο βιβλίο και μας παραχωρήθηκε από την κυρία Φαίη Ζήκα και τον εκδοτικό οίκο της Εστίας.