Ραμανουτζάν, ο Ινδός μαθηματικός

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Χειμώνας 1913.
Η Ευρώπη βράζει. Οι στρατοί παρατάσσονται. Στην Αγγλία οι εργάτες κάνουν απεργίες, όμως στο Κέμπριτζ τίποτε δεν έχει αλλάξει. Φυσικοί και μαθηματικοί αισθάνονται Θεοί της επιστήμης που σπάνια καταδέχονται να ρίξουν μια ματιά πέρα από τη μύτη τους.
Ο διασημότερος των μαθηματικών, ο 36χρονος Χάρντι, είναι ο πιο μεθοδικός «Απόστολος της Απόδειξης».
Στο πρόσωπό του συνυπάρχουν η πιο αμείλικτη, απαιτητική μαθηματική πλευρά, με την πιο επιεική, αμφιλεγόμενη ελευθεριότητα του πνεύματος. Εργάζεται άοκνα, διαβάζει καθημερινά τους Τάιμς, κάνει ενθουσιώδεις μαθηματικές διαλέξεις, παίζει τένις, παρακολουθεί μανιωδώς αγώνες κρίκετ, και δηλώνει φανατικός αρνησίθεος. Η καριέρα του είναι εδραιωμένη, η ζωή του άνετη, το μέλλον του εξασφαλισμένο.

Ώσπου ένα πρωί, φτάνει στα χέρια του μια επιστολή από την Ινδία.

Ένας ασήμαντος 26χρονος Ινδός, ένας υπάλληλος, ένας αυτοδίδακτος μαθηματικός, ο Σρινιβάσα Ραμανουτζάν, τολμά να παραθέσει στον καθηγητή Χάρντι τις λύσεις σε δεκάδες ανεπίλυτα, σημαντικότατα θεωρήματα και ένα σωρό παράξενες διατυπώσεις γνωστών μαθηματικών εννοιών.
Ο Χάρντι συγκλονίστηκε – ήταν κάτι σαν προσβολή.
Παράτησε το χειρόγραφο και βυθίστηκε ξανά στις σελίδες των Τάιμς.
Όμως, τα έξαλλα θεωρήματα και οι αποδείξεις του Ραμανουτζάν γέμισαν τις ώρες του με ανησυχία.

Σιγά σιγά, σαν σε παράξενη μετάλλαξη, κοιτώντας τη χειρόγραφη επιστολή, άρχισε να αισθάνεται ευγνωμοσύνη για την ύπαρξη αυτού του άγνωστου.
Παραδεχόταν, πλέον, πως κρατούσε το δημιούργημα ενός μαθηματικού μέγιστης ποιότητας, με εξαιρετική πρωτοτυπία και δύναμη φαντασίας – μια σπάνια μαθηματική ιδιοφυία.
Ο Χάρντι κίνησε γη και ουρανό να του φέρουν τον Ραμανουτζάν στην Αγγλία.

Ο Ραμανουτζάν επιζητούσε επαφή με τους ευρωπαίους τιτάνες της μαθηματικής διανόησης, όμως δεν ήθελε να αφήσει την αγαπημένη του Ινδία.
Τελικά, από τα χαμόσπιτα του Μαντράς βρέθηκε στα επιβλητικά κτήρια του Κέμπριτζ, στο ανοίκειο πολιτιστικό, κοινωνικό και επιστημονικό περιβάλλον της Αγγλίας – «από τα αλώνια, στα σαλόνια» της διανόησης.
Επί 5 χρόνια, αποκλεισμένος από την πατρίδα του εξαιτίας του πολέμου, άφησε την οικογένειά του, τον παραδοσιακό τρόπο ζωής του και παρέμεινε στην αφιλόξενη Μεγάλη Βρετανία, φιλοτεχνώντας μέσα από 21 σπουδαίες δημοσιεύσεις μια αθάνατη μαθηματική κληρονομιά.

Ανέκαθεν ήταν δεκτικός σε μεταφυσικές εικοτολογίες και πίστευε πως η μαθηματική πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα από τους ανθρώπους – απλώς περιμένει την ανακάλυψή της.
Διαβάζοντας ένα παμπάλαιο εγχειρίδιο μαθηματικών ανακάλυψε όλα όσα οι συνομίληκοί του διδάσκονταν στα πιο φημισμένα πανεπιστήμια της Ευρώπης.
Οι αριθμοί και οι μαθηματικές τους σχέσεις , στο μυαλό του Ραμανουτζάν, συνέδεαν μεταξύ τους τα διάφορα μέρη του Σύμπαντος. Κάθε νέο του θεώρημα συνιστούσε ένα ακόμη κομμάτι του απροσμέτρητου Άπειρου. Δήλωνε απερίφραστα πως καμιά εξίσωση δεν είχε νόημα γι’ αυτόν αν δεν εκφράζει μια σκέψη του Θεού. Ήταν απλός, εύθικτος ακόμη και σε ασήμαντες παρατηρήσεις. Οι ανάγκες του ήταν στοιχειώδεις. Δεν ήταν επηρμένος, ήταν επίμονος, εργαζόταν σκληρά, εξέπεμπε μια ιδιότυπη γοητεία και επιδείκνυε υψηλή νοημοσύνη σε όλα – όχι μόνο στα μαθηματικά.

Όμως, δεν άντεχε το κλίμα, τις διατροφικές συνήθειες και το κοινωνικό περιβάλλον της Δύσης. Σχεδόν μόνιμα άρρωστος, είχε περιόδους πλούσιας επιστημονικής παραγωγής που του εξασφάλισαν την ύψιστη τιμή για επιστήμονα, υπήκοο του βρετανικού Στέμματος: τον τίτλο του Εταίρου της Βασιλικής Εταιρίας.
Επέστρεψε στην πατρίδα του το 1919, για να πεθάνει ένα χρόνο αργότερα, πριν καν συμπληρώσει το 33ο έτος της ηλικίας του.

Οι εργασίες του δεν έχουν ακόμη αποκαλύψει τα μυστικά τους.
Τα θεωρήματά του εφαρμόζονται σε περιοχές της επιστήμης –όπως στη χημεία των πολυμερών, στους υπολογιστές, ακόμη και στην, εντελώς άγνωστη, τότε, μελέτη του καρκίνου– που ο ίδιος δεν είχε καν φανταστεί.

Άραγε, τι θα γινόταν αν τον είχαν ανακαλύψει νωρίτερα, ή αν είχε ζήσει λίγα χρόνια περισσότερο;

Τα θέματα που θίγει ο συγγραφέας του βιβλίου Ρόμπερτ Κάνιγκελ είναι:

⇒ η ιστορία του Ραμανουτζάν, μιας αινιγματικής μεγαλοφυίας, μιας απλής ψυχής.

⇒ η ιστορία της σύγκρουσης των πολιτισμών της Ινδίας και της Δύσης – του ταπεινού κόσμου του Μαντράς, και του λαμπερού κόσμου του Κέμπριτζ.

⇒ η πάλη ανάμεσα στις αμιγείς επιστημονικές αποδείξεις της δυτικής μαθηματικής παράδοσης και στις μυστηριώδεις δυνάμεις της διαίσθησης.

⇒ μια ιστορία για τα κοινωνικά και εκπαιδευτικά συστήματα, για το μέγεθος της σπουδαιότητάς τους, και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αναδείξουν ένα ταλέντο αλλά και να το συνθλίψουν.

Μέσα από τη συγκλονιστική ιστορία του Ραμανουτζάν μαθαίνουμε πώς πρέπει συμπεριφερθούμε σε μια ιδιοφυία μόλις διαπιστώσουμε την ύπαρξή της. Ο Χάρντι, ο αριστοκράτης άγγλος μαθηματικός με τις ασυναγώνιστες ακαδημαϊκές περγαμηνές, «μεταχειρίστηκε» τον εύθραυστο Ραμανουτζάν σαν ένα σπάνιο
άνθος που δεν θα ανεχόταν να «μπουκώσει» με τη μεθοδικότητα που απαιτούσε η μαθηματική γνώση. Όμως, η κοινωνία της εποχής, δεν έκανε το ίδιο.

Πόσοι ακόμη Ραμανουτζάν διαβιούν σήμερα στην Ινδία, άγνωστοι, δίχως αναγνώριση; Πόσοι βρίσκονται στην Αμερική και τη Μεγάλη Βρετανία, αποκλεισμένοι σε φυλετικά ή οικονομικά γκέτο, με την αμυδρή γνώση ότι υπάρχουν κι άλλοι κόσμοι πέρα από τον δικό τους;

Παναγιώτης Τραυλός

Το βιβλίο Ραμανουτζάν: Ο Ινδός Μαθηματικός του Ρόμπερτ Κάνιγκελ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τραυλός σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Σίμου (σελ.: 720, τιμή: 23,63 €).

Προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες με τον τίτλο Ο Άνθρωπος που Γνώριζε το Άπειρο σε σκηνοθεσία του Ματ Μπράουν, με πρωταγωνιστές τους Ντεβ Πατέλ και Τζέρεμι Αϊρονς.

Αποσπάσματα από κριτικές:

“Ότι ήταν ο Μότσαρτ για τη μουσική και ο Αϊνστάιν για τη φυσική, ήταν ο Ραμανουτζάν για τα μαθηματικά. Ένα βιβλίο χρυσάφι – μια από τις καλύτερες μαθηματικές βιογραφίες που έχουν γραφτεί”.
Science

“Ένα έξοχο πορτρέτο… μια σπάνια λογοτεχνική εμπειρία. Η ιστορία του Ραμανουτζάν μοιάζει με εξωτικό παραμύθι. Ένα μοναδικό ανάγνωσμα”.
Los Angeles Times Book Review

“Συγκλονιστική βιογραφία… το μαγικό και συνάμα τραγικό παραμύθι του ασχημόπαπου. Δεν υπάρχει κάτι πιο ρομαντικό στην ιστορία των μαθηματικών”.
The New York Times

Ο συγγραφέας Ρόμπερτ Κάνιγκελ (Robert Kanigel) είναι καθηγητής Δημιουργικής Γραφής στο ΜΙΤ, με εξειδίκευση σε επιστημονικά θέματα, και διευθυντής του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών Δημιουργικής Γραφής. Επίσης, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Βαλτιμόρης και στο Πανεπιστήμιο John Hopkins. Τα δοκίμιά του, τα άρθρα του και οι κριτικές του δημοσιεύονται σε πολλά περιοδικά (Civilization, Psychology Today, The New York Times Magazine, Science 85, Health, The Sciences) και εφημερίδες (The New York Times, Los Angeles Times, The Washington Post).