Κάτια Πετρόφσκαγια: “Νομίζω την έλεγαν Έστερ”

[blocktext align=”left”]ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα[/blocktext]

Ίσως… Έστερ! Ίσως… αυτό να ήταν το όνομα της προγιαγιάς που δεν μπόρεσε να φύγει με την υπόλοιπη οικογένεια όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο Κίεβο. Ευτυχώς γι’ αυτήν, δεν μπόρεσε να ακολουθήσει ούτε τους άλλους Εβραίους που είχαν μείνει στην πόλη, στην εφιαλτική διαδρομή μέχρι το τρομερό φαράγγι Μπάμπι Γιαρ. Την πυροβόλησαν στον δρόμο. Εν ψυχρώ…
Και μαζί της χάθηκε ακόμα και το όνομά της. Όπως χάθηκαν, όπως ξεχάστηκαν, τα ονόματα, τα πρόσωπα, οι ιστορίες εκατομμυρίων Εβραίων που βρήκαν τον θάνατο στις μαζικές σφαγές ή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κι έμειναν μόνο οι αριθμοί…

Γεννημένη στο Κίεβο, η Κάτια Πετρόφσκαγια, άργησε πολύ να μάθει τι συνέβη τότε – όσοι επέζησαν, με νωπό ακόμα το τραύμα του θανάτου των δικών τους, δεν ήθελαν να ανασκαλεύουν τις μνήμες… Και το σοβιετικό καθεστώς είχε τυλίξει το Ολοκαύτωμα που έγινε από τους ναζί στα εδάφη του, σε ένα βαρύ πέπλο σιωπής. Σοβιετικό παιδί, όπως αποκαλεί η ίδια τον εαυτό της, η Κάτια μεγάλωσε στον απόηχο του σταλινικού ολοκληρωτισμού.

Φεύγοντας από το Κίεβο για να συνεχίσει τις σπουδές της, συνειδητοποιεί την εβραϊκή ταυτότητά της και αρχίζει ένα οδυνηρό ταξίδι επιστροφής στις ρίζες. Επιχειρεί να ξεμπλέξει το κουβάρι των αναμνήσεων των γονιών της, ψάχνει στα αρχεία και στο Ίντερνετ, και ανασυνθέτει με μαεστρία οικογενειακά πορτρέτα –μεταξύ άλλων, ξαναζωντανεύει– «ένα φάντασμα ονόματι Γιούντας Στερν», που ήταν αδελφός του παππού της και πυροβόλησε τον σύμβουλο της γερμανικής πρεσβείας, την Άννα και τη Λιόλια «που βρίσκονται στο Μπάμπι Γιαρ», το οποίο δεν υπάρχει πια, το κατάπιε η πόλη του Κιέβου, ή τη γιαγιά της, τη Ρόζα, που είχε «το ωραιότερο όνομα από όλες τις λογοθεραπεύτριες και περίμενε τον σύζυγό της περισσότερο από την Πηνελόπη.»
Κάνει ένα οδοιπορικό στο παρελθόν – και στο παρόν… Άλλοτε πετιέται στις πρωτεύουσες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπου ολόκληρες γενιές προγόνων της δίδασκαν κωφάλαλα παιδιά. Κι άλλοτε ταξιδεύει στη σημερινή Βαρσοβία, όπου ελάχιστα ίχνη της παλιάς εβραϊκής ζωής έχουν απομείνει ή στο Kalisz, όπου οι διαβάτες περπατούν ανυποψίαστοι πάνω σε ταφόπλακες… Ακόμα και σε πρώην στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Μαουτχάουζεν, όπου σήμερα επαγγελματίες ποδηλάτες κάνουν αγώνες ανάμεσα στα μνημεία ή στο Άουσβιτς, όπου οι τουρίστες αγοράζουν ασημένια κοσμήματα για να ξεχνούν τις «εικόνες φαντασμάτων πάνω σε μακριά, αδύνατα πόδια…» Μας καλεί σε μια περιήγηση στην πιο μαύρη σελίδα της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, μέσα από τη ματιά της «τρίτης γενιάς»…

Η Κάτια Πετρόφσκαγια έχει μια μοντέρνα γραφή, διαθέτει οξυδέρκεια και τρυφερότητα, κι ένα ιδιότυπο χιούμορ. Βαρύνουσα σημασία γι’ αυτήν -ίσως και λόγω των δασκάλων προγόνων της- έχει η γλώσσα, που είναι κατά κάποιο τρόπο ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Η συγγραφέας, πότε «παίζει» με τη γερμανική γλώσσα, την οποία, όπως λέει, «κατέκτησε καθυστερημένα» κι έχει γι’ αυτήν συμβολική σημασία. Και πότε, για να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν, χρησιμοποιεί λέξεις από τις γλώσσες των προγόνων της (πολωνικά και γίντις) ή από τις γλώσσες που η ίδια γνωρίζει (ρωσικά, αγγλικά και γαλλικά). Με δυο λόγια, επιδίδεται σε μια άσκηση γραφής, που αποτελεί πραγματική πρόκληση για τον μεταφραστή. Και είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς που σε αυτή την πρόκληση ανταποκριθήκαμε επιτυχώς.

Καρίνα Λάμψα
Παυλίνα Δηράνη
(Βραβείο Μετάφρασης Γερμανόφωνης Λογοτεχνίας 2015 από το Ινστιτούτο Γκαίτε)

Το μυθιστόρημα της Κάτια Πετρόφσκαγια Νομίζω την έλεγαν Έστερ κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Καρίνας Λάμψα και της Παυλίνας Δηράνη, από τις Εκδόσεις Καπόν (σελ.: 224, τιμή: 17,42 €).

Συνέντευξη της Καρίνας Λάμψα και της Παυλίνας Δηράνη στο Πρώτο Πρόγραμμα και στην εκπομπή Μπλε σαν πορτοκάλι μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Η Katja Petrowskaja γεννήθηκε το 1970 στο Κίεβο. Σπούδασε Λογοτεχνία στην Εσθονία και έκανε το διδακτορικό της στη Μόσχα. Από το 1999 ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Για το πρώτο της μυθιστόρημα, με τίτλο «Νομίζω την έλεγαν Έστερ» (Vielleicht Esther) τιμήθηκε με το βραβείο Ingeborg Bachmann.

Η Καρίνα Λάμψα γεννήθηκε στην Αθήνα. Τελείωσε την Ecole Internationale της Γενεύης και σπούδασε Ιστορία και Κοινωνικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Paris I της Σορβόννης. Δημοσιογράφος, με ειδικότητα στο διπλωματικό ρεπορτάζ και τα διεθνή θέματα, εργάστηκε για πολλά χρόνια σε καθημερινές εφημερίδες (Έθνος, Ναυτεμπορική) και συνεργάστηκε με διάφορα περιοδικά (Εικόνες, ΕΝΑ, Διαβάζω, Μεθαύριο κ.ά.) Είναι μέλος της ΕΣΗΕΑ.
Έχει μεταφράσει πολλά βιβλία, όπως τα: Δοκίμια για τον Θάνατο στη Δύση, του Philippe Aries, Γράμματα στον Κάστορα, του Jean-Paul Sartre, Η Κύλιξ και το Ξίφος, της Riane Eisler, Πριν, του Βασίλη Αλεξάκη, Η Γη της Διπλής Επαγγελίας, των Εμίλ Χαμπίμπι και Γιοράμ Κανιούκ. κ.ά., καθώς και τα Απομνημονεύματα των Beate και Serge Klarsfeld, που κυκλοφορούν επίσης από τις Εκδόσεις Καπόν.
Συγγραφέας, μαζί με τον Ιακώβ Σιμπή, των βιβλίων: Η Ζωή απ’ την Αρχή – Η Μετανάστευση των Ελλήνων Εβραίων στην Παλαιστίνη (1945-1948) (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2010) και Η Διάσωση – Η σιωπή του κόσμου, η αντίσταση στα γκέτο και τα στρατόπεδα, οι Έλληνες Εβραίοι στα χρόνια της Κατοχής (Εκδόσεις Καπόν, 2012). Επίσης, επιμελήθηκαν και μετέφρασαν μια συλλογή διηγημάτων για την παλιά εβραϊκή Θεσσαλονίκη, με τίτλο Η Ωραία Ζωή της Κλάρα Σιάτο (Εκδόσεις Καπόν, 2014).

Η Παυλίνα Δηράνη γεννήθηκε στην Αθήνα. Τελείωσε τη Γερμανική Σχολή Αθηνών. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Φριμπούρ στην Ελβετία, και στη συνέχεια στη μεταφραστική σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Εργάστηκε στο μεταφραστικό τμήμα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας και συνεργάστηκε με εκδοτικούς οίκους (Ηριδανός, Πάπυρος κ.ά.). Εργάστηκε πολλά χρόνια στην εταιρία ΣΕΛΜΑΝ, στον τομέα επαφών με το εξωτερικό.