Σαν σήμερα, 19 Ιουνίου του 1951, έφυγε από τη ζωή ο Άγγελος Σικελιανός. Ο κορυφαίος Έλληνας λυρικός ποιητής γεννήθηκε στη Λευκάδα στις 15 Μαρτίου 1884 και ήδη με την πρώτη του ποιητική συλλογή «Αλαφροΐσκιωτος» (που συνέθεσε το 1907) προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους φιλολογικούς κύκλους της εποχής. Σταθμός στη ζωή του Άγγελου Σικελιανού υπήρξε η Δελφική Ιδέα, το οικουμενικό όραμα του ποιητή για τη συγκρότηση μιας παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας με στόχο την πνευματική ανύψωση και συναδέλφωση των λαών με τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Μαζί με τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ διοργάνωσαν το 1927 και το 1930 τις περίφημες Δελφικές Εορτές. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Σικελιανός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πνευματική αντίσταση του ελληνικού λαού-με κορυφαία στιγμή την απαγγελία του ποιήματος «Ηχείστε οι σάλπιγγες» στην κηδεία του Κωστή Παλαμά τον Φεβρουάριο του 1943. Ο Σικελιανός υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες της Ελλάδας. Μεταπολεμικά εκλέχτηκε Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, και προτάθηκε-συνολικά πέντε φορές- για το Βραβείο Νόμπελ, χωρίς ωστόσο να το αποκτήσει ποτέ.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το διμερές αφιέρωμα της σειράς ντοκιμαντέρ του Τάσου Ψαρά «Εποχές και Συγγραφείς» στον κορυφαίο ποιητή, παραγωγής 2006-2007.
ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ [Α’ ΜΕΡΟΣ]-ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΩΣ ΤΙΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ
Σειρά ντοκιμαντέρ του Τάσου Ψαρρά με θέμα τη ζωή και το έργο σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών και την προσφορά τους στην πνευματική ζωή του τόπου. Η συγκεκριμένη εκπομπή αποτελεί το πρώτο μέρος του διμερούς αφιερώματος στον ποιητή Άγγελο Σικελιανό, που καλύπτει την περίοδο από τη γέννησή του έως τις Δελφικές Εορτές.
Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε το 1884 και πέθανε το 1951. Στο ντοκιμαντέρ παρατίθενται βιογραφικές πληροφορίες σχετικά με το οικογενειακό του δέντρο, τον γενέθλιο τόπο του, τη Λευκάδα, τα παιδικά του βιώματα, τις σπουδές και την εγκατάστασή του στην Αθήνα, την αρχική του ενασχόληση με το θέατρο μέχρι το 1903. Τονίζεται ιδιαίτερα ήδη από τα μαθητικά του χρόνια η πλατιά μόρφωση του Σικελιανού που θα συντελέσει, μαζί με την ατμόσφαιρα του πατρικού του σπιτιού, στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Ήδη το 1902 δημοσιεύονται τα πρώτα του ποιήματα στο περιοδικό «Ο Διόνυσος». Έως το 1905 δημοσιεύει αρκετά ακόμη ποιήματα στα περιοδικά «Παναθήναια», «Ο Νουμάς», «Ακρίτας» και «Ζωή».
Γίνεται εκτενής αναφορά στη σημαντική φιλία του με τον Νίκο Καζαντζάκη, στη γνωριμία του το 1906 με τη μετέπειτα σύζυγό του και συνοδοιπόρο στα πνευματικά του σχέδια, εύπορη Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ, καθώς και στην αναταραχή που προκάλεσε στους πνευματικούς κύκλους των Αθηνών η έκδοση το 1909 του πρώτου συνθετικού ποιήματός του «Αλαφροΐσκιωτος» με 2.293 στίχους, όπου εξυμνεί την πατρίδα του, τις λαϊκές της παραδόσεις αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό.
Δίνεται το ιστορικό πλαίσιο των χρόνων που έζησε και επισημαίνεται το πόσο βαθιά τον επηρέασε η περιρρέουσα ζοφερή ατμόσφαιρα της εποχής, η συντριβή της «Μεγάλης Ιδέας» και η Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς και οι θρησκευτικές αναζητήσεις του στη σύλληψη της Δελφικής Ιδέας, ως παγκόσμιας πνευματικής αμφικτυονίας για τη συμφιλίωση των λαών με κέντρο τους Δελφούς. Πραγμάτωση αυτής της ιδέας υπήρξε, με την καταλυτική συνδρομή της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, η διοργάνωση των Δελφικών Εορτών (το 1927 και το 1930) με σειρά εκδηλώσεων που περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, τη θεατρική παράσταση «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, γυμνικούς αγώνες και συναυλίες βυζαντινής μουσικής, για τις οποίες γίνεται διεξοδική αναφορά στο ντοκιμαντέρ.
Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται εικόνες από το πρωτότυπο «Παναρμόνιο» που έφερε η Εύα Σικελιανού στην Ελλάδα και σήμερα φυλάσσεται στην «Εστία Νέας Σμύρνης», όργανο που οραματίστηκε ο καθηγητής μουσικολόγος Κωνσταντίνος Ψάχος, που θα βοηθούσε στην καλύτερη απόδοση της βυζαντινής μουσικής για τα χορικά του «Προμηθέα Δεσμώτη». Τη δαπάνη του ανέλαβε εξολοκλήρου η Εύα Σικελιανού. Ακούγεται επίσης, για πρώτη φορά η μεταγραφή για φλογέρα της πρωτότυπης μουσικής από την Εύα Σικελιανού, απόσπασμα στο οποίο παίζει (φλογέρα) ο Μάνος Αβαράκης, όπως τα χορικά του «Προμηθέα Δεσμώτη» από την πρωτότυπη μουσική του Κωνσταντίνου Ψάχου (διεύθυνση χορωδίας 1971 Ν. Τσιλιφής).
Την ποίηση του A. Σικελιανού αποτιμούν ποιητές και μελετητές του έργου του, όπως ο Κώστας Μπουρναζάκης και ο Νάνος Βαλαωρίτης, δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι υπήρξε ο πρώτος που αποτόλμησε την έξοδο από την παραδοσιακή φόρμα. Μιλούν ακόμη, οι ποιητές Μανώλης Πρατικάκης, Θανάσης Χατζόπουλος και Δημήτρης Κοσμόπουλος.
Το ντοκιμαντέρ εμπλουτίζεται με πολλά οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα, φωτίζοντας διάφορες πλευρές της ζωής και του έργου του μεγάλου μας ποιητή. Ακούγεται ηχητικό ντοκουμέντο με τη φωνή του Άγγελου Σικελιανού σε ηχογράφηση του Ηλία Βενέζη το 1949, αλλά και ντοκουμέντο με τη φωνή της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού από ηχογράφηση του 1952. Ακούγεται επίσης, Σικελιανός να απαγγέλλει το ποίημα «Το Θείο Ταξίδι». Προβάλλεται, τέλος, σπάνιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό, όπως πλάνα αρχείου από ιστορικά γεγονότα της εποχής, αποσπάσματα από την παράσταση «Προμηθέας Δεσμώτης» που κινηματογράφησαν οι αδελφοί Γαζιάδη το 1927, με τον Γιώργο Μπούρλο στον ομώνυμο ρόλο. Προβάλλονται στιγμιότυπα με τις φωνές των ηθοποιών που υποδύονται τους θεατρικούς ρόλους και τα χορικά της παράστασης, μετά την προσθήκη ήχου στο βωβό φιλμ των Γαζιάδη «Δελφικές Εορτές», από τον Οκτάβιο Μερλιέ το 1971, με τη συνδρομή ηθοποιών του Εθνικού Θεάτρου και μιας ομάδας πρώην χορευτριών μελών του χορού των Ωκεανίδων. Ακούγονται επίσης «Ο Δελφικός Ύμνος» και «Ο Διθύραμβος του Ρόδου» από την εκτέλεση του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΑ το 1997 (Διεύθυνση Γιώργος Τσαγκάρης).
Έτος παραγωγής: 2006-2007
Έρευνα-σκηνοθεσία: Τάσος Ψαρράς
Κείμενο-επιστημονική τεκμηρίωση: Κώστας Μπουρναζάκης
Επιλογή κειμένων: Τάσος Γουδέλης
Αφήγηση: Κώστας Καστανάς, Λυδία Φωτοπούλου
ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ [Β’ ΜΕΡΟΣ]- ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΩΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ
Το β’ μέρος του αφιερώματος στον Άγγελο Σικελιανό, αναφέρεται στην περίοδο μετά το 1922 και μέχρι το 1935. Την περίοδο αυτή, ο Σικελιανός, αν και αναγνωρισμένος ως μείζων ποιητής, το έργο του παραμένει άγνωστο στο ευρύ αναγνωστικό κοινό και ο Άγγελος Σικελιανός ουσιαστικά έχει εγκαταλείψει την ποίηση και ασχολείται με τη συγγραφή πεζών/δοκιμιακών κειμένων, με κύριο άξονα τη Δελφική προσπάθεια. Ιδιαίτερη αναφορά ανάμεσα στα πεζά κείμενα του Σικελιανού, γίνεται στον πρόλογο για τον «Λυρικό Βίο», καθώς και για το πρώτο δραματικό του έργο με τίτλο «Ο τελευταίος ορφικός διθύραμβος ή Ο Διθύραμβος του Ρόδου» (1933). Ωστόσο, μετά τη ματαίωση πραγματοποίησης του οράματός του σχετικά με τη Δελφική Ιδέα, το 1935 δημοσιεύει το ποίημα «Ιερά Οδός», το οποίο διανοίγει έναν νέο δρόμο στη νεοελληνική ποίηση. Ακούγεται το ποίημα, σε απαγγελία του ίδιου του ποιητή .
Ακολούθως διερευνάται η καθοριστική επίδραση που άσκησε ο Σικελιανός στη διαμόρφωση των ποιητών της γενιάς του ’30. Γίνεται αναφορά ακόμη, στο γάμο του με την Άννα Καραμάνη, καθώς και στη συγγραφή της τραγωδίας «Σίβυλλα». Ακόμη , ιδιαίτερη σημασία δίνεται κατά τη διάρκεια της εκπομπής στην παρουσία και τον λόγο του Σικελιανού κατά τη διάρκεια της Κατοχής-με ειδική αναφορά στην παρουσία του ποιητή στην πάνδημη κηδεία του Κωστή Παλαμά, ενώ παράλληλα επισημαίνεται η επιρροή που άσκησε στον ίδιο και το έργο του ο πόλεμος του 1940, η Κατοχή και η Αντίσταση, επιρροή που συνοψίζεται στην ποιητική του συλλογή «Ακριτικά», η οποία εμφανίζεται το 1942. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην υποψηφιότητά του για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1951, με ιδιαίτερη αναφορά στις παρασκηνιακές ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης που λειτούργησαν υπονομευτικά, αποκλείοντας τον ποιητή από αυτή την τιμή.
Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται παρακολουθώντας τα τελευταία χρόνια της ζωής του με τη δεύτερη σύζυγό του, Άννα Σικελιανού. Περιλαμβάνεται σπάνιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό, όπως πλάνα αρχείου από ιστορικά γεγονότα της εποχής και ηχητικά ντοκουμέντα, όπου ο Σικελιανός απαγγέλλει ποιήματά του («Γιατί βαθιά μου δόξασα») ή αφηγείται στιγμές από την κοινή ζωή του με την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού.
Μιλούν κατά τη διάρκεια της εκπομπής για τον Σικελιανό και το έργο του οι: Κώστας Μπουρναζάκης, φιλόλογος-εκδότης Αγγέλου Σικελιανού, Παναγιώτης Νούτσος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, οι ποιητές Χάρης Βλαβιανός, Θανάσης Χατζόπουλος, Νάνος Βαλαωρίτης, Μανώλης Πρατικάκης, και η Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου, κόρη του Ηλία Βενέζη.
Έρευνα-σκηνοθεσία: Τάσος Ψαρράς
Έτος παραγωγής:
2006-2007