Αυτοκτονίες σε άγριους καιρούς – Τα πώς και, κυρίως, τα γιατί μιας ακραίας πράξης

Οι αυτοκτονίες τελευταία δεν πολυαπασχολούν τα μέσα ενημέρωσης. Δε θα τις δει κανείς στις τηλεοράσεις, ούτε στα πρωτοσέλιδα. Κι όμως, σταθερά συμβαίνουν. Δεκάδες άνθρωποι κάθε μέρα στην Ελλάδα αποπειρώνται να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Και κάποιοι το πετυχαίνουν. Όταν επισκέπτομαι τα γραφεία της Κλίμακας, μαθαίνουν από το τηλέφωνο ότι μια γυναίκα -άγνωστο γιατί- έχει πέσει στις ράγες του ηλεκτρικού. Και όσο συζητούμε, εμφανίζεται στην κινητή τους μονάδα σε ένα νησί, ένας ηλικιωμένος που έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας. Οι δύο αυτοί άνθρωποι σώθηκαν. Κανείς, όμως, δε μπορεί να προβλέψει τι θα κάνει στη συνέχεια ένας άνθρωπος που το έχει ήδη επιχειρήσει μία φορά.

της Μάχης Μαργαρίτη

Στο κέντρο ημέρας της Κλίμακας, συναντώ τον Κυριάκο Κατσαδόρο, υπεύθυνο του κέντρου, και εθνικό αντιπρόσωπο στην IASP, τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, και τον Άρη Βιόλατζη, ψυχολόγο στο κέντρο.

-Είδα πρόσφατα ένα ενημερωτικό σποτ της Κλίμακας στην τηλεόραση -και είχα καιρό να δω. Μπροστά σε τι κατάσταση βρισκόμαστε σήμερα, με βάση και τα στοιχεία που προκύπτουν από τη γραμμή παρέμβασης που λειτουργείτε;

Κ.Κ.  Η τάση, παρόλο που το 2014, όπως εμείς είδαμε, ήταν πολύ λίγο αυξητική, το 2015 δείχνει ότι έχει λίγο αυξητικούς αριθμούς. Για μας αυτό είναι σημαντικό κομμάτι. Εμείς βλέπουμε και περιοχές. Συνεχίζει και υπάρχει μια μικρή αυξητική τάση, που θα δούμε πώς θα διαμορφωθεί σε σχέση με το 2013, όταν ήταν 533 οι επίσημα καταγεγραμμένοι θάνατοι.

-Λέτε στην ιστοσελίδα σας ότι η υποκαταγραφή των δεδομένων θεωρείται δεδομένη και στην Ελλάδα. Άρα, σε 533 αυτοκτονίες του 2013, αντιστοιχούν πόσες περιπτώσεις απόπειρας;

Α.Β. Αντιστοιχούν 20-30 περιπτώσεις απόπειρες σε κάθε αυτοκτονία, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και σύμφωνα με τα στοιχεία τα δικά μας.

Αυτή τη στιγμή, σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας ξεκινήσαμε συνεργασία με νοσοκομεία της Αττικής, ώστε να καταγράφονται οι απόπειρες αυτοκτονίας που πηγαίνουν είτε στο τμήμα επειγόντων περιστατικών, παίρνουν βοήθεια και φεύγουν, είτε νοσηλεύονται.

-Αυτό το 20-30 φορές περισσότερες απόπειρες που μου λέτε, σημαίνει δεκάδες απόπειρες την ημέρα.

Κ.Κ. Έτσι είναι. Για την Ελλάδα, κάθε μια ώρα, ένα με δύο άτομα προσπαθούν να αυτοκτονήσουν. Είναι γύρω στα 20-25 άτομα την ημέρα, και ίσως και παραπάνω. Και τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα 5-10% θα το ξανακάνουν και θα είναι πετυχημένες. Δε συζητάμε για τα οικονομικά κομμάτια του τι σημαίνει αυτό. Γιατί μια απόπειρα, σημαίνει χρόνο στο νοσοκομείο, σημαίνει εντατικές θέσεις που είναι κατειλημμένες από απόπειρες, σημαίνει συνταξιοδοτήσεις, σημαίνει χίλια δυο πράγματα.

-Πρώτα από όλα, όμως, σημαίνει ότι κάποιος άνθρωπος έχει φτάσει στο σημείο να θελήσει να βάλει τέλος στη ζωή του.

Κ.Κ. Ξέρετε, εκεί θέλω να καταλήξω, γιατί κάποιοι το βλέπουν από την οικονομική διάσταση. Εμείς θέλουμε να δώσουμε όλες τις διαστάσεις. Χαίρομαι που το βλέπετε ανθρώπινα και κοινωνικά το θέμα. Κάποιος άνθρωπος θέλει να βάλει τέρμα στη ζωή του. Λέμε λοιπόν ότι ένα μεγάλο ποσοστό που ξεπερνά το 90%, είναι προβλήματα που έχουν να κάνουν με την ψυχιατρική. Και δε μιλάμε μόνο για αρρώστους, για σχιζοφρενείς ή καταθλιπτικούς, μιλάμε για ανθρώπους που είναι ευάλωτοι σε μια κοινωνία δύσκολη, που πιέζει και βγάζουν προς τα έξω την εκδήλωση των συμπτωμάτων τους. Μια κατάθλιψη και μια αυτοκτονική συμπεριφορά που δεν ξέρουμε να την αντιμετωπίσουμε. Και αυτό είναι που φωνάζουμε. Λέμε ότι θα μπορούσαν να έχουν σωθεί όλοι αυτοί οι άνθρωποι, αν απλά μπορούσε κάποιος και ζητούσε μια βοήθεια για αυτούς, ή αυτοί είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν με έναν συνάνθρωπό τους. Δηλαδή, πρόκειται για μια κοινωνία αποξενωμένη στην οποία δεν έχει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει ο ένας με τον άλλον. Γίναμε έτσι πια τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Και αυτό για εμάς είναι πολύ σημαντικό.

-Και μια κοινωνία, όμως, που δημιουργεί τις συνθήκες ή διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να κάνουν αυτή την πράξη.

Κ.Κ. Αυτό ακριβώς. Είναι σημαντικό για εμάς.

[blocktext align=”left”]”Τα περισσότερα τηλεφωνήματα στη γραμμή παρέμβασης το 2014 έγιναν από ανθρώπους άνεργους και οικονομικά ανενεργούς.”[/blocktext]Η Κωνσταντίνα Καρύδη, ψυχολόγος στο κέντρο, μας δίνει τα στοιχεία που προκύπτουν από την τηλεφωνική γραμμή παρέμβασης της Κλίμακας. Το 2014 στη γραμμή έγιναν 11.206 κλήσεις. 6.577 ήταν με αίτημα, δηλαδή, είχαν αυτοκτονικό ιδεασμό. Οι 2.144 ήταν με σαφές αίτημα άμεσης παρέμβασης, καθώς εντάσσονται σε αυτοκτονικές συμπεριφορές.

Οι περισσότερες ήταν γυναίκες. Πιο πολλοί ήταν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, αυτός που θέλει να το κάνει. Τηλεφωνούν και έμμεσα ενδιαφερόμενοι, όπως το ΕΚΑΒ, άνθρωποι που έχασαν δικό τους, αστυνομία, σχολικοί σύμβουλοι, εκπαιδευτικοί, εκκλησία.

-Τηλεφωνούν δάσκαλοι και λένε “έχω έναν μαθητή που κάνει τέτοιες σκέψεις”;

Α.Β. Βέβαια, κάνουμε και παρεμβάσεις σε σχολεία. Ακόμα και για να διαχειριστούμε το αποτέλεσμα μιας πράξης, για να μην υπάρξουν ταυτίσεις, το copycat effect, και για να μπορέσει να επανέλθει η ομαλότητα. Το πιο σημαντικό πάντα είναι αυτό, να επιστρέψουν τα πάντα στην ομαλότητα όσο πιο γρήγορα γίνεται. Και στα σχολεία, και στην κοινωνία, και στο άτομο, και στην οικογένεια.

Εντός των νοσοκομείων, λένε, οι ψυχολόγοι του κέντρου, έγιναν τα τελευταία χρόνια πάνω από 20 αυτοκτονίες.

Κ.Κ. Εμείς ξεκινάμε να μιλήσουμε για ευθύνες. Βεβαίως, η πολιτεία παίζει έναν σημαντικό ρόλο, βεβαίως κάποιοι συνάδελφοι δικοί μας γιατροί, συγγενείς, ψυχολόγοι που είναι όλοι μέσα σε αυτή τη διαδικασία, ευθύνονται. Τα νοσοκομεία, ξέρουν ότι ένας άνθρωπος βγαίνει από το ψυχιατρικό νοσοκομείο, και δεν ξέρει τι έχει, γιατί μπήκε, τι θα του συμβεί, αν θα κάνει απόπειρα ή όχι, έχουμε πολλές αυτοκτονίες βγαίνοντας από τα νοσοκομεία.  Όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα και ξεκάθαρα. Γι΄αυτό λέμε ότι μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε την αυτοκτονία.

-Βλέπουμε, όμως, ότι αυξάνονται, όπως λέτε, τα περιστατικά εντός των νοσοκομείων, αλλά και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία, καταγγέλλουν τις συνθήκες που υπάρχουν.

Κ.Κ. Καμιά αντίρρηση σε αυτό που λέτε. Είναι αφημένα όλα τα πράγματα σε όλους τους τομείς της δημόσιας διοίκησης. Παντού. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι. Το να βγει ένας από το νοσοκομείο και μετά από 10 μέρες να ξαναμπεί, σημαίνει ότι κάτι συμβαίνει. Σημαίνει ότι δεν υπάρχει όλο το κατάλληλο προσωπικό του ψυχιατρικού, σημαίνει ότι δεν υπάρχει νοσηλευτικό προσωπικό. Το να μπαίνει ένας στο νοσοκομείο και να πηδάει από τον τέταρτο, ενώ έχει κάνει πριν από λίγες μέρες μια απόπειρα, ή την ίδια μέρα, ποιος φταίει, εν τέλει, βεβαίως φταίει το κράτος που έχει αποδομήσει όλη αυτή την κατάσταση, δε μπορεί, όμως, να υπάρχει ένα σκρίνινγκ μόλις μπαίνει μέσα και να βλέπεις αν είναι αυτοκτονικός κάποιος, και να τον βάλεις στο ισόγειο; Δε μπορεί να νοσηλεύουν έναν που τους στέλνουμε εμείς και λέμε αυτοκτονικός, στον πέμπτο όροφο. Δε μπορεί κάποιος να είναι αυτοκτονικός και να μην τον δέχεται το νοσοκομείο. Δε μπορεί ένας ιδιώτης γιατρός ή ψυχολόγος ή οτιδήποτε να δίνει μια οδηγία, “δεν πειράζει, κόψτε τα φάρμακα”. Ή “δε χρειάζεται να πάει στο νοσοκομείο”.

[blocktext align=”right”]”Γνωρίζουμε πολλούς ανθρώπους που θέλουν να αυτοκτονήσουν κι έτσι μπορούμε να ξέρουμε ότι η αυτοκτονία δεν είναι μοιραία ούτε αναπόφευκτη.”
(από την ιστοσελίδα της Κλίμακας)[/blocktext] -Ποια είναι τα σημάδια;

Κ.Κ. Δεν κοιμάται καλά, πίνει αλκοόλ πού και πού. Γίνεται μοναχικός.

Α.Β. Χαρίζει πράγματα, αποχαιρετά ανθρώπους, γράφει διαθήκες, σημειώματα, πάει στον συμβολαιογράφο, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων.

-Άρα υπάρχουν καμπανάκια για το περιβάλλον.

Κ.Κ. Συνέχεια. Το 99% μας δίνει καμπανάκια. Και το χτυπάνε πολύ πιο νωρίς.

Α.Β. Αρχίζει και μιλάει για το ότι δε θέλει να ζει, για το ότι τι ωραία που θα ήταν να πεθάνει, πώς πέθανε αυτός και ξεκουράστηκε, έτσι λέει συνέχεια.

-Μια που το αναφέρετε αυτό, είδα μια ενότητα στη σελίδα σας για τους μύθους γύρω από την αυτοκτονία. Έχετε αρκετές στερεοτυπικές φράσεις, θα ήθελα να σταθούμε σε δύο. Η μία είναι, “όσοι λένε ότι θα αυτοκτονήσουν δεν πρόκειται ποτέ να το κάνουν”. Είναι αυτό που λένε κάποιοι, “εντάξει, το λέει για να τον προσέξουμε”;

Α.Β. Μύθος. Ζητάει βοήθεια τη στιγμή που το λέει, και πρέπει να ακουστεί. Αν δεν ακουστεί έχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να το κάνει.

-Δηλαδή, το λέει για να τον προσέξουμε, αλλά απολύτως αληθινά.

Α.Β. Απολύτως, και ξέρετε πώς ακριβώς είναι ο μηχανισμός; Η αυτοκτονία είναι από τις πιο αμφιθυμικές πράξεις που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος. Οι άνθρωποι την ώρα που πέφτουν από ένα κτίριο προσπαθούν να πιαστούν από κάποιο δέντρο, από κάποια τέντα, από κάποιο παράθυρο.

-Άρα το τελευταίο που χάνεται είναι το ένστικτο της επιβίωσης;

Α.Β. Οπωσδήποτε. Υπάρχει μέχρι τη στιγμή που πεθαίνει ο άνθρωπος. Διότι δε θέλει να αυτοκτονήσει. Θέλει να σκοτώσει τον πόνο που βιώνει. Δευτερογενώς αυτοκτονεί. Θέλει να μην πονάει άλλο. Είναι τόσο μεγάλος ο πόνος που είναι μη διαχειρίσιμος.

-Άλλος ένας μύθος, λέτε, “μιλώντας σε κάποιον για την αυτοκτονία του δίνουμε την ιδέα να αυτοκτονήσει”.

Κ.Κ. Όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά πρέπει να κάνουμε και το αντίθετο. Ξεκάθαρα να του μιλάμε, να τον ρωτάμε, “μήπως το σκέφτεσαι”; Δεν πρέπει όλα αυτά να τα φοβόμαστε, πρέπει να τα ξέρουμε. Είναι ασυνείδητες διεργασίες που έχουν να κάνουν με το μυαλό, την προσωπικότητά μας, και πρέπει να τα γνωρίζουμε.

-Μήπως, όμως, υπάρχουν και ταμπού στο θέμα της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, ίσως και περισσότερο από ό,τι σε άλλες χώρες, αν πάμε και στο ζήτημα των επιζώντων και το στίγμα που μια αυτοκτονία αφήνει; Ή η προσπάθεια συχνά να κρυφτεί μια αυτοκτονία, από το αίσθημα της ντροπής, της ενοχής;

Κ.Κ. Βέβαια. Θα σας πω για γυναίκες που έχασαν τους άντρες τους και δε μπορούν να ζήσουν πια στις μικροκοινωνίες τους, γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να ξεφύγουν από τα μαύρα. Γιατί θα τους κυνηγήσουν οι συγγενείς και οι συγχωριανοί τους. Δεν έχουν τη δυνατότητα, 40 και 30 χρονών και 50 γυναίκες, έχουν τελειώσει οι ζωές τους. Είναι τρομερό. Η πολιτεία, η κοινωνία, δεν έδωσε καμιά σημασία. Και  τραβάνε τόσα πολλά αυτές οι γυναίκες που πολλές φορές μιλάνε και οι ίδιες για αυτοκτονία. Είναι θέμα κοινωνίας. Η κοινωνία πρέπει να μην είναι ατομική, να γίνει συλλογική. Να κατανοεί τα προβλήματα, να μην τα κρύβει, να μην τα κουκουλώνει.

-Υπάρχουν πολλές έρευνες, όχι μόνο στην Ελλάδα, που συνδέουν την οικονομική κρίση, τις πολιτικές λιτότητας, το τι συμβαίνει σε συστήματα υγείας σε πολλές χώρες, όλα αυτά τα συνδέουν με την αύξηση των αυτοκτονιών. Προχθές διάβαζα ότι στις τηλεφωνικές γραμμές στήριξης της Βρετανίας έχει εκτοξευτεί ο αριθμός των ανθρώπων που μιλούν για οικονομικά προβλήματα.

[blocktext align=”right”]Οι πέντε “νόσοι” της λιτότητας: ταπείνωση και ντροπή, αστάθεια και ανασφάλεια, απομόνωση και μοναξιά, αίσθηση εγκλωβισμού και έλλειψη εμπιστοσύνης. Ψυχολόγοι Ενάντια στη Λιτότητα, Βρετανία[/blocktext]Κ.Κ. Αλήθεια είναι.

Α.Β.  Από το 2007 το λέμε αυτό. Αλήθεια είναι. Ο Στάκλερ έκανε τη μεγαλύτερη μελέτη στην αρχή, σε 26 ευρωπαϊκές χώρες, συνέδεσε άμεσα την ανεργία με την αύξηση του ποσοστού αυτοκτονικότητας.

Κ.Κ. Αλλά, υπάρχει ένα αλλά. Οι αυτοκτονίες προϋπήρχαν της κρίσης. Πάντα υπήρχαν. Πριν την κρίση είχαμε στην Ελλάδα, 300-400 άτομα. Τώρα έχουμε 500-600.

-Αυτό, όμως, είναι σχεδόν διπλασιασμός.

Κ.Κ. Βεβαίως έχει να κάνει με το κομμάτι της κρίσης. Τι θα έκανε ένα κράτος πρόνοιας, υπηρεσίες θα μπορούσαν να είναι αναπτυγμένες σε όλα τα επίπεδα και θα μπορούσαν να συνδράμουν. Μα δε γίνεται αυτό μέσα στην κρίση.

-Λέτε στο ενημερωτικό σας υλικό σας, δημιουργία θέσεων εργασίας, ανάσχεση του οικονομικού αντίκτυπου της ύφεσης.

Κ.Κ. Συνέχεια το λέμε.

Α.Β. Και έχουμε παραθέσει έρευνες για το πόσο μειώνει την αυτοκτονικότητα ακόμη και δέκα δολάρια επένδυση σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Ο δυτικός κόσμος λίγο-πολύ λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Σε αυτό το πλαίσιο είναι όπως τα λέτε, αλλά θέλω κι εγώ να πω ότι δεν πρέπει να δούμε μόνο την οικονομική κρίση, η οποία, αποδεδειγμένα συνδέεται άμεσα με την αύξηση της αυτοκτονικότητας, από εκεί και ύστερα, η αυτοκτονία υπήρχε και πριν την οικονομική κρίση. Ακόμη κι όταν αυτή τελειώσει, αυτοκτονία θα έχουμε. Και δε μπορούμε να ενδιαφερθούμε μόνο για τους θανάτους λόγω της αύξησης της ανεργίας. Πρέπει να ενδιαφερθούμε για όλους τους ανθρώπους.

Κ.Κ. Και βέβαια υπάρχουν παράγοντες που επιδεινώνουν. Σίγουρα.

-Ποιοι είναι οι παράγοντες αυτοί; Εκτός από την ανεργία.

Α.Β. Ο δείκτης κοινωνικής συνοχής. Το συναίσθημα του ανήκειν του ανθρώπου. Πόσο υπάρχουν οι παρέες; Μας έφερε πιο κοντά η κρίση; Όχι, δε μας έφερε.

-Η αίσθηση της συλλογικότητας, δηλαδή;

Α.Β. Ναι, η αίσθηση της συλλογικότητας.

Κ.Κ. Να πούμε κάτι ακόμα. Ένα κομμάτι ανθρώπων που αυτοκτονούν ανήκουν στη σφαίρα αυτών που είχαν 50.000 τον μήνα, 20.000 τον μήνα, και τώρα τα χάνουν. Η κρίση τους έφερε σε αυτό το σημείο. Και χάνουν το κοινωνικό στάτους, τη σχέση, την οικογένεια που τους έβλεπε “μεγάλους”.

-Άρα, η απώλεια κύρους.

Α.Β. Η απόσταση ανάμεσα στον πραγματικό του  εαυτό και τον ιδανικό του εαυτό γίνεται τόσο μεγάλη που αυτή η σύγκρουση διαλύει όλη την αυτοεικόνα, όλη την ύπαρξη.

-Στις εφηβικές ηλικίες, τι συμβαίνει;

Α.Β. Χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη παρορμητικότητα, παρότι η παρορμητικότητα στην αυτοκτονία δεν είναι κάτι στατιστικά πολύ σημαντικό. Αποτελεί παράγοντα κινδύνου. Οι έφηβοι έχουν μεγαλύτερη έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων από ό,τι οι υπόλοιποι άνθρωποι.

-Εκεί, όμως, δεν είναι πιο δύσκολο να δεις τα σημάδια; Δηλαδή, στην εφηβεία μπορεί, σκέφτεται ο γονιός, και να απομονωθεί λίγο το παιδί.

Α.Β. Θα απομονωθεί από τον γονιό. Όχι από το σχολείο.

-Πώς θα το καταλάβει ο γονιός; Τι θα δει μέσα στο σπίτι;

Α.Β. Θα δει ένα παιδί καταθλιπτικό, ένα παιδί που έχει κάνει μια αναστροφή του ύπνου του, κοιμάται την ημέρα και κάθεται όλη τη νύχτα στο internet, ή οτιδήποτε, θα δει ένα παιδί που δεν τηλεφωνεί σε ανθρώπους, δεν του τηλεφωνούν, ένα παιδί που δε θέλει να πάει στο φροντιστήριο γιατί “δε χρειάζεται”, ένα παιδί που κάνει πάρα πολλές απουσίες από το σχολείο, θα τα δει όλα αυτά.

-Αυτά, όμως, πολλοί γονείς τα αποδίδουν και “στην ηλικία” και μπορεί να πουν “εντάξει, περνάει δύσκολη εφηβεία”.

Α.Β. Πράγματι, μπορεί να είναι μόνο μια δύσκολη εφηβεία, αλλά όταν τα πράγματα φτάσουν στο σημείο που διαλύεται η ζωή του ανθρώπου…

-Άρα εσείς λέτε ότι ο γονιός ξέρει το παιδί του και θα το καταλάβει.

Κ.Κ. Θα έπρεπε να το ξέρει, αλλά, ξέρετε πόσα παιδιά από 14 μέχρι 16 χρόνων αυτοτραυματίζονται με ξυράφια στα χέρια τους; Και έρχονται εδώ και μας τα δείχνουν και δεν τα έχουν δει οι γονείς τους ποτέ. Αυτά εν δυνάμει θα φτάσουν, σε ένα ποσοστό, στο σημείο να κάνουν και την απόπειρα. Και δεν το βλέπουν οι γονείς. Μετά, οι γονείς, μην ξεχνάτε, τρέχουν για το μεροκάματο, για την επιβίωση, έχουν αλλάξει τα πράγματα. Ζούμε σε μια συνεχή απειλή.

Αύριο, συζητούμε με τον ψυχίατρο Θόδωρο Μεγαλοοικονόμου για τα “γιατί” της αυτοκτονίας, τον ρόλο της κοινωνίας, και τι είναι αυτό που μπορεί να σταματήσει έναν άνθρωπο από το να πραγματοποιήσει την πιο ακραία πράξη.

πηγές: Guardian, Independent
φωτο: ΑΠΕ/ΜΠΕ