Καθαρή Δευτέρα με δίκες του Αγά στα Μαστιχοχώρια

Την Καθαρή Δευτέρα η Χίος και ειδικά στα Μαστιχοχώρια, Μεστά, Ολύμποι, Λιθί και Ελάτα ζουν στο ρυθμό του Αγά!
Ένα έθιμο που φέρει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία, περί το 1830, όπου και σατιριζόταν ο καδής που σχεδόν ποτέ δεν αθώωνε τους ρωμιούς.
Την Καθαρή Δευτέρα δράση αναλάμβανε ο χριστιανός «Αγάς», για να εμπαίξει τον κατακτητή, χωρίς να ξεχνά βέβαια ότι μέχρι και σήμερα όλοι είναι… ένοχοι!

Ο Κωνσταντίνος Κανελλάκης (1846-1917), αυτοδίδακτος Χιώτης λαογράφος και ιστορικός γράφει στα «Χιακά Ανάλεκτα» (έκδοση 1890):

«… Τους χορούς εξακολουθούσι μέχρι της Κυριακής της Κρεωφάγου, την δε Δευτέραν της Τυροφάγου παριστάνουσι τον Αγάν (υποδιοικητήν), προς ανάμνησιν του ότι εν τω χωρίω αυτών κατώκει προ του 1822 Αγάς τις, επόπτης των Κυβερνητικών δικαιωμάτων επί της μαστίχης,

Στα Μεστά, το πρωί της Καθαρής Δευτέρας ντυμένοι με τις τοπικές γιορτινές παραδοσιακές φορεσιές κυρίως οι άντρες, συγκεντρώνονται στο πρώην δημοτικό σχολείο· όπου χρησιμοποιείται πλέον για πολιτιστικές δράσεις.
Εκεί θα ετοιμαστεί ο Αγάς, με τη συνοδεία του.
Παράλληλα οι επισκέπτες κερνιούνται σούμα, τη χιώτικη εκδοχή του τσίπουρου με βάση τα σύκα, στραγάλια, καρύδια, αμύγδαλα…
Η είσοδος του Αγά με το επιτελείο του στο χωριό είναι πανηγυρική.
Προηγούνται των… γαϊδουριών που μεταφέρουν τους δικαστές, κανονάκια με κομφετί και τα όργανα όπου ξεχωρίζει ο ήχος της τσαμπούνας!
Παρά την αντίσταση της φρουράς, η μεγάλη σιδερένια πόρτα που «σφράγιζε» την είσοδο- έξοδο του χωριού, μέσα σε καπνούς από βεγγαλικά και βόμβες από χαρτοπόλεμο, ανοίγει και ο Αγάς μπαίνει στο χωριό.

Μέσα από τα πανέμορφα σοκάκια των μεστών, περνώντας δίπλα από την ξεχωριστή εκκλησιά του Ταξιάρχη, φθάνουν στο Λιβάδι· την κεντρική πλατεία του χωριού.

Πριν πάρει τη θέση του στη δικαστική έδρα- εξέδρα ο Αγάς, σέρνει το χαρακτηριστικό χορό της Αποκριάς· το δετό.
Μάλιστα οι στίχοι του τραγουδιού μας πληροφορεί ότι ο χριστιανός «Αγάς» δίκαζε και τους τούρκους.
«Στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς
μες στην Τουρκοκρατία,
αυτή τη μέρα ο Αγάς είχε την εξουσία.
Στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς
Τούτη την Αγια Μέρα
Και οι Τούρκοι δικαζόντανε
Την Καθαρή Δευτέρα».

Οι ζαπτιέδες αναλαμβάνουν δράση, μεταφέροντας όποιον υποδείξει ο Αγάς μπροστά του.
Με συνοπτικές διαδικασίες γίνεται η δίκη.
Άλλωστε όλοι για τον Αγά είναι ένοχοι.
Πέρα τις… μεταλλικές που πρέπει να καταβάλλει στον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού, η ποινή είναι «ακάβαλος».

Ο καταδικασμένος σηκώνεται ψηλά από τους ζαπτιέδες και ο βεζύρης- Εισαγγελέας με ένα ρόπαλο… εφαρμόζει την ποινή που αποφάσισε ο Αγάς κάτω από τα πειράγματα του ακροατηρίου που ξέρει καλά ότι σε λίγο μπορεί να είναι η σειρά του.

Στο έθιμο έχουν προστεθεί και διονυσιακά στοιχεία, αφού πέρα από τα μασκαρέματα και τα σατιρικά τραγούδια ο αγάς στο τέλος της ημέρας συνοδεία όλου του χωριού οδηγείται στην πυρά.

Στους Ολύμπους, στο έθιμο του Αγά έχει προστεθεί και ο παραδοσιακός γάμος με τη Χανούμα που αφού συνοδεία οργάνων γυρίζουν στα στενά σοκάκια του πανέμορφου χωριού, φθάνουν στο Λιβάδι- την κεντρική πλατεία.

Ο Αγάς δεν ξεχνά όμως και να δικάζει, όποιον ντόπιο ή μη φτάνει στο χωριό μαζί με πειράγματα και σάτιρα και γλέντι που κρατά όλη τη μέρα.