Στο δεύτερο μέρος της έρευνας του ert.gr όπου εξετάζεται το «νοσηρό ενδιαφέρον» για τα τηλεοπτικά reality, συνεχίζουμε την έρευνα, απευθυνόμενοι αυτή τη φορά στην κ.Χαρίκλεια -Μαρία Λαζαρίδου, ψυχίατρο -ψυχοθεραπεύτρια. «Οι άνθρωποι έχουμε εγγενώς μέσα μας ένστικτα και επιθετικά και ερωτικά», λέει η κα Λαζαρίδου όταν τη ρωτήσαμε γιατί το έγκλημα, η βία, η χυδαιότητα έλκουν το κοινό. «Το να βλέπουμε την εκδραμάτιση αυτών των ενστίκτων (τηλεόραση, θέατρο, κ.ο.κ) είναι ελκυστικό», συνεχίζει. «Ταυτιζόμαστε με τους ήρωες και «ζούμε» καταστάσεις χωρίς να χρειάζεται να τις κάνουμε πράξεις».
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την έκθεση της προσωπικής μας ζωής. Δεν με βλέπουν άρα δεν υπάρχω;
Στην εποχή μας αυξάνεται συνεχώς αυτό που στην ψυχανάλυση λέμε ναρκισσισμός, σε ατομικό επίπεδο, και ναρκισσιστικές σχέσεις με τους άλλους, σε επίπεδο διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Ο ναρκισσισμός είναι, ουσιαστικά, η λίμπιντο (ενέργεια ερωτική – ενέργεια ζωής) που επενδύουμε στον εαυτό μας. Ο ναρκισσισμός είναι απαραίτητος για την επιβίωση μας και την πρόοδο μας. Ο «υγιής ναρκισσισμός» θεμελιώνεται στην πολύ πρώιμη βρεφική μας ζωή. Εκεί που οι γονείς όχι μόνο μας φροντίζουν αλλά μας αντανακλούν στο βλέμμα τους, βλέπουμε στο βλέμμα τους αυτό που είμαστε. Αν κάτι δε πάει καλά σε αυτό το στάδιο έχουμε τις παθολογίες του ναρκισσισμού. Από τις πιο συνηθισμένες στην εποχή μας είναι αυτές που αφορούν την δυσκολία μας να αυτοπροσδιοριστούμε και να έχουμε σταθερή εικόνα του εαυτού μας. Έτσι η εικόνα μας μεταβάλλεται συνεχώς ανάλογα με το πως μας βλέπουν οι άλλοι. Τα reality και τα social media εκφράζουν αυτήν την παθολογία της αυτοεικόνας . Οι σχέσεις με τους άλλους είναι επίσης ναρκισσιστικές. Δηλαδή θεωρούμε τους άλλους προέκταση του εαυτού μας, είναι υπαρκτοί και «καλοί» μόνο όσο εκφράζουν αυτό που θέλουμε εμείς και συμφωνούν με αυτό που θέλουμε εμείς. Μόλις κάτι, κάποιος, (μια διαφωνία, μια άλλη άποψη) επισημάνουν την διαφορετικότητα του άλλου αμέσως ο άλλος γίνεται μη ανεκτός, «κακός», απειλητικός. Για αυτό και βλέπουμε τόσα πολλά σχόλια που δεν εκφράζουν ουσιαστικά άποψη, αλλά μόνο θαυμασμό ή μίσος
Η αναγνωρισιμότητα αποτελεί στην εποχή μας το «πτυχίο» που παραγκωνίζει γνώσεις, αξίες, πεποιθήσεις, ήθος. Τα αποτελέσματα είναι τις περισσότερες φορές, τραγικά. Κι όμως οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν. Τι εξήγηση δίνετε εσείς;
Οι αιτίες βρίσκονται και πάλι στον ναρκισσισμό. Για να αναπτύξει ένας άνθρωπος προσωπικό σύστημα αξιών, σεβασμό στον νόμο, αποδοχή του διαφορετικού και δική του άποψη χρειάζεται, από ψυχολογικής πλευράς, να φύγει από την σφαίρα του ναρκισσισμού και να περάσει στην περιοχή της αυτονόμησης και της διαφορετικότητας. Αυτή όμως η ψυχολογική μετακίνηση είναι κοπιώδης και οδυνηρή. Όταν ο άλλος είναι διαφορετικός μπορεί να φύγει, να μας πληγώσει. Όταν υπάρχει «νόμος» δεν μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, όταν είμαστε αυτόνομοι έχουμε και ευθύνη. Ακόμα και άνθρωποι που έχουν προχωρήσει προς την αυτονόμηση όταν οι καταστάσεις γίνονται πολύ πιεστικές εύκολα παλινδρομούν προς την ναρκισσιστική θέση.
Ο κίτρινος τύπος πέρασε στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Το έγκλημα, ο τρόμος, η βία, η χυδαιότητα ασκούν γοητεία στους ανθρώπους. Αν προσθέσουμε και τον κακόβουλο σχολιασμό πράξεων και υποθέσεων τρίτων, κοινώς κουτσομπολιό, έχουμε το κοινό των reality. Γιατί οι άνθρωποι έλκονται από αυτές τις καταστάσεις;
Οι άνθρωποι έχουμε εγγενώς μέσα μας ένστικτα και επιθετικά και ερωτικά. Καθώς η ψυχολογική μας ανάπτυξη προχωρά τα ένστικτα τίθενται υπό την κυριαρχία της πραγματικότητας και μπορούμε να χρησιμοποιούμε την δύναμη τους για να εργαζόμαστε, να σχετιζόμαστε, κ.ο.κ. Το να βλέπουμε την εκδραμάτιση αυτών των ενστίκτων (τηλεόραση, θέατρο, κ.ο.κ) είναι ελκυστικό. Ταυτιζόμαστε με τους ήρωες και «ζούμε» καταστάσεις χωρίς να χρειάζεται να τις κάνουμε πράξεις. Όμως υπό συνθήκες πίεσης ή σε συνθήκες όχλου (πολιτικές ή θρησκευτικές ομάδες, φίλαθλοι σε κερκίδα, social media) είναι εύκολο να παλινδρομήσουμε σε καταστάσεις όπου τα ένστικτα είναι κυρίαρχα και ο άλλος είναι απρόσωπος. Σε τέτοιες συνθήκες θα εκφράσουμε τον θαυμασμό ή το μίσος μας με τρόπους ακραίους, θα περάσουμε στην πράξη, θα νιώσουμε ότι γινόμαστε οι «ήρωες». Αν λοιπόν δούμε τις συνθήκες: Μια εποχή που εξιδανικεύει την εικόνα, την δύναμη, το άτρωτο, το τέλειο, άνθρωποι με προβλήματα στον ναρκισσισμό, εξωτερικές πιέσεις (χρόνος, κοινωνικές καταστάσεις, κτλ) και λίγες διαπροσωπικές σχέσεις, έχουμε το τέλειο μείγμα για εκδηλώσεις ακραίου μίσους ή θαυμασμού, υποστήριξης «ηρώων» που δεν είναι παρά μόνο η ναρκισσιστική μας εικόνα και συμπόρευση με ανθρώπους που το μόνο μας κοινό είνα η κοινή άποψη.
Μήπως όλα αυτά τα σχόλια και ο σάλος που προκλήθηκε από τα λεγόμενα του παίχτη στο reallity για το βιασμό, ακόμα και η απόσυρση των χορηγών είναι υποκριτικά; (H τηλεθέαση παραμένει υψηλή και τι διαφορετικό περίμεναν άλλωστε από τα reality και τα κανάλια που τα φιλοξενούν;)
-Δεν ξέρω αν είναι υποκριτικά γιατί όλα αυτά τα κίνητρα που περιγράφουμε παραπάνω είναι ασυνείδητα, επομένως δεν τα καταλαβαίνουμε. Κάποιες αντιδράσεις είναι σίγουρα συνειδητά υποκριτικές (political correct). Κάποιες άλλες όχι. Ακόμα και οι ίδιοι οι άνθρωποι που συνεχίζουν να βλέπουν αυτό που καταδικάζουν, δεν καταλαβαίνουν γιατί το κάνουν. Αντί όμως να αναζητήσουν το γιατί δικαιολογούν η πράξη τους : «Θέλω να δω πως θα εξελιχθεί», «έχει πλάκα», «είναι κοινωνικό πείραμα κτλ». Είναι δύσκολο για όλους μας να παραδεχτούμε ότι, όχι μόνο τα reality, αλλά και οι περισσότερες σειρές, είναι γεμάτες με πορνό από ελαφρύ ως κανονικό, με βία, με υποτημιτικά για τις γυναίκες κλισέ. Τα βλέπουμε και συχνά μας αρέσουν γιατί δεν είναι απειλητικά διαφορετικά, αφού εμείς τα επιλέξαμε, μπορούμε απλώς και εκφορτίζουμε ή αποσσυρόμαστε αντί να προβληματιστούμε, ζούμε μέσα από εικονικές ζωές και καταστάσεις αντί να μπλεχτούμε με τις πραγματικές σχέσεις που είναι δύσκολες, χρειάζονται κόπο και επένδυση για να μας αποδώσουν κάποια ικανοποίηση.
Πως θα ήταν για εσάς η ιδανική τηλεόραση;
Δεν ξέρω αν υπάρχει ιδανική τηλεόραση. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο. Θα φτιάχνει τις κοινωνικές τάσεις και θα τις ακολουθεί, αυτή είναι η δουλειά της. Μπορεί να φαίνεται κλισέ, αλλά ο τρόπος που χρησιμοποιεί κανείς ένα μέσο κάνει την διαφορά. Βέβαια δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει ότι πλέον η τηλεόραση δεν έχει ουσιαστικά να προσφέρει επιλογές στο τηλεθεατή. Υπάρχουν μόνο ενημερωτικές εκπομπές, reality και σήριαλ. Ακόμα και οι ταινίες μπαίνουν με τι σταγονόμετρο και πολύ αργά. Κατά τη γνώμη μου η τηλεόραση θα μπορούσε να είναι πιο πλουραλιστική, αλλά εκεί έρχεται το θέμα των διαφημήσεων και της επιβίωσης των ΜΜΕ.
Δείτε εδώ το πρώτο μέρος και τη συνέντευξη του ψυχιάτρου – ψυχαναλυτή κ. Σάββα Σαββόπουλου
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος