“Οι σκηνικές οδηγίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”: γράφει η θεατρολόγος Μαρίζα Γαλάνη

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ο Bernard Dort (1929-1994) έγραψε παραστατικά ότι στην καρδιά του θεάτρου υπάρχει πάντα ένα βιβλίο. Η δυναμική της θεατρικής γραφής που προσομοιάζει με τη δυναμική του βιβλίου παρουσιάζεται στον θεατρικό κόσμο με τη μορφή, την υφή, το περιεχόμενο και την ουσία των σκηνικών οδηγιών που αποτελούν και το θέμα του βιβλίου μου, οι οποίες κρυφές ή φανερές είναι η ανάσα ζωής του θεατρικού κειμένου και ο αιμοδότης των προσώπων του και βοηθούν στη διαρκή αναζήτηση του βαθύτερου αισθήματος του δημιουργού. Οι σκηνικές οδηγίες αποτελούν τη φωνή του δραματουργού και παρουσιάζουν τη σκηνή. Δίνουν συμβουλές στους αναγνώστες, στους ηθοποιούς, στους σκηνοθέτες. Μεσολαβούν ανάμεσα στο κείμενο και την παράσταση και αποτελούν παράλληλα το συνδετικό κρίκο του λόγου και της δράσης.

Υπάρχουν δύο κατηγορίες σκηνικών οδηγιών: αυτές που συναντάμε μέσα στο κείμενο και αυτές που τις συναντάμε εκτός κειμένου -συνήθως με πλάγια γράμματα-, οι οποίες επικουρούν στη σκηνοθεσία του έργου.

Το πρώτο κείμενο θα το χαρακτήριζα πρωτεύον, καθώς πρόκειται για το κυρίως κείμενο, αυτό που δημιουργείται από τον θεατρικό συγγραφέα, πριν εισχωρήσουν άλλοι μεσολαβητές. Η άλλη κατηγορία των σκηνικών οδηγιών περιέχει το βοηθητικό κείμενο, που συνήθως βρίσκεται στο περιθώριο του δράματος, και έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία το επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον 17ο αιώνα. Ο Corneille (1606-1684) ήταν ο πρώτος θεατρικός συγγραφέας που παρότρυνε τους σύγχρονούς του δραματουργούς να προσθέσουν στο περιθώριο του κειμένου τις ενδείξεις τους, ώστε οι ηθοποιοί να μην παρερμηνεύουν τις προθέσεις τους. Ισχυρότερος αντίπαλός του εμφανίζεται ο d’Aubignac (1604-1676), ο οποίος ισχυρίζεται ότι κανένα στοιχείο δεν πρέπει να προστίθεται στο περιθώριο.

Tελικά, ποιος αναδείχθηκε νικητής αυτού του αγώνα;

Αυτός είναι ο σκοπός του βιβλίου μου, να δείξω πόσο σημαντικές είναι οι σκηνικές οδηγίες και στα δύο είδη των θεατρικών έργων, στο πρωτεύον κείμενο και στο δευτερεύον, αναζητώντας την ευχαρίστηση του θεάτρου μέσα από τη γραφή. Με αυτόν τον τρόπο, εισχωρώ στο κείμενο, ανακαλύπτω όλα τα παιχνίδια του θεάτρου, ακούω φωνές, διακρίνω χειρονομίες, και με τη βοήθεια της φαντασίας μου δημιουργώ τη δική μου παράσταση, καθώς η γοητεία της θεατρικής γραφής με τη δύναμη των σκηνικών οδηγιών αποτελούν τα βήματα του χορού προς την παράσταση.

Ξεκινώντας τη μελέτη μου από την αρχαιότητα έως σήμερα συμπεραίνω ότι οι σκηνικές οδηγίες ποικίλλουν ανάλογα με τον στόχο του συγγραφέα. Ο Αριστοφάνης παρουσιάζει την πλήρη εικόνα της παράστασης και τη σημασία του έργου, ενώ οι τραγικοί δημιουργοί επικεντρώνουν την προσοχή τους στη μοίρα του ήρωα..

Οι ενδο-διαλογικές οδηγίες αποτέλεσαν το αρχέτυπο των μεταγενέστερων θεατρικών συγγραφέων, όπως του Πλαύτου και του Σαίξπηρ, όπου οι εξωτερικές διδασκαλίες ενσωματώνονται στις εσωτερικές. Εκτός από το θέατρο του Νο, όπου τα δύο κείμενα για πρώτη φορά συνεργάζονται, στα θεατρικά έργα του Μολιέρου και του Μαριβό διακρίνουμε ελάχιστες εξωτερικές σκηνικές οδηγίες που αφορούν στις κινήσεις των ηθοποιών. Όλο το παίξιμο του έργου βρίσκεται στο πρωτεύον κείμενο.

Φτάνουμε στον 20ο αιώνα, στο θέατρο του παραλόγου, όπου οι ρόλοι των δύο κειμένων αντιστρέφονται και πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχει το δευτερεύον. Γι’ αυτό το λόγο παρουσιάζω τους αμφίδρομους θεατρικούς διαλογισμούς, διότι τα δύο κείμενα επικοινωνούν μεταξύ τους, συνεργάζονται και δίνουν την πλήρη εικόνα της παράστασης.

Οι σκηνικές οδηγίες αποτελούν το καλύτερο μέσο προσέγγισης της μελέτης και στην ποίηση. Στη σονάτα του σεληνόφωτος του Ρίτσου οι διδασκαλίες κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο μετατρέποντας το ποίημα σε θεατρικό μονόλογο.

Το παράδοξο της δημιουργικής λειτουργίας των κρυφών σκηνικών οδηγιών είναι η συμβατότητά τους με τη ροή του λόγου και την εναλλαγή συναισθημάτων. Η ροή του λόγου του θεατρικού κειμένου έχει σχέση με την πλοκή του έργου. Είναι πώς κυλάει και πλέκεται, μέχρις εκεί που ο δημιουργός ολοκληρώσει τη σύνθεση του έργου του.

Μαρίζα Γαλάνη
Photo credit: Dimitris Lazarou photographer

“Οι σκηνικές οδηγίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”: γράφει η θεατρολόγος Μαρίζα ΓαλάνηΗ μελέτη της Μαρίζας Γαλάνη με θέμα Οι σκηνικές οδηγίες από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η πορεία των λέξεων προς την παράσταση κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Γκοβόστη (σελ.: 328, τιμή: 12,60 €).

Εικόνα εξωφύλλου: Ιδιόχειρες σημειώσεις του Μπέκετ για τη Χριστίνα Τσίγκου με σκηνοθετικές οδηγίες και υποδείξεις για περικοπές.

Η Μαρίζα Γαλάνη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και ζει στην Αθήνα. Μετά τις σπουδές της στη Γαλλική Φιλολογία, έκανε δύο μεταπτυχιακά με θέμα τον Αριστοφάνη και τον Μαριβό και δύο διδακτορικά, με θέμα «Oι εσωτερικές διδασκαλίες στον Αριστοφάνη» (Les didascalies internes chez Aristophane) και «Οι σκηνικές ενδείξεις από το αρχαίο δράμα έως σήμερα». Συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα για τη «μεθοδολογία της έρευνας και διδασκαλίας της λογοτεχνίας» και στην επιστημονική διημερίδα του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. με θέμα «Δημήτρης Δημητριάδης: Παραβιάζοντας τα όρια». Διδάσκει θεατρολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας.

Στο εξαμηνιαίο περιοδικό λογοτεχνίας και λογοτεχνικής κριτικής Θευθ: Οι δύο όψεις της γραφής έχει δημοσιεύσει τα παρακάτω κείμενα:
τ.1 “Θεατρικές μεταμορφώσεις της γραφής” (2015)
τ.2 “Το σταυροδρόμι των διδασκαλιών και της ποίησης (2016)
τ.3 “Σαλώμη: Ο Χορός των διδασκαλιών” (2016)
τ.4 “Οι διακυμάνσεις του φωτός στον Tennesee Williams” (2016)
τ.5 “Διδασκαλίες:Πηγή διδακτικής του θεάτρου στα σχολεία” (2016)
τ.6 “Ο Αριστοφάνης ενώπιον της Αθηναϊκής Δημοκρατίας” (2017)

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος