Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα Προσφύγων, όπως αυτή έχει οριστεί από τον ΟΗΕ στις 20 Ιουνίου, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΡΙΜΕΪΚ
Η ΖΩΗ ΤΟ ’30 – ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
(video)
Το συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς με γενικότερη θεματική την ζωή στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική πολιτεία και κοινωνία υποδέχθηκε και ενσωμάτωσε τους πρόσφυγες που κατέκλυσαν τον ελλαδικό χώρο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές παράμετροι που καθόρισαν την εγκατάσταση των ανθρώπων αυτών σε περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά, περιγράφονται και αναλύονται από την καθηγήτρια Λίλα Λεοντίδου, τον διαπρεπή πολεοδόμο και αρχιτέκτονα-μηχανικό, Γιώργο Κανδύλη και την αρχιτέκτονα και συγγραφέα Βίκα Γκιζελή.
Παρουσιάζεται η κοινωνική κατάσταση στην Αθήνα και τον Πειραιά, καθώς και οι συνθήκες διαβίωσης των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων στο κέντρο της πόλης λίγο πριν την άφιξη των προσφύγων. Περιγράφονται τα κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια επιλογής των πρώτων περιοχών εγκατάστασης των προσφύγων και η προσπάθεια των πλούσιων Αθηναίων να αποφύγουν τους πρόσφυγες, δημιουργώντας προάστια όπως το Ψυχικό, η Κηφισιά, η Φιλοθέη και αργότερα η Εκάλη και η Πολιτεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η σκιαγράφηση της ταξικής διαστρωμάτωσης των ίδιων των προσφύγων, των διαφορετικών συνθηκών που επικρατούσαν στο Βύρωνα, την Καισαριανή και την Κοκκινιά σε σχέση με τη Νέα Ιωνία αλλά και με τη Νέα Σμύρνη. Εξηγείται επίσης η πρακτική της ελεγχόμενης χωροθέτησης (gerrymandering) τόσο από τις βενιζελικές αλλά κυρίως από τις φιλο-βασιλικές παρατάξεις προκειμένου να ελεγχθούν τα όρια των εκλογικών περιφερειών και να ευνοούνται τα εκάστοτε εκλογικά συμφέροντα.
Εξηγείται αναλυτικά η διαδικασία εγκατάστασης των προσφύγων, οι αντικειμενικές δυσκολίες και οι κοινωνικές προκλήσεις που οδήγησαν συχνά και σε έντονες προστριβές και συγκρούσεις ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς. Παράλληλα παρουσιάζεται η κοινωνική διαστρωμάτωση των μικρασιατών και ειδικά των Σμυρνιών προσφύγων παράλληλα και με την κυρίαρχη αντίληψη του ελληνικού κράτους ότι οι πρόσφυγες θα πρέπει σταδιακά να γίνουν ιδιοκτήτες οικιών προκειμένου να κρατηθούν μακριά από επικίνδυνες ιδεολογίες όπως θεωρείτο τότε ο κομμουνισμός. Περιγράφονται οι διαδικασίες που ακολούθησε το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων και αργότερα η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων , ώστε οι πρόσφυγες να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες. Γίνεται αναφορά στο θετικό αντίκτυπο των ευνοϊκών ρυθμίσεων απόκτησης οικίας και για τις υπόλοιπες αναξιοπαθούσες κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα όπως οι εργάτες και κάποιες κατηγορίες δημοσίων υπαλλήλων, που οδήγησαν σε εκτενή στεγαστικά προγράμματα και μετέτρεψαν την υπόθεση της “προσφυγικής κατοικίας” σε “κοινωνική κατοικία”.
Σχολιάζεται επίσης η στάση των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες και οι ομοιότητες με τις σύγχρονες συμπεριφορές απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα. Γίνεται αναφορά και στην γεωγραφική αποτύπωση των περιοχών υποδοχής προσφύγων με πόλεις όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Καβάλα, η Δράμα, η Αλεξανδρούπολη και η Μυτιλήνη να συγκεντρώνουν μεγάλους πληθυσμούς προσφύγων σε αντίθεση με τις περιοχές της Θεσσαλίας και κυρίως της Πελοποννήσου, όπου οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε πολύ μικρότερα ποσοστά. Οι τέσσερις βασικές προσφυγικές γειτονιές σε Αθήνα και Πειραιά, Βύρωνας, Καισαριανή, Κοκκινιά και Ν. Ιωνία παρουσίαζαν δείγματα διαφορετικής διαστρωμάτωσης αλλά και αντιμετώπισης των δυσκολιών, υπογραμμίζοντας την διαφορετική πολιτιστική συγκρότηση και συμπεριφορά των οικονομικά αδύναμων ομάδων των προσφύγων και των γηγενών.
Σημαντικό ζήτημα που επίσης αναδεικνύει η εκπομπή είναι εκείνο της αυτοστέγασης των προσφύγων, η οποία είχε πολλές και διαφορετικές διαστάσεις, από τα αυθαίρετα κτίσματα και τις παράγκες στα όρια των προσφυγικών καταυλισμών, μέχρι τις καταλήψεις των κτιρίων –πλυντηρίων των καταυλισμών, αλλά και την οργάνωση του δήμου της Νέας Σμύρνης χάρη στην πίεση της αφρόκρεμας της Σμυρναίικης κοινωνίας που εγκαταστάθηκε εκεί ζητώντας από την πολιτική εξουσία να χαράξει οικόπεδα, δρόμους και πλατείες και να απαλλοτριώσει άμεσα χώρους όπου αυτό ήταν απαραίτητο.
Στο τελευταίο τμήμα της εκπομπής ο σπουδαίος σκηνοθέτης, παραγωγός και μελετητής της μουσικής κουλτούρας και παράδοσης του ρεμπέτικου, Κώστας Φέρρης, μιλάει για τον τρόπο με τον οποίο τα περιθωριοποιημένα κοινωνικά στρώματα των Αθηναίων εκδιώχθηκαν κυρίως από το Ψυρρή και το κέντρο της Αθήνας με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν σε περιοχές του Πειραιά υπό άθλιες συνθήκες και αργότερα συνδέθηκαν με τις αντίστοιχες ομάδες των Σμυρνιών που έφεραν τη δική τους κουλτούρα για να δημιουργήσουν το ρεμπέτικο ως ένωση δύο μουσικών ιδιωμάτων που έφεραν ήδη επιρροές από ανατολή και δύση. Η εκπομπή κλείνει με απόσπασμα από την εκπομπή της ΕΤ3, ΟΝΕΙΡΟΥ ΕΛΛΑΣ με ζωντανή εκτέλεση του ρεμπέτικου τραγουδιού «ΕΡΓΑΤΗΣ ΤΙΜΗΜΕΝΟΣ» (Ο ΕΡΓΑΤΗΣ) σε στίχους Πάνου Τούντα για το οποίο προηγουμένως μιλάει ο Κώστας Φέρρης.
Το επεισόδιο περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό από την περίοδο του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα και ειδικά στην Αθήνα.
Κείμενα – Επιμέλεια – Παρουσίαση: Ρένα Θεολογίδου
Έτος παραγωγής: 2008-2009
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr