Ο Μιροσλάβ Πένκοφ και “Το βουνό των πελαργών”: γράφει ο Άκης Παπαντώνης

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η γνωριμία μου με τον Μιροσλάβ Πένκοφ έλαβε χώρα στην Οξφόρδη, όπου και διάβασα το βραβευμένο διήγημά του Αγοράζοντας τον Λένιν: τη γλυκόπικρη ιστορία ενός νεαρού Βούλγαρου που μεταναστεύει στις Η.Π.Α. για να σπουδάσει. Αποκομμένος από τη χώρα και τη γλώσσα με την οποία μεγάλωσε, ο νεαρός συνομιλεί συχνά στο τηλέφωνο με τον παππού του, άλλοτε τρυφερά και άλλοτε συγκρουσιακά. Από τις πρώτες κιόλας γραμμές η ταυτότητα της βαλκανικής ιδιοσυγκρασίας ήταν εμφανής και αυτό με οδήγησε στο να διαβάσω ολόκληρο το πρώτο βιβλίο του Πένκοφ, τη συλλογή διηγημάτων Ανατολικά της Δύσης και —αρκετά αργότερα— να το μεταφράσω.

Όμως πώς δικαιολογεί το ότι καταπιάστηκα με τη μετάφραση ενός βιβλίου (με το οποίο είχα ούτως ή άλλως στενή σχέση) την προσπάθειά μου να μεταφράσω επίσης και το δεύτερο βιβλίο του, το μυθιστόρημα Το Βουνό των Πελαργών, που είναι σημαντικά μεγαλύτερο και σαφώς πιο απαιτητικό – πολλώ δε μάλλον όταν η μετάφραση δεν αποτελεί βιοποριστικό μέσο για τον γράφοντα ο οποίος είναι βιολόγος; Νομίζω πως η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι συγγενής με την απάντηση στο γιατί γράφει κανείς· επειδή η αγάπη για ένα κείμενο σε οδηγεί εκεί.

Ο Πένκοφ, εξαιτίας της ακαδημαϊκής του διαδρομής στις Η.Π.Α., όπου είναι καθηγητής Λογοτεχνίας και μέχρι πρότινος διευθυντής λογοτεχνικού περιοδικού, έχει επιλέξει να γράφει απευθείας στα αγγλικά· η γλώσσα, πάντως, που επιλέγει να χρησιμοποιήσει στα βιβλία του είναι εν γένει απλή, ανεπιτήδευτη — έχει όμως πρόδηλο το αποτύπωμα ενός ανθρώπου που γράφει στο μεταίχμιο δύο κόσμων: με το ένα πόδι στην Αμερική και με το άλλο στη βαλκανική χερσόνησο. Αυτή η αμφισημία, αν θέλετε, του Πένκοφ μού είναι γνώριμη καθώς μπορώ να την διαγνώσω και στον εαυτό μου (ήδη δέκα χρόνια μακριά από την Ελλάδα). Έτσι, όταν μαζί με τα δικαιώματα του πρώτου του βιβλίου, οι εκδότες των Αντιπόδων εξασφάλισαν και εκείνα του δεύτερου (γραμμένου ως μέρος της μαθητείας του με τον Μάικλ Οντάατζε στη διάρκεια του προγράμματος Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative, δεν δίστασα να πω ναι.

Τα δύο, έως τώρα, βιβλία του Βούλγαρου συγγραφέα εμφανίζουν εκτενείς συγγένειες, τόσο θεματικά όσο και από πλευράς γλώσσας. Στον πυρήνα και των δύο βρίσκονται ήρωες-κάτοπτρα του Πένκοφ μέσω των οποίων μεταφράζει το βίωμά του πρώτα για τον ίδιο κι έπειτα για τον αναγνώστη — και αυτό είναι το πλέον γοητευτικό στοιχείο των γραπτών του, συν το ότι το βαλκανικό στοιχείο, δοσμένο λοξά, προσφέρει μια (μάλλον) νέα γωνία θέασης των πολιτιστικών και ιστορικών ζυμώσεων στη γειτονιά μας.

Βέβαια, όσο «στρωτή» κι αν είναι η αφήγηση διά χειρός Πένκοφ στα αγγλικά, η απόδοσή της στα ελληνικά δεν είναι απαλλαγμένη δυσκολιών. Ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος αφορούσε το να μην καταφύγει κανείς σε ευκολίες και να αποφύγει τον εξωτικισμό κάποιων περιγραφών, δίχως να αλλάξει όσα ο συγγραφέας έχει αποφασίσει να βάλει στο χαρτί. Στο ισοζύγιο άλλωστε «πιστής μετάφρασης»/«καλής μετάφρασης», η λύση βρίσκεται στη μετάφραση που αφενός δεν αδικεί τις προθέσεις του συγγραφέα, ενώ αφετέρου δεν δυσχεραίνει τη ροή της γλώσσας στην οποία το βιβλίο μεταφράζεται.

Αντί κατακλείδας, θα αναφερθώ σε κάτι που έχω μνημονεύσει και στο παρελθόν: στην επιρροή που είχαν τα γραπτά του Πένκοφ στα δικά μου γραπτά. Ανακάλυψα ξαναδιάβαζοντας πρόσφατα το Ανατολικά της Δύσης πως ο εσωτερικός ρυθμός των φράσεων και η παράδοξη στίξη που είχε επιλέξει ο Πένκοφ για μερικά από τα διηγήματά του είχαν υπόρρητα επηρεάσει τις αφηγηματικές επιλογές στο δικό μου πρώτο βιβλίο. Το ανέφερα αυτό στον συγγραφέα, μέσω ενός email, και η συνειδητοποίηση αυτής της σύνδεσης οριστικοποίησε μάλλον και την επιθυμία μου να προσπαθήσω να μεταφράσω το Βουνό των Πελαργών. Εξάλλου, η μετάφραση δεν είναι παρά μια ακόμα μαθητεία στην ανάγνωση, με την επιπρόσθετη γεφύρωση της γλώσσας του πρωτότυπου με την εκείνη του μεταφραστή.

Άκης Παπαντώνης

Το μυθιστόρημα του Μίροσλαβ Πένκοφ Το βουνό των πελαργών κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αντίποδες (σελ.: 464, τιμή: 15,00 €).

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Μάρω Κατσίκα

Παρουσίαση του βιβλίου από τον Άκη Παπαντώνη στο Πρώτο Πρόγραμμα και στη Βιβλιοθήκη του Πρώτου μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Ο Μίροσλαβ Πένκοφ γεννήθηκε το 1982 στη Βουλγαρία. Μεγάλωσε στη Σόφια και το 2001 μετακόμισε στης Η.Π.Α., όπου σπούδασε ψυχολογία και δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο του Άρκανσο. Διηγήματά του, γραμμένα στα αγγλικά, έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις. Το Βουνό των πελαργών είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Από τους Αντίποδες κυκλοφορεί επίσης η συλλογή διηγημάτων του Ανατολικά της Δύσης (μτφρ. Άκης Παπαντώνης, 2016).

Ο Άκης Παπαντώνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978. Σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εργάστηκε ως ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και από το 2013 είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας. Το 2014 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, η νουβέλα Καρυότυπος (Κίχλη), για την οποία βραβεύτηκε από το ηλεκτρονικό περιοδικό Αναγνώστης. Σύντομα θα κυκλοφορήσει το δεύτερο μυθιστόρημά του με τον τίτλο Ρηχό νερό, σκιές (εκδ. Κίχλη).