“Της γραφής και της σκηνής”: μια συζήτηση με τον Λέανδρο Πολενάκη

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
ΜΕ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“Σκοπός της κριτικής είναι να υπηρετεί τη βαθύτερη παιδεία του θεάτρου που είναι πολιτική παιδεία”

– Κύριε Πολενάκη, γράφετε κριτική θεάτρου για περισσότερα από σαράντα χρόνια, και μάλιστα, συνεχώς στην ίδια εφημερίδα, την “Αυγή”. Φαινόμενο σπάνιο. Πώς ξεκινήσατε; Ποιες ήταν οι αρχές σας;

Σπούδασα αρχικά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησα το 1968. Δεν σκόπευα να ασκήσω το επάγγελμα του δικηγόρου, είχα αληθινό πάθος με το θέατρο, ιδίως το αρχαιοελληνικό και ήθελα να συνεχίσω με θεωρητικές σπουδές επάνω στο θέατρο, στο εξωτερικό, αλλά η χούντα που ήρθε στο μεταξύ… το έβλεπε διαφορετικά. Αναγκάστηκα να ασχοληθώ με τη δικηγορία για λόγους επιβίωσης, επί αρκετά χρόνια και μετά την πτώση της χούντας. Η νομική μου πρόσοψη είχε, ως φαίνεται, κριθεί διατηρητέα και δεν μπορούσα να την αλλάξω.

– Το κάνατε, όμως.

Δεν απαξιώνω τις νομικές σπουδές και την εν γένει διατριβή μου περί το δίκαιο. Μου δίδαξαν μια σταθερή μέθοδο. Και, κυρίως, με βοήθησαν να εμβαθύνω στο νόημα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αναπόσπαστο μέρος της οποίας είναι το αίτημα της δικαιοσύνης. Η τριλογία της “Ορέστειας” του Αισχύλου για παράδειγμα, αρχίζει ως τραγωδία της εκδίκησης για να τελειώσει ως τραγωδία της δικαιοσύνης. Τη διατρέχει μια σχεδόν σύγχρονη νομική δομή, που αφορμάται και εξελίσσεται γύρω από μια μείζονα εμπλοκή δικαστικών αρμοδιοτήτων: ποιος είναι ο νόμιμος, φυσικός δικαστής του Αγαμέμνονα για την άνομη, μη φυσική, σφαγή του παιδιού του; Οι καθ’ ύλην αρμόδιες Ερινύες (μέσω της Κλυταιμήστρας) ή, λόγω της βασιλικής του ιδιότητας, ο θεός της πλήρους δικαιοσύνης, Ζεύς, από τον οποίο παραλαμβάνει το σκήπτρο και αντλεί την (όχι ανεξέλεγκτη) εξουσία του; Η τριλογία, όπως ξέρουμε, τελειώνει με την ίδρυση του πρώτου ανθρώπινου δικαστηρίου στον Άρειο Πάγο, υπό την εποπτεία της Αθηνάς-Δίκης ως προσωπείου του Διός. Αυτή η σύνθετη διαδικασία δεν γίνεται πάντοτε πλήρως κατανοητή χωρίς παράλληλες νομικές γνώσεις. Η αμερικανίδα ανθρωπολόγος Σάλλυ Χάμφρευ γράφει ότι τις καλύτερες μελέτες επάνω στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό δεν τις έχουν κάνει φιλόλογοι και αρχαιολόγοι, αλλά νομικοί. Ίσως να έχει δίκιο.

– Αφιερωθήκατε, λοιπόν στη μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού;

Φοίτησα στην École des hautes études en sciences sociales (EHESS) στο Παρίσι, και έλαβα το πτυχίο κοινωνικής ανθρωπολογίας (1986) υπό την επίβλεψη του ιστορικού Pierre Vidal-Naquet, με θέμα της διπλωματικής μου εργασίας “Το αντικείμενο αξίας στον Αισχύλο”. Ανακηρύχθηκα διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου (2002) με διατριβή επάνω στο ίδιο θέμα. Δίδαξα ένα διάστημα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών, διδάσκω ακόμη σε Δραματικές Σχολές. Παράλληλα έγραφα, κάτι που δεν σταμάτησα να κάνω, από πολύ νέος.

– Τι γράφατε;

Ξεκίνησα με ποίηση, συνέχισα με δοκίμιο και πεζογραφία. Έχω εκδώσει ως σήμερα δέκα βιβλία, χωρίς να λογαριάζω τις μεταφράσεις και τα συλλογικά έργα. Τρεις ποιητικές συλλογές, δύο συλλογές διηγημάτων, δύο μυθιστορήματα (το τελευταίο: “Ο κομμένος υπουργός – ένα πολιτικοερωτικό θρίλερ” [εκδ. Γαβριηλίδης 2014]), μια μελέτη για τον Λόρκα, ένα θεατρικό, και την επιλογή από κριτικές για την οποία μιλάμε. Ανέκδοτο παραμένει για την ώρα το σημαντικότερο έργο μου, η διατριβή για τις τραγωδίες του Αισχύλου.

– Κριτική θεάτρου πότε αρχίσατε να γράφετε;

Στον χώρο της θεατρικής κριτικής μπήκα το 1976, αρχικά στο έγκριτο περιοδικό του Γιώργου Χατζηδάκη “Θεατρικά”. Συνέχισα στην Αυγή από το 1978 έως σήμερα σχεδόν αδιάλειπτα. Έχω δημοσιεύσει περισσότερες από 2.500 κριτικές. Παράλληλα εξακολουθώ να γράφω ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, θέατρο κ.ά.

– Ποιο από όλα τα είδη έντεχνου λόγου που καλλιεργείτε σας εκφράζει περισσότερο και γιατί;

Αυτό που με εκφράζει περισσότερο σήμερα, είναι η κριτική. Επειδή στην κριτική μπορώ να συνδυάζω τις δύο ιδιότητες που με καθορίζουν, του αναγνώστη και του γραφέα. Είμαι καλός αναγνώστης επειδή γράφω. Ταυτόχρονα επειδή είμαι καλός αναγνώστης είμαι και καλός γραφέας, όπως λένε. Με διασκεδάζει πάντως να πηγαίνω από είδος σε είδος.

– Αυτό είναι, πράγματι, σημαντικό, ό,τι κάνουμε να μας ευχαριστεί, για να προσφέρει τέρψη και στους αναγνώστες. Πείτε μου τώρα για το βιβλίο σας και πώς βλέπετε τη δουλειά της κριτικής. Ποιος είναι ο σκοπός της; Ποιος ο ρόλος σήμερα του κριτικού;

Για το βιβλίο μου πρώτα. Από ένα σύνολο 2.500 κριτικών περίπου, επέλεξα 75, των ετών 2013-2015, με κύριο γνώμονα την ισορροπία ειδών και εποχών, δίνοντας όμως προβάδισμα στην αρχαιοελληνική τραγωδία, το μέγιστο, αναμφισβήτητα, όλων των ειδών.

Ως προς το δεύτερο ερώτημα, έχω να πω ότι σκοπός της κριτικής δεν είναι απλώς η πληροφόρηση. Αυτό το κάνουν οι πολιτιστικοί συντάκτες. Σκοπός της κριτικής είναι άλλος: να υπηρετεί τη βαθύτερη παιδεία του θεάτρου που είναι πολιτική παιδεία. Επειδή το θέατρο, από τη γέννησή του συνδεμένο με την πόλη και τις αξίες της, είναι πάντα πολιτικό θέατρο. Πρέπει να διαχωρίσουμε το πολιτικό από το στρατευμένο. Το στρατευμένο υπηρετεί μια πολιτική θέση που έχει από τη φύση της παροδικό χαρακτήρα. Το πολιτικό είναι κοινωνικά δραστικότερο, στοχεύει στην ουσιαστική και βαθύτερη επικοινωνία σκηνής-κοινού. Προορισμός αυτού του θεάτρου είναι να παρουσιάσει το θεατρικό γεγονός απαλλαγμένο από τον κλοιό της τρέχουσας πραγματικότητας. Να παρουσιάσει στη σκηνή το γεγονός και όχι το συμβεβηκός, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης. Όχι το τυχαίο συμβάν αλλά εκείνο που προκύπτει κατά το “εικός και αναγκαίο” του θεατρικού μύθου. Στην εποχή μας το άτομο βομβαρδίζεται από ποικίλες και αντιφατικές πληροφορίες που αφειδώς διαχέουν τα Μ.Μ.Ε., σπέρνοντας την πνευματική σύγχυση. Αυτή την υποδούλωση στις αμφιλεγόμενες εξουσίες πολεμάει το πολιτικό θέατρο και ο σκοπός της κριτικής είναι ακριβώς αυτός, να διαμορφώνει ένα κοινό με αυτόνομη κρίση. Σύστοιχα, ο ρόλος του κριτικού, μάλιστα σε δύσκολους καιρούς όπως οι δικοί μας, δεν είναι να προβάλλει τις προσωπικές του απόψεις αλλά, αντίθετα, να ενισχύει τους θεατές ώστε να αναπτύσσουν ελεύθερα τη δική τους κρίση, ανεξαρτήτως των ύποπτων “κανόνων” που προωθούν με πακτωλούς χρημάτων οι πάσης φύσεως πανούργες εξουσίες. Με αυτήν την έννοια η κριτική δεν πρέπει να γίνεται η ίδια ακόμη μια εξουσία. Αρκεί να δείχνει δρόμους πέραν των πεπατημένων.

– Σαφέστατο. Σας ευχαριστώ κύριε Πολενάκη για τη συζήτηση που είχαμε.

Εγώ σας ευχαριστώ.

“Της γραφής και της σκηνής”: μια συζήτηση με τον Λέανδρο Πολενάκη
Το βιβλίο του Λέανδρου Πολενάκη με τίτλο Της γραφής και της σκηνής. Θεατρικές κριτικές 2013-2015 κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εύμαρος (σελ.: 240, τιμή: 10,00 €).

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Αλίκη Κακουλίδου

Φιλολογική επιμέλεια: Ηρώ Αργυράκη

Το βιβλίο προλογίζει η Μαρώ Τριανταφύλλου, θεατρική κριτικός της εφημερίδας ΕΠΟΧΗ, η οποία επισημαίνει, μεταξύ άλλων: «Ο Λέανδρος Πολενάκης διακονεί τη θεατρική κριτική πολλά χρόνια, μολονότι το βιογραφικό του είναι γεμάτο και από άλλες δραστηριότητες, σπουδαία θέση μεταξύ των οποίων έχει και η λογοτεχνική του δουλειά. Όσοι τον παρακολουθούμε εδώ και χρόνια, διακρίνουμε σ’ αυτόν ευθύτητα και παρρησία, είναι κριτικός με θέση και άποψη. Αιτιολογεί την κριτική του, δεν είναι απόλυτος και δίνει χώρο στη διαφωνία. Δεν βιάζεται, ακόμη και στις πολύ σύντομες κριτικές του, όταν νιώθει την ανάγκη να συγκατοικήσουν στο ίδιο κείμενο δυο, καμιά φορά, και τρεις παραστάσεις, γιατί θέλει να προλάβει να μιλήσει για όσα περισσότερα μπορεί από εκείνα που τον έθελξαν και του κίνησαν το ενδιαφέρον. Είναι από τους τελευταίους κειμενοκεντρικούς κριτικούς μας: ξεκινά, σχεδόν πάντα, από το κείμενο και παρακολουθεί την παράσταση με βασικό γνώμονα αυτό».

Σημείωση: Τη συνέντευξη-συζήτηση με τον Λέανδρο Πολενάκη για τη στήλη και την παρουσίαση του βιβλίου είχε η Δέσποινα Ερρίκου, η οποία συνέβαλε καθοριστικά και στην τελική διαμόρφωση του βιβλίου.

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος