“Τα μικροαστικά στρώματα στη Γαλλική Επανάσταση”: γράφει ο Θανάσης Γάλλος

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Γιατί η Γαλλική Επανάσταση?

Πολλοί άνθρωποι σήμερα αναρωτιούνται γιατί να ασχολείται κάποιος ακόμα με τη Γαλλική Επανάσταση, καθώς θεωρείται (εντελώς λανθασμένα) ένα εξαντλητικά μελετημένο θέμα. Κάποτε είχαν ρωτήσει τον Τσου Εν Λάι αν η Γαλλική Επανάσταση έχει τελειώσει και είχε απαντήσει με τη σοφή φράση: «Είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε».

Η Γαλλική Επανάσταση, πέρα από το ότι παραμένει δραματικά επίκαιρη, είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη. Νέα πεδία και θεματικές αναδύονται συνεχώς, ενώ περισσότερα από τα μισά αρχεία που αφορούν την περίοδο 1789-1799 δεν έχουν ακόμα μελετηθεί. Η σημασία της Επανάστασης έγκειται, ανάμεσα σε πολλά, στο πώς γεννιέται και συγκροτείται η σύγχρονη ιδεολογία. Η πολιτική ιστορία της Επανάστασης είναι εξαιρετικά σύνθετη και πολύπλοκη ακριβώς γιατί η συγκρότηση των ιδεολογιών βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακή φάση και δεν υπάρχουν οργανωμένα κόμματα και κομματικές γραμμές.

Οι πολιτικές ομάδες και οργανώσεις της εποχής είναι περισσότερο αρχηγικές και προσωποπαγείς, με τους ηγέτες να παράγουν τον ιδεολογικό λόγο χωρίς να έχουν την αποκλειστικότητα και επομένως τα παράγωγα της πολιτικής ρητορικής είναι ατελείωτα αφού οι πάντες μπορούν να εκφέρουν πολιτικό λόγο. Αποδέκτες αυτής της διαδικασίας παραγωγής πολιτικού λόγου είναι, ανάμεσα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, και οι μικροαστοί, γι’ αυτό και η πολιτική ιδεολογία που διαμορφώνουν είναι μία σύνθεση του δικού τους διανοητικού σύμπαντος και των επιδράσεων που λαμβάνουν από τα πάνω.

Αυτό που έχει ίσως μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι να γίνει κατανοητό πως η Γαλλική Επανάσταση είναι ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα και πάντοτε οι μελετητές, ακόμα και της Αριστεράς, την προσπερνούσαν ως κάτι παρωχημένο. Στην πραγματικότητα, πέρα από την άλωση της Βαστίλλης, τίποτ’ άλλο δεν είναι γνωστό, με εξαίρεση κάποια μεγάλα ονόματα της Επανάστασης, όπως ο Δαντόν, ο Μαρά, ο Ροβεσπιέρος, που και αυτά στερούνται ουσιαστικού περιεχομένου και στη συνέχεια με κάποιο θολό τρόπο φτάνουμε στον Βοναπάρτη. Η περιοδολόγηση της Επανάστασης με την πρώτη φάση της μετριοπαθούς φιλελεύθερης «νομικής» Επανάστασης του 1789-1791, τη σταδιακή ριζοσπαστικοποίηση της περιόδου 1792-1794, η οποία κορυφώνεται με την Τρομοκρατία, στη συνέχεια η Θερμιδοριανή αντίδραση, η Λευκή Τρομοκρατία και το τέλος του λαϊκού κινήματος την περίοδο 1794-1795, καθώς και η εγκαθίδρυση του Διευθυντηρίου (1795-1799), μέχρι και το πραξικόπημα του Ναπολέοντα, είναι πολύ λίγο γνωστά ακόμα και ανάμεσα σε ιστορικούς, καθώς ο «επαρχιωτισμός» που διακατέχει την ιστορική επιστήμη στην Ελλάδα, περιορίζει την έρευνα σχεδόν αποκλειστικά σε θέματα της ελληνικής ιστορίας.

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μία προσπάθεια στα ελληνικά πανεπιστήμια αλλά και σε επιστημονικά περιοδικά μια προσπάθεια να διευρυνθούν και τα θέματα της ιστοριογραφίας και πέρα από την ελληνική ιστορία. Πραγματικά θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό να συνεχιστούν αυτές οι προσπάθειες. Με μία ομάδα ιστορικών έχουμε προσπαθήσει τα τελευταία δύο χρόνια να αναδείξουμε τη σημασία της μελέτης και της ανάδειξης της Γαλλικής Επανάστασης με πολύ αισιόδοξα τα μηνύματα της ανταπόκρισης του κοινού, και ελπίζουμε πως θα συνεχιστεί.

Θανάσης Γάλλος

Στην κύρια φωτό: O θάνατος της πριγκίπισσας De Lamballe,
πίνακας του Léon-Maxime Faivre (1908).

Το βιβλίο Τα μκροαστικά στρώματα στη Γαλλική Επανάσταση (1787-1795): Μορφές δράσης, ιδεολογία & κοινωνικές αντιλήψεις κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Historical Quest, στη σειρά Ευρωπαϊκή Ιστορία (σελ.: 154, τιμή: 13,00 €).

Απόσπασμα από το βιβλίο

Η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε ένα κομβικό γεγονός παγκόσμιας σημασίας. Ενεπλάκησαν σε αυτήν όλες οι κοινωνικές δυνάμεις της Γαλλίας του 18ου αιώνα, άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες σε μικρότερο βαθμό. Ένα από τα ερωτήματα που συχνά ανακύπτουν μέσα από τη μελέτη των κοσμοϊστορικών αυτών γεγονότων είναι η ιδιαίτερη (ή μη) θέση που κατέχουν στο μεγάλο επαναστατικό κίνημα που γεννήθηκε στη Γαλλία το 1789 και γιγαντώθηκε τα αμέσως επόμενα χρόνια, τα μικροαστικά στρώματα, κυρίως των αστικών κέντρων και ιδίως του Παρισιού, αλλά όχι αποκλειστικά και μόνο. Το βιβλίο αυτό προσπαθεί να εκτιμήσει το εύρος και τη σημασία της συμμετοχής τους στα μεγάλα γεγονότα της Επανάστασης, αλλά και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της παρουσίας, που τους τοποθετούσε ανάμεσα στα καθαρά λαϊκά στρώματα και την καθεαυτό αστική τάξη.

Αυτός ο ρόλος τους ως ενδιάμεσο στρώμα πρέπει να μελετηθεί με όρους συνεκτικού κρίκου αλλά και αντίστροφα, με όρους δηλαδή ενός σώματος διασπαστικού της επαναστατικής ενότητας, μεταξύ της αστικής πρωτοπορίας της Επανάστασης, με εξαίρεση ίσως το Έτος ΙΙ (1793-1794), αλλά ούτε και τότε απόλυτα, του μαζικού λαϊκού κινήματος. Πότε δηλαδή και με ποιους όρους οι ίδιοι οι μικροαστοί προσέγγισαν την αστική τάξη και πότε το λαϊκό κίνημα. Έτσι θα καταδειχθεί και η σημασία που κατέχει, στην επαναστατική ιδεολογία, η επιρροή των ιδεών τους, που συχνά δεν είναι αυτές που αναμένουμε από τη θέση τους ως κοινωνικό στρώμα (αλλά όχι και τάξη) και τα επακόλουθα συμφέροντα που αυτή η θέση εκφράζει.

Και είναι αυτή ακριβώς η ποικιλομορφία τους και οι άπειρες ενδιάμεσες καταστάσεις μέσα στις γραμμές τους που δημιουργούν και στο επίπεδο της ιδεολογίας μία τεράστια γκάμα εκφρασμένων επιδιώξεων που δε βρίσκονται απαραίτητα σε αρμονία μεταξύ τους. Ακριβώς επειδή δεν αποτελούν μία κοινωνική τάξη, με τους σύγχρονους οικονομικούς όρους που ορίζουν την τάξη σε σχέση με τη θέση της απέναντι στα μέσα παραγωγής, με ξεκάθαρα συλλογικά συμφέροντα και κατά συνέπεια δεν είναι ικανοί να συνενώσουν τον κόσμο τους σε μια αντίληψη τάξης, και περαιτέρω να καλλιεργήσουν μία ταξική συνείδηση, τόσο σε επίπεδο ιδεολογίας όσο και σε αυτό της δράσης, σχεδόν ποτέ δε δρουν ούτε εκφράζονται ως αυτόνομο και ενιαίο σώμα. Εξάλλου, δεν είναι τίποτα από τα δύο. Όπως κάθε ενδιάμεσο στρώμα, έτσι κι αυτό των μικροαστών είναι εξαιρετικά ρευστό, με συνεχείς εισροές και εκροές τόσο από και προς τα πάνω όσο και από και προς τα κάτω. Επομένως μόνο για αυτόνομο και διακριτό στρώμα δεν μπορούμε να μιλάμε. Όσο για τον όρο «ενιαίο στρώμα», ούτε λόγος. Πρόκειται αναμφίβολα για το πλέον πολυσύνθετο κοινωνικό στρώμα στο Παλαιό Καθεστώς. Τα επίπεδα που υπάρχουν, από τους υψηλότερους που βρίσκονται στις παρυφές της αστικής τάξης ως τους κατώτερους που δε διαφέρουν και πολύ από τις χειρωνακτικά εργαζόμενες μάζες, είναι πολυάριθμα. Ο μικροαστός, σε όποια κατηγορία κι αν ανήκε, συχνά εξοργιζόταν από την υπεροψία με την οποία τον αντιμετώπιζε ο κατά κυριολεξία αστός, αλλά και ό ίδιος συμπεριφερόταν συχνά εξίσου συγκαταβατικά στους προλετάριους της εποχής. Η Μαντάμ Λεμπά, κόρη του εργολάβου Ντυπλαί, του σπιτονοικοκύρη του Ροβεσπιέρου, πίστευε πως θα κινδύνευε η αξιοπρέπεια του πατέρα της αν τυχόν καθόταν στο τραπέζι του κάποιος από τους «υπηρέτες» του, δηλαδή από τους εργάτες του… Και μόνο αυτό το γεγονός καθιστά τη μελέτη της επαναστατικής τους στάσης συναρπαστική….

Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΑΛΛΟΣ είναι πτυχιούχος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με ειδίκευση στην Ιστορία. Έλαβε μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στην Ευρωπαϊκή Ιστορία από το ίδιο τμήμα.
Είναι υποψήφιος διδάκτωρ με θέμα: «Ρήξεις και συνέχειες στις επαναστατικές δομές της Γαλλίας από την πτώση του Ροβεσπιέρου έως και το πραξικόπημα της 18ης Brumaire». Ειδικεύεται σε θέματα γαλλικής και ευρωπαϊκής ιστορίας της περιόδου από τον ύστερο 18ο έως τον ύστερο 19ο αιώνα. Εργάζεται στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).