Η πρωτομαγιά έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η ημέρα των εργατών στη μνήμη της αιματοβαμμένης εργατικής εξέγερσης στο Σικάγο το 1886, όταν τα εργατικά συνδικάτα διεκδίκησαν το 8ωρο με κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, ενώ η βίαιη επέμβαση της αστυνομίας οδήγησε σε συμπλοκές με πολλούς νεκρούς και τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Στην Ελλάδα το Μάιο του 1936 τα συνδικάτα των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη κορυφώνουν τις κινητοποιήσεις τους με απεργίες, διαδηλώσεις και ομιλίες ζητώντας να εφαρμοστούν οι συμφωνίες του 1924 για αύξηση του ημερομίσθιου τις οποίες αθετούσαν οι καπνέμποροι. Η κυβέρνηση Μεταξά αποφεύγει να τοποθετηθεί απέναντι στα αιτήματα των εργατών και κινητοποιεί την χωροφυλακή επιχειρώντας να καταστείλει με βία τις κινητοποιήσεις τους. Ξεσπούν συμπλοκές στους δρόμους της Θεσσαλονίκης με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 12 και να τραυματιστούν περισσότεροι από 280 διαδηλωτές. Μπροστά στη βίαιη κρατική καταστολή σημαντικοί κλάδοι εργαζομένων όπως οι σιδηροδρομικοί, οι αυτοκινητιστές, οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό και οι βιομηχανικοί εργάτες διευρύνουν το απεργιακό μέτωπο και συμμετέχουν στις εργατικές κινητοποιήσεις ενώ η χωροφυλακή κλιμακώνει βίαιη καταστολή. Η απεργία έληξε στις 12 Μαΐου με την ικανοποίηση των αιτημάτων των συνδικάτων από την κυβέρνηση αφού πρώτα ο στρατός είχε παρέμβει για να περιορίσει τη δράση της χωροφυλακής και να αποτραπούν τα χειρότερα. Η φωτογραφία στις εφημερίδες της μητέρας του 25χρονου Τάσου Τούση ενώ θρηνεί πάνω από το άψυχο σώμα του γιου της, ο οποίος σκοτώθηκε στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου, ενέπνευσε τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο να γράψει την ποιητική συλλογή «Επιτάφιος». Ο Μίκης Θεοδωράκης θα ολοκληρώσει τη μελοποίηση της σπουδαίας ποιητικής συλλογής 1959, προσφέροντας ένα αριστουργηματικό μουσικό έργο αντάξιο της ποίησης του Ρίτσου.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την Πρωτομαγιά παρουσιάζει την εκπομπή:
Τα δραματικά γεγονότα του Μάη του ‘36 στη Θεσσαλονίκη, με τη μεγάλη απεργία των καπνεργατών που βάφτηκε στο αίμα και εξελίχθηκε σε λαϊκή εξέγερση, ενέπνευσαν τον Γιάννη Ρίτσο για να γράψει τον «Επιτάφιο», που εκδόθηκε για πρώτη φορά εκείνη τη χρονιά από το Ριζοσπάστη, στη συνέχεια απαγορεύτηκε για 20 χρόνια, ενώ η δεύτερη έκδοση του κυκλοφόρησε το 1956. Το 1957, ο ποιητής, στέλνει τον «Επιτάφιο» στον Μίκη Θεοδωράκη, στο Παρίσι, ο οποίος γράφει τη μουσική μέσα στο αυτοκίνητο. Και κάπως έτσι ξεκινά η συνεργασία τους.
Το 1987 οι δύο τους συναντιούνται στο στούντιο της ΕΡΤ και μιλούν στον Σπύρο Κατσίμη για τη συνεργασία τους αυτή, αλλά και γι’ αυτές που ακολούθησαν. Αναφερόμενος στον «Επιτάφιο», ο Γιάννης Ρίτσος τονίζει: «Συνήθως η άνοιξη, η άνθιση, επακολουθεί ένα χειμώνα, ένα φθινόπωρο. Κι έτσι πάντοτε, σε όλη την ιστορική διαδρομή, συχνά έχουμε πτώσεις, παρακμές, αλλά αυτές προετοιμάζουν μια καινούργια ακμή, μια καινούργια άνθιση. Μέσα από το ίδιο το ποίημα θα το δούμε αυτό καλύτερα. Γιατί πάντα ένα ποίημα λέει πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούμε να πούμε εμείς για το ποίημα».
Ο Μίκης Θεοδωράκης θυμάται πώς ανακάλυψε την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου στην κατοχή και τα γεγονότα που μεσολάβησαν μέχρι να συναντηθούν οι δρόμοι τους, ενώ αποκαλύπτει άγνωστα περιστατικά από τη συνεργασία τους. Γίνεται ακόμα αναφορά στη διαχρονικότητα των στίχων του «Επιταφίου», ενός έργου-σύμβολο, αφού στα ποιήματά του συμπυκνώνονται τα γεγονότα της δεκαετίας ’40-’50, της Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει ποιήματα του από τον «Επιτάφιο». Παράλληλα προβάλλονται αποσπάσματα από τη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο Κολλέγιο Αθηνών, με τη Μαρία Φαραντούρη να ερμηνεύει μελοποιημένα ποιήματα από τον «Επιτάφιο», αλλά και αρχειακό φωτογραφικό υλικό από τα γεγονότα του Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη.
Σκηνοθεσία Μιχάλης Μούζας
Έτος παραγωγής: 1987
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr