Αυτοβιογραφική ταινία με τον Γιάννη Τσαρούχη, σε ηλικία 73 ετών, στην πιο ώριμη στιγμή του, η οποία ολοκληρώθηκε σε δύο μέρη και παρουσιάζει το πορτρέτο του Έλληνα ζωγράφου και σκηνογράφου. Το σπάνιο αυτό ντοκουμέντο γυρίστηκε το 1983 στον Πειραιά, στα σπίτια και τους χώρους όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια ο ζωγράφος. Γυρίσματα έγιναν ακόμη στο σπίτι της οδού Ερμού στο Μοναστηράκι και στο εργαστήριο και σπίτι του στο Μαρούσι, το οποίο σήμερα είναι το Μουσείο Τσαρούχη.
Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε το 1910 και πέθανε το 1989. Το έργο του κατέκτησε σημαίνουσα θέση στην ελληνική τέχνη και σηματοδότησε καθοριστικά την εξέλιξη της ελληνικής ζωγραφικής. Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της “Γενιάς του ’30”, ο Τσαρούχης ενσάρκωσε στο έργο του το ιδανικό της ελληνικότητας. Ο Γιάννης Τσαρούχης αφηγείται την πορεία της ζωής του και καταθέτει τις απόψεις του για την τέχνη και τη λαϊκότητα στο “Μονόγραμμα” από το Αρχείο της ΕΡΤ:
ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ (Πειραιάς, 1910-1989)
Α΄ Μέρος
Το πρώτο μέρος καλύπτει χρονολογικά την περίοδο από τη γέννηση του Γιάννη Τσαρούχη μέχρι το 1936 που γυρίζει ο ζωγράφος από το Παρίσι. Ο μεγάλος ζωγράφος μιλά για τα παιδικά του χρόνια, τις εμπειρίες που τον διαμόρφωσαν, τις αναμνήσεις του από τα χρόνια της ζωής του στον Πειραιά και αργότερα στην Αθήνα, στο Μοναστηράκι (σπίτι της οδού Ερμού όπου έζησε). Περιγράφει την ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα στα 1925-1926 που επικρατούσε εκεί και τα ζωγραφικά του θέματα (απόψεις στο Μοναστηράκι). Σε αυτή την περιοχή άρχισε η επαφή του, με αυτό που λέμε ρωμαίικο. Αφηγείται τη γνωριμία του με τον Φώτη Κόντογλου το 1927 και τη μαθητεία του κοντά του στα χρόνια 1931-1934, οπότε μυείται στη βυζαντινή αγιογραφία. Μιλά για τη συνάντησή του με το έργο του Κόντογλου και για την επίδραση που είχε στη ζωγραφική του δουλειά. Αναφέρει χαρακτηριστικά: …τότε κατάλαβα ότι ο ρεαλισμός είναι ένα πράγμα που θέλει πολλή οργάνωση και δεν είναι καθόλου αντιγραφή, αλλά είναι μελέτη και ανάλυση του φαινομένου..». Θυμάται, επίσης, την επαφή του με τη βυζαντινή μουσική και την ψαλτική κοντά σε ένα γέρο ΑϊΒαλιώτη. Γίνεται ξεχωριστή αναφορά στις γνωριμίες του με τον Κόλλια Καββαδία, τον ποιητή του «Μαραμπού», και με τους καραγκιοζοπαίχτες Χαρίδημο, Σπαθάρη και Δεδούσαρο. Αναφέρει πώς η αγάπη του για τον Καραγκιόζη και οι αφίσες των καραγκιοζοπαιχτών επηρέασαν το έργο του και ότι τα έργα εκείνης της περιόδου είχαν εμφανείς επιρροές από τον Ματίς (Matisse). Τέλος, μιλά για τα ποιήματα που έγραψε στην Αθήνα το 1935 πριν να φύγει για το Παρίσι. Πρέπει να σημειωθεί ότι όλη αυτή η περίοδος που αναφέρει η αφήγηση του Τσαρούχη καλύπτεται με τη ζωγραφική εργασία εκείνων των χρόνων που σχετικά είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό και κινηματογραφήθηκαν τα έργα αυτά πρώτη φορά για το «Μονόγραμμα». Προλογίζει ο Γιώργος Σγουράκης.
Ανάπλαση 2005 της ταινίας του 1983
Ημερομηνία πρώτης μετάδοσης: 13 Ιουνίου 1983
Σκηνοθεσία: Νίκος Τριανταφυλλίδης
Φωτογραφία: Νίκος Γαρδέλης
Μοντάζ: Γιάννης Κριαράκης
Παραγωγός: Γιώργος Σγουράκης
Β΄ Μέρος
Με το δεύτερο μέρος ολοκληρώνεται η αυτοβιογραφική παρουσίαση του Γιάννη Τσαρούχη και καλύπτει χρονικά την περίοδο από το 1939 μέχρι το 1983 που έγιναν τα γυρίσματα. Το κύριο μέρος αυτής της δεύτερης ενότητας γυρίστηκε στο Μουσείο Τσαρούχη στο Μαρούσι, στην Αρχαία Αγορά και αλλού. Ιδιαίτερα η ενότητα αυτή αναδεικνύει τον τρόπο εργασίας και την τεχνική του.
Ενώ ο φακός της εκπομπής καταγράφει τον Γιάννη Τσαρούχη στο εργαστήριό του, εκείνος ερμηνεύει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργεί τα έργα του. Αυτοβιογραφούμενος, κάνει αναφορά στη δουλειά του πριν από τον πόλεμο, στα έργα που φιλοτέχνησε στην περίοδο της Κατοχής και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε. Ειδική αναφορά κάνει στα έργα του μέσα από τα οποία εξασκείτο στη ζωγραφική κάνοντας μελέτες εκ του φυσικού, με μοντέλα. Πρόκειται για έργα στα οποία διαφαίνεται το προσωπικό του ύφος ως αποτέλεσμα των αναζητήσεών του. Αναφέρει πώς την περίοδο της Κατοχής για βιοποριστικούς λόγους ξεκίνησε να ασχολείται κυρίως με σκηνογραφικό έργο. Το 1951 εκθέτει για πρώτη φορά στο Παρίσι. Μιλά για τη συνεργασία του με τον συλλέκτη Αλέξανδρο Ιόλα και το συμβόλαιο μαζί του το οποίο του παρείχε ένα συστηματικό εισόδημα την περίοδο 1953-1957. Ήταν τότε που δημιούργησε μερικά από τα καλύτερα έργα του όπως τα Καφενεία «Νέον», «Παρθενών» κ.λ.π. Επίσης, αφηγείται πώς χτίστηκε το σπίτι και το εργαστήριό του στο Μαρούσι το 1965. Αναφέρεται στη μετάβασή του στην Αμερική και στη συνεργασία του στο θέατρο με τον Αλέξη Μινωτή και τη Μαρία Κάλλας στη «Μήδεια» του Κερουμπίνι, για την οποία φιλοτέχνησε τα σκηνικά και τα κοστούμια. Ο ζωγράφος μιλά, ακόμη, για την παραμονή και τη δουλειά του στο Παρίσι, όπου εγκαταστάθηκε με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, ενώ κάνει αναφορά στις παραστάσεις «Τρωάδες» του Ευριπίδη (1977) και «Επτά επί Θήβας» (1982) που ανέβασε σε δική του μετάφραση, διδασκαλία και σκηνοθεσία. Τέλος, σχολιάζει την στάση του φιλότεχνου αγοραστικού κοινού. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, προβάλλονται αντιπροσωπευτικά δείγματα του έργου του. Προλογίζει ο Γιώργος Σγουράκης.
Ανάπλαση 2005 της ταινίας του 1983
Ημερομηνία πρώτης μετάδοσης: 20 Ιουνίου 1983
Σκηνοθεσία: Νίκος Τριανταφυλλίδης
Φωτογραφία: Νίκος Γαρδέλης
Μοντάζ: Γιάννης Κριαράκης
Παραγωγός: Γιώργος Σγουράκης
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr