Γιώργος Ντάσης: Αποκλειστική συνέντευξη με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής, Μέρος I

Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής-Ο ρόλος του κοινωνικού διαλόγου στην ΕΕ και την Ελλάδα-Το μέλλον του ευρωπαϊκού μοντέλου

 Του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Από τον περασμένο Οκτώβριο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) έχει εκλεγεί με συντριπτική πλειοψηφία ο Γιώργος Ντάσης, προερχόμενος από τη ΓΣΕΕ. Η ΕΟΚΕ αποτελεί μέρος της θεσμικής αρχιτεκτονικής της ΕΕ, με συμβουλευτικό ρόλο προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο, μέσω γνωμοδοτήσεων, ο δε Γ. Ντάσης, είναι σήμερα ο μόνος Eλληνας επικεφαλής κοινοτικού οργάνου.

Ο Γιώργος Ντάσης, παλιός συνδικαλιστής από το χώρο του ελληνικού εργατικού κινήματος, αναγκάστηκε να καταφύγει στο Βέλγιο την εποχή της Απριλιανής Δικτατορίας. Εν συνεχεία, μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, εκπροσώπησε για πολλά χρόνια τη ΓΣΣΕ στην Ομάδα Εργαζομένων της ΕΟΚΕ και υπήρξε μέλος του προεδρείου του οργάνου, πριν εκλεγεί πρόεδρος.

Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής προβλέφθηκε με τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957, με έργο την εμπλοκή των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η δημιουργία της εμπνεόταν από τη θεσμοποίηση του «κοινωνικού διαλόγου», που άρχισε να υπάρχει στα ιδρυτικά κράτη μέλη της Κοινότητας ήδη από τη δεκαετία του ‘50, ενώ αργότερα η ίδια υπήρξε το παράδειγμα για τη μεταφορά του θεσμού και στις υπόλοιπες χώρες, όπως συνέβη και στην Ελλάδα με τη συγκρότηση της εθνικής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής το 1994.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αριθμεί 350 μέλη, που εκπροσωπούν αναλογικά τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ και τα οποία προέρχονται από τους τρεις πυλώνες γύρω από τους οποίους δομείται η ΕΟΚΕ (εργαζόμενοι, εργοδότες, εκπρόσωποι άλλων επαγγελματικών ομάδων και της κοινωνίας των πολιτών). Επιλεγμένα από τις εθνικές κυβερνήσεις, τα μέλη της ΕΟΚΕ ορίζονται από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θητεία πέντε ετών. Στη συνέχεια οφείλουν να εργάζονται κατά τρόπο ανεξάρτητο, προς το συμφέρον όλων των πολιτών της ΕΕ.

Ο σημερινός θεσμικός ρόλος του Γιώργου Ντάση, αλλά και η προϊστορία του μας δίνει την ευκαιρία να ρωτήσουμε τις απόψεις της ΕΟΚΕ και του ίδιου για ορισμένα από τα πλέον φλέγοντα ζητήματα που απασχολούν την οικονομία και τον κοινωνικό διάλογο στην ΕΕ και τη χώρα μας.

Η Eυρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) είναι από τα παλιότερα θεσμικά όργανα που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καθώς γεννήθηκε το 1957,μαζί με την ΕΟΚ και την Εuratom, βάση της Συνθήκης της Ρώμης. Μέσα σ’ αυτές τις σχεδόν 6 δεκαετίες που πέρασαν έχει παίξει ουσιαστικό ρόλο με τις γνωμοδοτήσεις και παρεμβάσεις της για τον επηρεασμό των αποφάσεων των κοινοτικών οργάνων, καταφέρνοντας να γίνει η «γέφυρα» μεταξύ αυτών και των κοινωνικών εταίρων που την απαρτίζουν;

Ανατρέχοντας στην ιστορία, διαπιστώνουμε ότι στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ομάδες οικονομικών συμφερόντων της κοινωνίας των πολιτών συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανασυγκρότηση της Ευρώπης καταδεικνύοντας την ανάγκη οργανωμένης παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών στην οικοδόμηση της Ευρώπης του αύριο, στην πορεία προς το νέο ευρωπαϊκό όραμα. Συνεπώς, κατά μια έννοια, από την ίδρυση της το 1957, η ΕΟΚΕ υπήρξε «τέκνο ώριμης ανάγκης» και αναμφισβήτητα ως η συντεταγμένη έκφραση της κοινωνίας των πολιτών, αποτέλεσε την «γέφυρα» που ενώνει τα ευρωπαϊκά κέντρα λήψης αποφάσεων με τους κοινωνικούς εταίρους.

Η ΕΟΚΕ αφενός χαίρει ισχυρής θεσμικής θωράκισης που διευκολύνει το έργο της και ενισχύει τη δυναμική των παρεμβάσεων της. Ειδικότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η προσθήκη κοινωνιοκεντρικών στόχων στους οικονομικούς στόχους της Ε.Ε. ενίσχυσε σημαντικά το ρόλο των κοινωνικών εταίρων. Το άρθρο 11 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση υπογραμμίζει ρητά την ανάγκη να διεξάγει η Ε.Ε. ανοιχτό και τακτικό διάλογο με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κατά την προετοιμασία νομοθετικών προτάσεων. Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών για τη χρηστή διακυβέρνηση της Ένωσης επιφορτίζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την προώθηση της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και τη διευκόλυνση του κοινωνικού διαλόγου και προβλέπει ότι ο διάλογος μεταξύ κοινωνικών εταίρων μπορεί να οδηγήσει, εφόσον οι ίδιοι το επιθυμούν, στη σύναψη συμβατικών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων των συμφωνιών.

Οφείλω να υπογραμμίσω ότι η σημαντική αύτη θεσμική θωράκιση αλλά και η χρηματοδότηση της ΕΟΚΕ δεν θα αρκούσαν χωρίς τους παράγοντες που συνθέτουν την αυθεντική αντιπροσωπευτικότητα των οργανώσεων-μελών της ΕΟΚΕ. Η δυναμική της δημοκρατικής εκπροσώπησης, η σύνδεση με την παραγωγή, οι ισχυροί δεσμοί με την καθημερινότητα των πολιτών στα κράτη μέλη, το υψηλό συναίσθημα ευθύνης για την επίτευξη συναίνεσης, η κριτική που ασκούμε και απλά η διάθεση για δουλειά και κοινωνική προσφορά αποτελούν μοναδικά εφόδια για την επιτυχία της αποστολής της ΕΟΚΕ.

Στο πλαίσιο αυτό, πιστεύω ότι η ΕΟΚΕ υπήρξε αποτελεσματική και αποδοτική διαδραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση ευρωπαϊκών πολιτικών. Ο ρόλος μας είναι συμβουλευτικός και αυτονόητα δεν γίνονται δέκτες όλες μας οι προτάσεις. Αλλά έχουμε καταγράψει σημαντικές επιτυχίες. Ενδεικτικά αναφέρω τρεις προτάσεις:

• Το χάρτη των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων: πρόκειται για πρόταση της ΕΟΚΕ η οποία σήμερα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του Κοινοτικού Δικαίου.
• Την πρόταση μας για την φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών που ψηφίστηκε από ευρεία πλειοψηφία κατά την ολομέλεια του Ιουλίου 2010.Η πρόταση μας, αφορούσε τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών με ένα ελάχιστο φόρο της τάξης του 0,05% ευρώ με τον οποίο, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που είχαμε κάνει τότε, η ΕΕ θα μπορούσε να εξασφαλίσει ένα ποσό της τάξης των 50 έως 55 δις ευρώ ετησίως. Υπενθυμίζω ότι η αρχική πρόταση για έναν φόρο επί των συναλλαγών τίτλων διατυπώθηκε από τον J.M. Keynes το 1936 και αναπτύχθηκε εκ νέου από James Tobin κατά τη δεκαετία του ’70. Δύο χρόνια αργότερα η πρόταση μας έγινε πρόταση της ευρωπαϊκής επιτροπής και αισιοδοξώ ότι θα έρθει αρκετά σύντομα η μέρα που θα φορολογηθούν όλοι αυτοί που σπεκουλάρουνκαι γίνονται πλούσιοι στην πλάτη των φτωχών
• Την πρότασή μας για καθιέρωση ενός ελάχιστου εισοδήματος για όλους τους πολίτες που ζουν στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρηματοδοτούμενο από ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο. Η πρόταση αυτή στηρίζεται από πολλούς εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς και αισιοδοξώ ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δηλαδή οι 28 Υπουργοί των Κρατών-μελών της Ε.Ε., θα κατανοήσουν ότι οι πολίτες για να συνεχίσουν να στηρίζουν την ιδέα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης χρειάζονται συγκεκριμένα μέτρα κι όχι λόγια.

Η ίδια η σύσταση και η δομή της ΕΟΚΕ συμβολίζει τον «κοινωνικό διάλογο» και τις συναινετικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων. Από τι εξαρτάται η επιτυχία ενός τέτοιου μοντέλου, το οποίο σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι πιο οικείο και εφαρμόζεται καλύτερα, ενώ σε άλλες -όπως π.χ. στη δική μας- εξακολουθεί, εν πολλοίς, να αποτελεί ζητούμενο;

O κοινωνικός διάλογος είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό μέρος ενός δημοκρατικού πολιτεύματος διότι η πολιτική δημοκρατία που έχουμε στις 28 χώρες πρέπει να συνοδεύεται κατά τη γνώμη μου, άλλα και τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, από τη συμμετοχική δημοκρατία. Η συμμετοχική δημοκρατία δε μπορεί να διασφαλιστεί με άλλο τρόπο πάρα μόνο μέσα από έναν πραγματικό κοινωνικό διάλογο. Ο κοινωνικός διάλογος στο επίπεδο της ΕΟΚΕ είναι ένας διάλογος τον οποίο θα χαρακτήριζα τριμερή, προσδιορίζοντας τις τρεις του συνιστώσες: δηλ. τους εκπροσώπους των επιχειρήσεων, τους εκπροσώπους της μισθωτής εργασίας, καθώς και ένας σημαντικός αριθμός κοινωνικών αντιπροσωπευτικών οργανώσεων, μεταξύ των οποίων είναι αγροτικοί σύλλογοι, συνεταιρισμοί, καταναλωτές, επιμελητήρια, ελεύθεροι επαγγελματίες και άλλοι. Αυτός ο τριμερής διάλογος φέρνει ουσιαστικά αποτελέσματα, όταν εκδίδει γνωμοδοτήσεις με πολύ μεγάλη πλειοψηφία, και είναι αποδεδειγμένο ότι επηρεάζουν τις αποφάσεις της ΕΈ.

Ο κοινωνικός διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, θα έλεγα των κοινωνικών συνομιλητών, αναμφισβήτητα είναι αυστηρά απαραίτητος σε μια δημοκρατική χώρα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η διαδικασία ξεκίνησε το 1985 και ο ρόλος του τότε προέδρου της Κομισιόν Ζακ Ντελόρ υπήρξε καθοριστικός. Τα αποτελέσματα ήταν σημαντικά, στο μέτρο που, με τη Συμφωνία της 31ης Οκτωβρίου 1991, οι αντιπροσωπευτικές ευρωπαϊκές οργανώσεις εργοδοτών και εργαζόμενων, δηλαδή της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων και των εργοδοτικών οργανώσεων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, απέκτησαν το δικαίωμα να διαπραγματεύονται, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ευρωπαϊκές συλλογικές συμβάσεις. Ο επίσημος όρος που χρησιμοποιήθηκε δεν ήταν συμβάσεις αλλά “συμφωνίες|”, αλλά αυτό δεν αλλάζει την ουσία. Οι δε σημαντικότερες “συμβάσεις” ήταν εκείνες που ρυθμίζουν τη γονική άδεια, την μερική απασχόληση και τις συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου.

Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, θλίβομαι βλέποντας ότι δεν υπάρχει πραγματικός και ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος. Δεν μπορώ να κατανοήσω, γιατί στην πατρίδα μας, να μην μπορεί να αναπτυχτεί ένας πραγματικός διάλογος. Να μη μπορεί να βγει μπροστά η διάθεση και η βούληση όλων να συνεισφέρουν στην έξοδο της χώρας από την κρίση. Αυτό που κυριαρχεί είναι ότι κανένας δεν θέλει να πληρώσει, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο φορτίο να πέφτει στις οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες κάτι πέρα για πέρα άδικο.

Καλό παράδειγμα κοινωνικού διαλόγου σε εθνικό επίπεδο αποτελεί η συμφωνία “ευελιξία–ασφάλεια στην εργασία” στη Δανία. Πρόκειται για ένα σύστημα εργασιακών σχέσεων το οποίο δεν επιβλήθηκε εκ των άνω, αλλά συναποφασίστηκε από τους κοινωνικούς εταίρους, δηλαδή τα συνδικάτα με τους εργοδότες, με την ευθύνη και δέσμευση του τότε πρωθυπουργού της Δανίας. Πολλοί σε άλλες χώρες, θέλησαν να το εφαρμόσουν κουτσουρεμένο. Δηλαδή να εφαρμόσουν ευέλικτες μορφές απασχόλησης αγνοώντας πλήρως την διασφάλιση των εργαζομένων ως προς την διαρκή επαγγελματική τους εκπαίδευση και ένα επίδομα ανεργίας περίπου στο ύψος του 80% των καθαρών αποδοχών τους.

Ανακεφαλαιώνοντας, θεωρώ ότι για να βγούμε από την κρίση χρειάζεται η κυβέρνηση και τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου ν’ αρχίσουν επειγόντως έναν διάλογο με το σύνολο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Αυτά που μας ενώνουν είναι πολύ περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν, πάρα πολύ περισσότερα.

Η ΕΕ, μετά τη διεθνή κρίση του ’08-’09 και την κρίση της ευρωζώνης που ακολούθησε, αλλά, επίσης, συμπιεσμένη εδώ και περίπου 2 δεκαετίες από τον καινούργιο παγκόσμιο ανταγωνισμό και ταυτόχρονα επηρεασμένη από την δημογραφική της κάμψη, μοιάζει να εξασθενεί στο εσωτερικό και να χάνει έδαφος διεθνώς. Μπορεί να αντιστραφεί αυτή η κατάσταση κι αν ναι με ποιο μείγμα πολιτικών; Στις πρώτες δηλώσεις σας μετά την εκλογή σας αναφέρατε ότι «η Ευρώπη δεν πρέπει να παρομοιάζεται με μια κούρσα προς τα κάτω, αλλά προς την κορυφή», όμως αυτό πως μπορεί να γίνει σε μια εποχή, μάλιστα, αύξησης του ευρωσκεπτικισμού και της αμφισβήτησης των ευρωπαϊκών θεσμών;

Θεωρώ ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση των πολλαπλών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών παρενεργειών της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης του ’08-’09 και της κρίσης της Ευρωζώνης αποτελεί την πιο σοβαρή πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ένωση. Θα αποτιμήσουμε καλύτερα το μέγεθος της πρόκλησης, αν σε συνδυασμό με τις γενικότερες οικονομικές δυσχέρειες που χρήζουν αντιμετώπισης, αναλογιστούμε ότι τα ρεύματα ευρωσκεπτικισμού και η αμφισβήτηση των ευρωπαϊκών θεσμών όχι μόνο εντείνονται αλλά συνοδεύονται αφενός από έντονες τάσεις πολιτικού λαϊκισμού και αφετέρου από την απογοήτευση και αποστασιοποίηση των πολιτών.

Πως λοιπόν μπορεί Ευρώπη να είναι πρωτοπόρος στον 21ου αιώνα; Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Θεωρώ ότι χρειαζόμαστε μια φυγή προς το μέλλον και επιμένω στην άποψη μου ότι η κούρσα της Ευρώπης πρέπει να είναι στην κατεύθυνση της εναρμόνισης προς τα πάνω και όχι προς τα κάτω.

Αυτό προϋποθέτει, εκτός άλλων, τη δημιουργία συνθηκών διατηρήσιμης ανάπτυξης, την αντιμετώπιση των εντεινόμενων κοινωνικών ανισοτήτων, της φτώχειας, των διαφορών μεταξύ του ευρωπαϊκού κέντρου και των περιφερειών και κύρια την ενίσχυση της δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα. Τα ζητήματα αυτά πρέπει να αναγνωριστούν έμπρακτα δηλαδή να συνοδευτούν από συγκεκριμένα μέτρα και πολιτικές που θα πείσουν τους πολίτες ότι η ΕΕ είναι εκεί για τους πολίτες της και έχει κοινωνικό πρόσωπο. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επεξεργαστεί και προτείνει συγκεκριμένα μέτρα, όπως το ελάχιστο εισόδημα που ανέφερα παραπάνω, και θα συνεχίσει να κινείται σε αυτή την κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ και η δυναμική κοινωνικού διαλόγου που εκφράζει αποτελούν εχέγγυο για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού δηµόσιου χώρου και λόγου και για την προάσπιση τους ενάντια σε κάθε φαινόμενο το λαϊκισμού.

Προέρχεστε από το συνδικαλιστικό κίνημα των εργαζομένων. Το μοντέλο των προηγούμενων δεκαετιών, με ικανοποιητικές αμοιβές για αρκετές κατηγορίες απασχολούμενων στην Ευρώπη, ελεγχόμενα ποσοστά ανεργίας και υψηλό επίπεδο κοινωνικών παροχών, που έχει τεθεί εν αμφιβόλω ήδη τα τελευταία 15-20 χρόνια, αποτελεί οριστικά παρελθόν;

Πράγματι, η μέχρι τώρα πορεία μου, η ζωή μου όλη θα έλεγα, είναι βαθειά ριζωμένη στους αγώνες του διεκδικητικού και οργανωμένου εργατικού κινήματος καθώς σε ηλικία 15 ετών, σε καιρούς δύσκολους, υπήρξα ιδρυτικό μέλος του Σωματείου Εργαζομένων Μαθητών Μέσης Εκπαίδευσης. Η εμπειρία της ζωής αλλά και η οικονομική επιστήμη μας διδάσκουν ότι οι αρνητικές συνέπειες μιας οικονομικής κρίσης για τους εργαζόμενους σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν νομοτέλεια και δεν θα πρέπει να αξιοποιηθούν ως αφορμή μονιμοποίησης και θεσμοθέτησης μιας γενικότερης απορρύθμισης της αγοράς εργασίας.

Μια οικονομική κρίση δεν είναι διαρκές φαινόμενο αλλά η μία από τις δύο φάσεις των οικονομικών διακυμάνσεων και συγκεκριμένα η φάση της καθόδου, κατά την οποία η οικονομική δραστηριότητα βρίσκεται σε συρρίκνωση. Ως εκ τούτου, προσβλέποντας στην φάση ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής οικονομίας, θεωρώ ιδιαίτερα επίκαιρο και αναγκαίο τόσο το ευρωπαϊκό μοντέλο απασχόλησης όσο και το κοινωνικό πρότυπο που το έχει ιστορικά θεμελιώσει.. Όπως αντιλαμβάνεστε, η διαπίστωση μου αυτή συσχετίζεται στενά με τις προκλήσεις που αναφέρονται στην προηγούμενη ερώτηση.

(Δεύτερο μέρος της συνέντευξης σε νέα ανάρτηση)

Βλέπε βίντεο με τα σημαντικότερα σημεία της συνέντευξης του Γιώργου Ντάση