«Το Βιβλίο των Σπουργιτιών» και ο Gustavo Adolfo Bécquer: γράφει ο Περουλής Σακελλαρίδης

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«…το ότι πέρασα απ’ τον κόσμο,
ποιος θα το θυμηθεί;»
G. A. Bécquer

Η ιδέα της μετάφρασης του συνόλου του ποιητικού έργου του Gustavo Adolfo Bécquer γεννήθηκε ταυτόχρονα σχεδόν με τις πρώτες στιγμές της ανάγνωσης των Rimas, με αφορμή μια εργασία για τον ποιητή στο πανεπιστήμιο. Τρία πράγματα με συντάραξαν κατά την ανάγνωση αυτή: Η απλότητα και ή έλλειψη οποιασδήποτε εκβιασμένης επιτήδευσης στη γραφή του Bécquer, ο ρυθμός και η μουσικότητα των στίχων του και οι υπέροχες εικόνες που δημιουργεί, ως προϊόν, τόσο της παρατήρησης της φύσης, όσο και της ασυγκράτητης φαντασίας του: Μου είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζω ποια πράγματα έχω ονειρευτεί και ποια μου έχουν αληθινά συμβεί, λέει ο ποιητής.

Η πρώτη εκείνη επαφή με τον σπουδαίο ποιητή του ισπανικού Ρομαντισμού μου δημιούργησε την αίσθηση μιας από κείνες τις παιδικές πρώτες φορές, τις αξέχαστες: Οι πρώτες μυρωδιές, οι πρώτες γεύσεις, τα πρώτα παιχνίδια, οι πρώτοι έρωτες, οι πρώτες μουσικές. Ένας καινούργιος κόσμος ανοιγόταν μπροστά μου: ένας κόσμος που ζει ανάμεσα σε πραγματικότητα και όνειρο, συνειδητό και ασυνείδητο, ζωή και ποίηση. Ένας κόσμος λίγο πριν από τον ύπνο, λίγο πριν από τον θάνατο. Ο κόσμος του G. A. Bécquer.

Ο Gustavo Adolfo ήταν από τους ανθρώπους που ονειρεύονται ξύπνιοι, ως το σημείο να παρατηρούν ως θεατές το πραγματικό δράμα της ίδιας τους της ζωής. Μιας ζωής με διαρκείς δοκιμασίες και σύντομες χαρές. Κι επιπλέον, ασταμάτητη μάχη, πεισματική. Αυτή ήταν με δυο λόγια η ύπαρξή του. Ένα όνειρο, το φευγαλέο πέρασμα μιας στιγμής.

Το πέρασμά του από τη ζωή σημαδεύτηκε από τη δυστυχία πολλών ημερών «χωρίς ψωμί, νύχτες άσκεπες και δίχως ύπνο, σωματικές δοκιμασίες και καταρρεύσεις ηθικές, στην αιώνια μάχη τού απροστάτευτου πνεύματος να υπερκεράσει τα κρύα σίδερα που απ’ όλες τις μεριές περιορίζουν και αλυσοδένουν το πέταγμά του» (από την νεκρολογία του Narciso Campillo, φίλου του ποιητή).

Κάθε άνθρωπος –λέει ο Bécquer– ψάχνει ένα σημείο συνάντησης, τέτοιο, που να είναι σε αρμονία με τις συνήθειές του, τον χαρακτήρα και τα ενδιαφέροντά του, υπακούοντας σ’ αυτόν τον αιώνιο νόμο που σπρώχνει την φλόγα να ανεβαίνει και το νερό να γυρεύει την θάλασσα.Η δική μου θάλασσα θα ήταν αυτή: να μεταφέρω στα ελληνικά τούτο τον πλούτο: Σαν αντανακλαστικό πάρθηκε η απόφαση. Η συνέχεια ήταν το αποτέλεσμα μιας ενθουσιώδους, σχεδόν εμμονικής ενασχόλησης με τις Rimas, ένα διαρκές μακροβούτι στις πηγές της έμπνευσης αυτού του, δυστυχισμένου μα και παθιασμένου για ζωή, πλάσματος, μια αέναη πάλη με τα φαντάσματα και τους φόβους του, συντροφευμένος όμως σε κάθε στιγμή από τις ελπίδες και τα όνειρά του.

Οι παθιασμένοι άνθρωποι είναι οι αγαπημένοι των ποιητών. Μα και οι ποιητές του είδους του Bécquer είναι οι αγαπημένοι των παθιασμένων ανθρώπων. Μ’ αυτό το πάθος μπήκα στην περιπέτεια της μετάφρασης, χωρίς ούτε στιγμή να με προβληματίσει ή να με φοβίσει η «ύβρις» της παραποίησης λέξεων ή εννοιών, η αλλαγή του ρυθμού που επέβαλλε η δομή των νιογέννητων ποιημάτων σε διαφορετική από τη μητρική τους γλώσσα, ή η πιθανότητα να χαθεί το πνεύμα του ποιήματος ή ο στόχος του ποιητή. Κι αυτό γιατί εξ’ αρχής είχα την αίσθηση ότι αυτό το –όπως λέει ο Dámaso Alonso περιγράφοντας την ιδιοφυία του Bécquer– «άγγιγμα φτερού που έχει την ικανότητα να ξυπνά ένα ακόρντο στο πιο βαθύ σημείο της καρδιάς», είχε ακουμπήσει και τη δική μου καρδιά. Αλαζονεία; Ίσως. Υπερβολική σιγουριά; Μάλλον. Άγνοια κινδύνου; Σίγουρα. Όμως αυτά όλα δεν είναι στοιχεία που, με λίγα λόγια, χαρακτηρίζουν τους παθιασμένους ανθρώπους;

Με την πολύτιμη συμμετοχή του Δημήτρη Ιντζέ, αυτή η προσπάθεια ολοκληρώθηκε και ευτύχησε να μετουσιωθεί σε ένα προσεγμένο και καλαίσθητο βιβλίο με τίτλο Το Βιβλίο των Σπουργιτιών από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ, καθώς και να μελοποιηθεί μέρος των ποιημάτων από τον συνθέτη Νίκο Χατζηελευθερίου σε μια επίσης όμορφη, έκδοση CD με τον τίτλο Vertigo από την Ekfrassis Productions. Και οι δύο παραγωγές τελούν υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας.

Η φιλοδοξία μας είναι να διαδοθεί το έργο του G. A. Bécquer στην Ελλάδα και να αγαπηθεί από τους αναγνώστες και τους ακροατές, τόσο όσο το αγαπήσαμε κι εμείς. Ας είναι αυτό το έργο «μια άσβεστη λάμπα που, έστω και σε μια μόνο ψυχή, θα φωτίσει την τιμημένη μνήμη τού ποιητή που σε όλη του την ζωή προσπάθησε, κατανοώντας την βαθιά, να φθείρει τη φθορά».

Περουλής Σακελλαρίδης

Η συλλογή ποιημάτων του Gustavo Adolfo Bécquer με τίτλο Το βιβλίο των σπουργιτιών κυκλοφορεί, σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-ισπανικά), από τις Εκδόσεις Κέδρος (σελ. 256, τιμή: 13,30 €).

Ποιητική απόδοση: Δημήτρης Ιντζές • Περουλής Σακελλαρίδης

Ο Δημήτρης Ιντζές γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών και του τμήματος Ισπανικής Γλώσσας και Πολιτισμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Συνεχίζει τις σπουδές του στο Εξ Αποστάσεως Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ισπανίας (UNED) με αντικείμενο την Ιστορία της Τέχνης. Ζει και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Νίσυρο.

Ο Περουλής Σακελλαρίδης γεννήθηκε το 1966 στη Νίσυρο. Είναι πτυχιούχος της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του τμήματος Ισπανικής Γλώσσας και Πολιτισμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι επίσης διπλωματούχος κλασικής κιθάρας από το Ωδείο Ραζή. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως καθηγητής κλασικής κιθάρας.

RIMA IV
Μήν πεῖτε πώς ὁ θησαυρός της τέλειωσε,
πώς ξέμεινε ἀπό λόγια καί σώπασε ἡ λύρα.
Κι ἄν λείψουν ποιητές
ποίηση πάντα θά ὑπάρχει.

Ὅσο τά κύματα φωτός φλεγόμενα θά πάλλουν
σ’ ἕνα φιλί,
ὅσο ὁ ἥλιος, μέ χρυσάφι καί φωτιά,
τά πληγωμένα σύννεφα θά ντύνει,
ὅσο ὁ ἄνεμος στήν ἀγκαλιά κρατᾶ
χρώματα καί μελωδίες,
ὅσο ὑπάρχει ἄνοιξη στόν κόσμο
ποίηση θά ὑπάρχει!

Ὅσο ἡ γνώση τοῦ ἀνθρώπου στίς πηγές τῆς ζωῆς
δέν φτάνει,
καί σ’ οὐρανό καί θάλασσα ἡ ἄβυσσος
νά μετρηθεῖ ἀρνιέται,
ὅσο ὁ ἄνθρωπος, κι ἄν προχωρεῖ, δέν ξέρει
γιά ποῦ πάει,
ὅσο ὑπάρχει ἕνα μυστήριο γι’ αὐτόν,
ποίηση θά ὑπάρχει!

Ὅσο ἡ ψυχή γελᾶ κι ἄς μήν γελοῦν
τά χείλη,
ὅσο ὑπάρχει κλάμα πού τά μάτια
δέν νυχτώνει,
ὅσο ἡ καρδιά μέ τό μυαλό
ἀκούραστα παλεύει,
ὅσο ὑπάρχουν θύμησες κι ἐλπίδες
ποίηση θά ὑπάρχει!

Ὅσο ὑπάρχουν μάτια πού τά μάτια πού τά βλέπουν
ἀνακλοῦν,
ὅσο τά χείλη μέ στεναγμό ἀπαντοῦν
στά χείλη πού στενάζουν,
ὅσο μποροῦν, σ’ ἕνα φιλί, δυό ψυχές μπερδεμένες
νά αἰσθανθοῦν,
ὅσο ὑπάρχει μιά ὄμορφη γυναίκα,
ποίηση θά ὑπάρχει!

Ο Gustavo Adolfo Claudio Domίnguez Bastida, γνωστός ως Gustavo Adolfo Bécquer, θεωρείται κορυφαίος εκπρόσωπος του ισπανικού Ρομαντισμού, το έργο του οποίου συνιστά την αφετηρία της μοντέρνας ισπανικής ποίησης.
Γεννήθηκε στην Σεβίλλη στις 17 Φεβρουαρίου του 1836. Σε ηλικία 11 χρόνων έχει ήδη χάσει και τούς δύο γονείς του και προσκολλάται στον αδερφό του Valeriano, που αργότερα θα γίνει γνωστός ζωγράφος. Στην πλούσια βιβλιοθήκη της νονάς του έρχεται σε επαφή με σπουδαίους συγγραφείς και ποιητές: Chateaubriand, Balzac, Byron, Victor Hugo, Espronceda, Hoffmann κ.ά. και αρχίζει να γράφει τα πρώτα του ποιήματα. Σε ηλικία 17 ετών μετακομίζει στη Μαδρίτη, όπου θα εργαστεί σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά, ψάχνοντας μάταια να βρει έναν τρόπο να κάνει γνωστά τα έργα του. Οι απανωτές δοκιμασίες της ζωής, η ασθενική του φύση και η συναισθηματική του αστάθεια τον οδηγούν στο καταφύγιο της φαντασίας και στην τέχνη του γραψίματος, χωρίς όμως ποτέ να καταφέρει, εν ζωή, να ξεχωρίσει και να απαλλαγεί από το άχθος των αναγκών της επιβίωσης.
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1870, λίγους μήνες μετά τον θάνατο του αγαπημένου του αδερφού, πεθαίνει από επιπλοκές της φυματίωσης από την οποία έπασχε. Μια ομάδα φίλων του ανέλαβε, μετά τον θάνατο του ποιητή, να εκδώσει το έργο του. Στην πρώτη έκδοση (1871) περιλαμβάνονται 76 από τα 79 ποιήματα (Rimas) του Βιβλίου των Σπουργιτιών που ο Bécquer είχε ανασυντάξει από μνήμης (με αυτόν τον τίτλο) μετά την εξαφάνιση του χειρογράφου κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1868. Στη δεύτερη περιλαμβάνονται και τα 79. Οι εκδόσεις αυτές γνώρισαν μεγάλη επιτυχία σε βαθμό τέτοιο, ώστε να θεωρείται πως επηρέασαν βαθιά σπουδαίους λογοτέχνες και στοχαστές της κατοπινής εποχής (Ruben Darίo, Juan Ramón Jimenez, Antonio Machado, Miguel de Unamuno, Federico Garcίa Lorca κ.ά.).