Η αφρόκρεμα της ελληνικής λογοτεχνίας «εξομολογείται» στο νέο βιβλίο του Γιάννη Βασιλακάκου

Όπως είχε προαναγγελθεί, στα τέλη Μαρτίου κυκλοφόρησε το νέο πόνημα του ακαδημαϊκού και συγγραφέα Δρα Γιάννη Βασιλακάκου με τίτλο: «Η περιπέτεια της γραφής: καταθέσεις/μαρτυρίες 27 Ελλήνων πρωταγωνιστών». Ο καλαίσθητος ογκώδης τόμος των 400 σελίδων, ο οποίος κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Οδός Πανός (το τέταρτο κατά σειρά βιβλίο του Βασιλακάκου σ’ αυτές τις εκδόσεις) αποτελείται από τις εξής τέσσερις ενότητες: (α) «Σε πρώτο πρόσωπο», (β) Οι καθαυτές καταθέσεις/μαρτυρίες 27 κορυφαίων Ελλήνων δημιουργών, (γ) «Επίμετρο» και (δ) Πρώτες δημοσιεύσεις.

Στην πρώτη ενότητα (εισαγωγικό σημείωμα) ο συγγραφέας, αιτιολογώντας το σκεπτικό ύπαρξης του εν λόγω τόμου, μεταξύ άλλων, επισημαίνει: «Από μικρός λάτρευα τα βιβλία. Για τους συγγραφείς είχα ένα δέος, τους έβλεπα σαν “ιερά τέρατα”, σαν “μικρούς θεούς” που μπορούσαν να κάνουν υπερφυσικά πράγματα: Να δημιουργούν και να καταστρέφουν κόσμους ολόκληρους κατά το δοκούν κι εν γένει να γητεύουν τους αναγνώστες τους με τα “θαύματα” που επιτελούσαν. Γι’ αυτό κι εξ απαλών ονύχων διακατεχόμουν από μια έμμονη ιδέα, μια ασίγαστη περιέργεια να γνωρίσω από κοντά αυτά τα “είδωλά” μου. Επιθυμούσα διακαώς να τα δω, να τ’ ακούσω, να τ’ αγγίξω, να μυρίσω τον αέρα του περιβάλλοντος που ζούσαν και δημιουργούσαν – ή “ζύμωναν τα καρβέλια τους”, όπως λέει ο Πάτρικ Γουάιτ – να μοιραστώ έστω και για λίγο τη μαγεία του χώρου και χρόνου τους, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. […] Καταγοητευόμουν τόσο πολύ απ’ αυτά μου τα “είδωλα” που δεν μου αρκούσε να τα θαυμάζω πλέον, αλλά πολύ σύντομα, διαπίστωσα πως δεν είχα άλλη επιλογή απ’ το να τα μιμηθώ, να γίνω κι εγώ “συγγραφέας”».

Το δεύτερο μέρος (το κυρίως «σώμα» του βιβλίου) απαρτίζεται από τις καταθέσεις/μαρτυρίες 27 από τους επιφανέστερους μεταπολεμικούς Έλληνες λογοτέχνες οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλα τη σφραγίδα τους στα ελληνικά γράμματα και, κατ’ αλφαβητική σειρά, είναι οι εξής: Τηλέμαχος Αλαβέρας, Βασίλης Αλεξάκης, Αλέξανδρος Ασωνίτης, Νάνος Βαλαωρίτης, Κώστας Βαλέτας, Θανάσης Βαλτινός, Βασίλης Βασιλικός, Γιώργος Βέης, Ελένη Βλάχου, Νικηφόρος Βρεττάκος, Ρέα Γαλανάκη, Δημήτρης Γκιώνης, Ε.Χ. Γονατάς, Γιάννης Γουδέλης, Γιάννης Κοντός, Μένης Κουμανταρέας, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Κώστας Λαχάς, Χριστόφορος Μηλιώνης, Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης, Αντώνης Σαμαράκης, Γαλάτεια Σαράντη, Καίη Τσιτσέλη, Κίμων Φράιερ, Πέτρος Χάρης, Δημήτρης Χατζής και Γιώργος Χρονάς.

Οι καταθέσεις/μαρτυρίες των παραπάνω συγγραφέων καλύπτουν μια 40ετία. Ξεκίνησαν με τη γνωριμία και συνομιλία του συγγραφέα του τόμου με τον Βασίλη Βασιλικό το 1977 και έκλεισαν με τη συνέντευξη του Γιώργου Χρονά το 2017. Όπως παρατηρεί ο Βασιλακάκος, «Οι «εξομολογήσεις» αυτές ξεκίνησαν αυθόρμητα, όπως κάθε νεανικό ερωτικό σκίρτημα, από σκέτο πάθος για τη λογοτεχνία και τους δημιουργούς της. Πρωτίστως, σκοπό είχαν να ικανοποιήσουν κάποιες ενδόμυχες απορίες μου, ή εσωτερικές “φαγούρες”, όπως έλεγε ο Καζαντζάκης, που χαρακτηρίζουν κάθε άτομο με καλλιτεχνικές τάσεις. Δεν αποκλείεται όμως να ήθελα να απαλύνω και τα άγχη απ’ την προοπτική της ενασχόλησής μου με τις απαιτήσεις, υποχρεώσεις κι ευθύνες της γραφής». Και συμπληρώνει: «Το συναρπαστικότερο όλων […] είναι η εντύπωση πως μέσα απ’ αυτές τις συνομιλίες, οι συγγραφείς παρουσιάζονται ως οι πιο ενδιαφέροντες και σημαντικοί χαρακτήρες/πρωταγωνιστές των έργων τους. Οι δε αποκαλύψεις κι εξομολογήσεις τους, συχνά, έχω την αίσθηση ότι αποδείχνονται οι πλέον ενδιαφέρουσες, κι ενδεχομένως οι καλύτερες “ιστορίες” που έχουν να μας πουν».

Η πρώτη επίσημη βιογραφία του Ηλία Πετρόπουλου

από τον Γιάννη Βασιλακάκο

Ένα ακόμα βιβλίο του ομογενή συγγραφέα Δρα Γιάννη Βασιλακάκου που θα κυκλοφορήσει προσεχώς στην ελληνική αγορά, αφορά μια από τις πιο πολυσυζητημένες, αμφιλεγόμενες και προκλητικές προσωπικότητες των νεοελληνικών γραμμάτων – αυτή του Ηλία Πετρόπουλου. Τίτλος της βιογραφίας: «Ηλίας Πετρόπουλος: ένας τεχνίτης της διαστροφής (Σεργιάνι στον κόσμο ενός αιρετικού ελληνολάτρη)». Σύμφωνα με το «Βήμα της Κυριακής» πρόκειται για την «πρώτη επίσημη βιογραφία του “τεχνίτη της διαστροφής”, του Ηλία Πετρόπουλου, την οποία υπογράφει ο Γιάννης Βασιλακάκος».

Ο Ηλίας Πετρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928, σπούδασε Nομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Tουρκολογία στο Παρίσι όπου και εγκαταστάθηκε το 1975. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, πολέμιος των ακαδημαϊκών και του κατεστημένου, ο Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το “περιθώριο” και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του. Έζησε από κοντά ρεμπέτες, αλήτες, μάγκες, πόρνες και ομοφυλόφιλους, φυλακισμένους, συμμορίτες και καταδιωκόμενους, που έγιναν οι “ήρωες” των βιβλίων του. Ακάματος συγγραφέας και ερευνητής έγραφε μέχρι το 2003, που πέθανε από καρκίνο. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, το πτώμα του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του πετάχτηκαν στον υπόνομο.

Τα βιβλία του έχουν συχνά τη μορφή της μελέτης ή της μονογραφίας ενώ πολλά αποτελούν συλλογές άρθρων παρεμφερούς θεματικής, είτε αδημοσίευτων, είτε δημοσιευμένων σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγινε γνωστός στο πλατύ κοινό με το βιβλίο του «Το εγχειρίδιο του καλού κλέφτη» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1979 από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη, ενώ αναμφισβήτητη είναι και η αξία της πρώτης ρεμπετολογικής μελέτης στην Ελλάδα που ακόμα και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για τη μελέτη του ρεμπέτικου -τρόπου ζωής του περιθωρίου-, τα «Ρεμπέτικα τραγούδια» (Αθήνα 1968), τα οποία εκδόθηκαν πολλάκις έκτοτε, με αρκετές προσθήκες και βελτιώσεις. Άλλα του έργα είναι τα «Καλιαρντά» (Αθήνα 1971), «Kiosque grec», «La Voiture grecque», «Cages d’oiseaux», «Moments en Grèce» («Το ελληνικό περίπτερο», «Αυτοκίνητο», «Κλουβιά πουλιών» και «Στιγμές στην Ελλάδα») που εκδόθηκαν στο Παρίσι το 1976 καθώς και «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι» (Αθήνα 1979), «Το μπουρδέλο» (Αθήνα 1980), «Θεσσαλονίκη: η μνήμη μιας πόλης» (Παρίσι 1982), «Πτώματα, πτώματα, πτώματα» (Αθήνα 1988), «Ο μύσταξ» (Αθήνα 1989), «Ρεμπετολογία» (Αθήνα 1990) και το τελευταίο βιβλίο ο τίτλος του οποίου είναι εμπνευσμένος από τη μόδα του στρινγκ, μια συλλογή άρθρων πιστή στο στυλ Πετρόπουλου, «Ο κουραδοκόφτης». Ανάμεσα στα έργα του, είναι ακόμα το πασίγνωστο «Το άγιο χασισάκι,» «Υπόκοσμος και Καραγκιόζης», «Ιστορία της Καπότας», «Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες», καθώς και το τελευταίο του που κυκλοφόρησε το 2003, οι «Παροιμίες του υπόκοσμου». Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγραψε μονογραφίες για τους ζωγράφους Μοσχίδη, Πεντζίκη, Τέτση, Σικελιώτη και τους γελοιογράφους Μποστ και Καναβάκη. Το 1966 εξέδωσε το βιβλίο του «Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης».

Τα τρία ποιητικά έργα του Πετρόπουλου ακολουθούν την ίδια οπτική που διαφαίνεται σε όλο του το έργο. Έτσι, στη σκληρή και ασυνήθιστή του ποίηση, συναντάμε τον ίδιο ανατρεπτικό χαρακτήρα – πλην όμως εδώ μας παρουσιάζεται με τρυφερές στιγμές ο συναισθηματικός του κόσμος. Το τελευταίο βιβλίο ήταν το «Ποτέ και τίποτα» και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1993. Το 2000 κυκλοφόρησαν ποιήματα από αυτή τη συλλογή, μελοποιημένα από την Μαρίνα Καναβάκη, σε άλμπουμ με τον ομώνυμο τίτλο.

Ο Πετρόπουλος λογοκρίθηκε και καταδικάστηκε τέσσερις φορές από τα ελληνικά δικαστήρια για τον αναρχικό, μηδενιστικό χαρακτήρα των γραπτών του. Για το βιβλίο του «Τα ρεμπέτικα τραγούδια», που δεν έφερε σφραγίδα λογοκρισίας, η χούντα τον καταδίκασε σε πεντάμηνη φυλάκιση το 1968, όπως και για τα «Καλιαρντά» το 1972 και για το κείμενό του «Σώμα», που δημοσίευσε στο περιοδικό “Τραμ”. Το 1972 διεκδίκησε και πέτυχε να αποκτήσει αστυνομική ταυτότητα η οποία ανέγραφε στο θρήσκευμα «άθεος». Μέχρι το 1998 -δηλαδή για πάνω από 25 χρόνια και μέχρι τα 70 του- εκκρεμούσε εναντίον του καταδίκη σε φυλάκιση για προσβολή της Θρησκείας. Κουρασμένος από το κυνηγητό και απογοητευμένος, μετακόμισε στο Παρίσι το 1975, από όπου συνέχισε ασταμάτητα να γράφει βιβλία για την Ελλάδα.

Επίμονος ερευνητής των λαϊκών φραστικών επινοήσεων αλλά και πιστός στην πολυτονική γραφή, συστηνόταν ως λαογράφος και έψεγε με το ύφος του τον καθωσπρεπισμό του «πολιτικά ορθού». Το έργο του αναδίδει μια αίσθηση καθολικού ανθρώπου. Δεν θα ήταν υπερβολή να τον χαρακτηρίσουμε ιστορικό, λαογράφο, γλωσσολόγο, εικαστικό καλλιτέχνη (έχει εικονογραφήσει αρκετά βιβλία του με σκίτσα και κολάζ), φωτογράφο – εν τέλει έναν ελευθέριο στοχαστή-ερευνητή που το έργο του αξίζει ευρύτερης προσοχής. Τα περίπου 80 βιβλία του αποτελούν καταθέσεις έρευνας και μελέτης του λαϊκού μας υποπολιτισμού, ενώ πολλές φορές εξερευνά θέματα ταμπού ή περιθωριακά (χασίς, ρεμπέτικο, υπόκοσμος, πορνεία, σεξουαλικότητα, φυλακή).

Στα 40 χρόνια της συγγραφικής του δραστηριότητας, ο Ηλίας Πετρόπουλος, ο οποίος πέθανε στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 στο Παρίσι, δημοσίευσε 80 βιβλία (που πούλησαν συνολικά ένα εκατομμύριο αντίτυπα) και πάνω από χίλια άρθρα. Με βασικό άξονα ό,τι ο ίδιος αποκάλεσε «λαογραφία του άστεως», το έργο του καταγράφει δομές, θεσμούς, τρόπους έκφρασης και αντικείμενα της ελληνικής λαϊκής υποκουλτούρας. Το ανέκδοτο έργο του είναι τεράστιο, μέρος του οποίου είναι λεξικογραφικό. Το «Υπο-Λεξικό», το «Λεξικό του πολιτικού λόγου», το «Ονοματολεξικό» και τα «Φλοράδικα» περιμένουν τη μεταθανάτια επιμέλεια και δημοσίευσή τους.

Το 2005 κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ «Ηλίας Πετρόπουλος – Ένας κόσμος υπόγειος» διάρκειας 61′, σκηνοθεσίας Καλλιόπης Λεγάκη, στο οποίο συντελεστές ήταν και ο ίδιος ο Πετρόπουλος λίγο πριν το θάνατό του. Το 2006 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ελλάδος Κοιμητήρια», ενώ το 2009 δημοσιεύτηκε στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» μια συνέντευξη του συγγραφέα όπου σχολιάζει μεταξύ άλλων τον κατά την άποψη του ελληνικό εθνικισμό.

Πιο συγκεκριμένα για την εν λόγω βιογραφία του Βασιλακάκου -η οποία κυκλοφορεί τις προσεχείς εβδομάδες στην Ελλάδα- ο εκδοτικός οίκος Νεφέλη, σε δελτίο τύπου, αναφέρει τα εξής: «Τον Γενάρη του 2003, ο συγγραφέας Γιάννης Βασιλακάκος βρίσκεται στο Παρίσι προσκεκλημένος του Βασίλη Βασιλικού, τότε πρέσβη της Ελλάδας στην UNESCO. Εντελώς απροσδόκητα, συναντά εκεί τον Ηλία Πετρόπουλο επτά μήνες πριν τον θάνατό του. Περνούν μαζί ένα αξέχαστο βράδυ και η αναπάντεχη εκείνη γνωριμία προσφέρει στον Βασιλακάκο την αφορμή για να ψυχογραφήσει το ίνδαλμά του, τον μεγαλύτερο ίσως “γρίφο” στην ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας. Ο Γιάννης Βασιλακάκος καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία με έναν εντελώς πρωτότυπο και ιδιόρρυθμο τρόπο, αντίστοιχο της προσωπικότητας του Πετρόπουλου. Η αφήγηση εκείνης της συνάντησης στο Παρίσι ουσιαστικά αποτελεί και την πρώτη, επίσημη, βιογραφία ενός επίμαχου, πλην γοητευτικότατου, “τεχνίτη της διαστροφής”».

O Γιάννης Bασιλακάκος γεννήθηκε στον Άγιο Γεώργιο Σκάλας Λακωνίας. Έχει μάστερ και διδακτορικό στη νεοελληνική λογοτεχνία από το Πανεπιστήμιο της Mελβούρνης, Bachelor of Letters από το Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας, και δίπλωμα Διερμηνείας και Mετάφρασης από το Πανεπιστήμιο RMIT. Eίναι πανεπιστημιακός (νεοελληνιστής) και δίδαξε επί 30 έτη στα πανεπιστήμια Deakin University και RMIT University της Μελβούρνης. Στο τελευταίο υπήρξε επικεφαλής του Προγράμματος Ελληνικών στον Τομέα Διερμηνείας και Μετάφρασης. Διετέλεσε συνιδρυτικό μέλος της Αυστραλιανής Πολυπολιτισμικής Λογοτεχνίας (στο Australia Council for the Arts, 1983) καθώς και δυο φορές εκλεγμένος συντονιστής του Πολιτιστικού Δικτύου του Συμβουλίου Aπόδημου Eλληνισμού (ΣAE) για την Ωκεανία (1999-2006).
Έχει δημοσιεύσει 19 αυτοτελή βιβλία (μυθοπλασία, θέατρο, ποίηση, βιογραφίες, αφορισμούς, δοκίμια-μελέτες) και 5 μεταφρασμένα. (Βλ. Έργα του Ιδίου). Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ιταλικά και κινέζικα και, ορισμένα εξ αυτών, έχουν γίνει μπεστ σέλερ και διδάσκονται σε λύκεια και πανεπιστήμια της Ελλάδας, Αυστραλίας και άλλων αγγλόφωνων χωρών.
Έχει επίσης συνεργαστεί με πλήθος εντύπων στην Ελλάδα και το εξωτερικό δημοσιεύοντας πάνω από 1000 άρθρα λογοτεχνικού, κριτικογραφικού, πολιτιστικού και μεταφρασεολογικού περιεχομένου. Τα τελευταία 30 χρόνια διατηρεί στήλη βιβλιοκριτικής στην ομογενειακή εφημερίδα της Μελβούρνης Νέος Κόσμος κι επίσης συνεργάζεται ως βιβλιοκριτικός με τα αθηναϊκά περιοδικά Μανδραγόρας και Αιολικά Γράμματα. Αρθρογραφεί στην αθηναϊκή εφημερίδα Τα Νέα.
Έχει τιμηθεί με 7 λογοτεχνικές χορηγίες απ’ το Αυστραλιανό Συμβούλιο Τεχνών της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, 2 πανεπιστημιακές ερευνητικές χορηγίες και πολλά λογοτεχνικά βραβεία και διεθνείς διακρίσεις. Του έχουν γίνει πλήθος αφιερώματα στα εγκυρότερα ελλαδικά και ξένα λογοτεχνικά περιοδικά/εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα. Το 2000, οι πολιτιστικοί φορείς της ομογένειας της Αυστραλίας του απένειμαν τιμητικό δίπλωμα για τα 30 χρόνια προσφοράς του στα ελληνικά γράμματα.
Μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Μελβούρνης και Αθήνας.