Το «νοσηρό ενδιαφέρον» στα τηλεοπτικά reality – Μέρος Α΄

Πολύ γρήγορα ξεχάσαμε το «πάω κάθε μέρα σε μια, να αδειάσω το πακέτο…αλλιώς έχει βιασμό». Το ert.gr αναζήτησε απαντήσεις σε ερωτήματα που είναι βέβαιο ότι όλοι τα έχουμε σκεφτεί. Δύο ειδικοί της Ψυχικής Υγείας, ο ψυχίατρος- ψυχαναλυτής κ. Σάββας Σαββόπουλος και η ψυχίατρος- ψυχοθεραπεύτρια κ. Μαρία Λαζαρίδου, και ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Θεοφάνης Τάσης μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις μας μπροστά στην οθόνη.
«Ο καταναλωτισμός εκτρέφει σαράκια όπως αυτό της αναγνωρισιμότητας» μας λέει ο Σάββας Σαββόπουλος, «ένα άτομο που θα καταλάβει θέσεις ευθύνης διαμέσου της αναγνωρισιμότητας σε στιγμές κρίσης θα είναι ανεπαρκές να εκπληρώσει το ρόλο του. Τότε μπορεί να προκύψουν καταστροφικά αποτελέσματα για την κοινότητα, την οποία υποτίθεται ότι υπηρετεί».

Το «νοσηρό ενδιαφέρον» στα τηλεοπτικά reality – Μέρος Α΄
Ο ψυχίατρος- ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την έκθεση της προσωπικής μας ζωής. Δεν με βλέπουν άρα δεν υπάρχω;

Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, με την αρωγή της διαφήμισης και των ΜΜΕ επέβαλε ένα ναρκισσιστικό πρότυπο, μέσα από την λατρεία της εμφάνισης. Η διατροφή, η γυμναστική, η ένδυση, η φροντίδα του προσώπου, η εμφάνιση στην τηλεόραση ή σε τόπους που συχνάζουν «διάσημοι» υπηρετούν μια κουλτούρα του σώματος και του χαρακτήρα που επιδεικνύονται. Δισεκατομμύρια ξοδεύονται κάθε χρόνο για τον καλλωπισμό, το ντύσιμο, την διαμονή σε «in» τουριστικούς προορισμούς ή χώρους διασκέδασης. Η ίδια η ύπαρξη ενός ατόμου συνδέθηκε άρρηκτα με την σωματική του εμφάνιση, το στυλ του, την συμπεριφορά του, γενικότερα το φαίνεσθαι. Τροφοδοτείται έτσι ένας παθολογικός ναρκισσισμός, ο οποίος αποτελεί και μια παθολογία του σώματος. Ο άνθρωπος μακιγιάρεται, εγχειρίζεται, μοχθεί καθημερινά στα γυμναστήρια όχι για να αναπτύξει τον εαυτό του, αλλά για να εμφανίσει μια εικόνα εαυτού, την οποία οι άλλοι αποδέχονται ή θαυμάζουν. Τελικά με αυτήν την εικόνα θα ταυτιστείΚοντολογίς καλούμαστε να ζήσουμε σαν να μας στοχεύουν τηλεοπτικές κάμερες, στις οποίες επιδιώκουμε να παρουσιάσουμε έναν «αχτύπητο» μεγαλειώδη εαυτό, που τον εκτιμούν οι άλλοι και η κοινωνία.

Η αναγνωρισιμότητα αποτελεί στην εποχή μας το «πτυχίο» που παραγκωνίζει γνώσεις, αξίες, πεποιθήσεις, ήθος. Τα αποτελέσματα είναι τις περισσότερες φορές, τραγικά. Κι όμως οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν. Τι εξήγηση δίνετε εσείς;

Στον σύγχρονο κόσμο τα ΜΜΕ διαδραματίζουν καίριο ρόλο, στην επιβολή του κοινωνικού και ατομικού προτύπου που θα εξυπηρετεί τον καταταναλωτικό καπιταλισμό και τις ιδεολογίες που τον εξυπηρετούν. Έτσι ατρόφησε η ιδέα των πρωτοπόρων του τύπου, που επιθυμούσαν να δημιουργηθεί ένα μορφωμένο και διορατικό κοινό, που έχει σταθερές αξίες, πεποιθήσεις, ηθική και ήθος. Ένα κοινό που να μπορεί να αμυνθεί απέναντι στην «κρεατομηχανή» του πανταχού παρόντα καταναλωτισμού. Ο καταναλωτισμός εκτρέφει σαράκια όπως αυτό της αναγνωρισιμότητας, στο βωμό της οποίας κάποιος μπορεί να πουλήσει ακόμα και τη μάνα του. Για να κατακτήσει κάποιος την αναγνωρισιμότητα θα χρησιμοποιήσει την ελκυστικότητα, την κακοήθη σαγήνη, την ομορφιά, το ψέμα, το χάρισμα, τελικά κάθε μέσο. Ένα άτομο, που θα καταλάβει κάποια θέση ευθύνης χάρη στην αναγνωρισιμότητά του, σε στιγμές κρίσης θα είναι ανεπαρκές να εκπληρώσει το ρόλο του. Τότε μπορεί να προκύψουν καταστροφικά αποτελέσματα για την κοινότητα, την οποία υποτίθεται ότι υπηρετεί. Ξεχνούν τα κόμματα και οι κοινότητες όταν επιλέγουν τέτοια άτομα για δημόσιες λειτουργίες, ότι αυτά τα άτομα, πέραν του ότι στερούνται των απαραίτητων προσόντων, δεν έχουν ουσιαστικά κανένα ενδιαφέρον για τον άλλο, λόγω του ναρκισσισμού τους. Γιατί ένας ναρκισσιστής εστιάζεται μόνο στο να τον αναγνωρίζουν, να τον θαυμάζουν. Ένα τέτοιο άτομο που θα αναλάβει κάποια υψηλή λειτουργία στην κοινωνία (υπουργός, βουλευτής, δήμαρχος κλπ) θα δουλεύει μόνο για τον εαυτό του -άντε λίγο και για το κόμμα που τον προώθησε- αλλά ποτέ δεν θα γίνει υπηρέτης των πολιτών. Δυστυχώς θα είναι όπως έλεγε η γιαγιά μου: «απ’ έξω κούκλα και από μέσα πανούκλα».

Ο κίτρινος τύπος πέρασε στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Το έγκλημα, ο τρόμος, η βία, η χυδαιότητα ασκούν γοητεία στους ανθρώπους. Αν προσθέσουμε και τον κακόβουλο σχολιασμό πράξεων και υποθέσεων τρίτων, κοινώς κουτσομπολιό, έχουμε το κοινό των reality. Γιατί οι άνθρωποι έλκονται από αυτές τις καταστάσεις;

Στην σύγχρονη πραγματικότητα είναι εύλογο μετά από τον τύπο να μην γλιτώσει από το «κιτρίνισμα» ούτε η τηλεόραση ούτε το διαδίκτυο. Όντως το έγκλημα, γενικότερα η βία, η χυδαιότητα, ο τρόμος, η ωμή σεξουαλικότητα ασκούν μια παράξενη γοητεία στο κοινό. Αυτό το «νοσηρό ενδιαφέρον» που επιδεικνύει ο τύπος για τις λεπτομέρειες ενός εγκλήματος, την ιστορία του θύματος και του αυτουργού αναπτύσσεται γιατί ο καθένας από μας δυνητικά μπορεί να γίνει θύμα ή αυτουργός ενός εγκλήματος. Η παραπάνω δυνατότητα να γίνει ο τηλεθεατής είτε θύμα είτε αυτουργός κάποιου εγκλήματος, του δημιουργεί μια αίσθηση εγγύτητας τόσο με το θύμα όσο και με τον εγκληματία.
Η αφήγηση των εγκλημάτων, ιδιαίτερα των φόνων και των βιασμών, παγώνει και μαγνητίζει ταυτόχρονα το κοινό, που προσπαθεί να κατανοήσει τις αιτίες. Επειδή μάλιστα οι φαντασιώσεις του φόνου και του βιασμού – έστω και ασυνείδητες- δεν είναι σπάνιες (οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ενόρμηση κατακυρίευσης κλπ) ο αναγνώστης ή ο θεατής αναζητεί να κατανοήσει την αλυσίδα των καταστάσεων και τη συγκυρία που οδήγησαν τον αυτουργό στο έγκλημα, ώστε να πειστεί ότι είναι διαφορετικός από τον εγκληματία και να τοποθετεί μακριά από εκείνον.
Ο θεατής θα απαρνηθεί την αρχική πρόσκαιρη κατανόηση- ταύτισή του με τον αυτουργό και θα ζητήσει εκδικητική τιμωρία. Θα συμπαθήσει – ταυτιστεί με το θύμα και τους οικείους του, επειδή σκέφτεται ότι ο ίδιος ή κάποιος άνθρωπός του μπορεί να γίνει επίσης θύμα κάθε στιγμή.

Μήπως όλα αυτά τα σχόλια και ο σάλος που προκλήθηκε από τα λεγόμενα του παίχτη στο reality για το βιασμό, ακόμα και η απόσυρση των χορηγών είναι υποκριτικά; (H τηλεθέαση παραμένει υψηλή και τι διαφορετικό περίμεναν άλλωστε από τα reality και τα κανάλια που τα φιλοξενούν;)

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι τα κανάλια που έχουν εκπομπές με reality δεν αποσκοπούν στο να μεταδόσουν  ευγενείς αξίες και να θέσουν υψηλούς στόχους στους τηλεθεατές τους. Αποσκοπούν μόνο στα μεγάλα νούμερα τηλεθέασης και στα κέρδη της τηλεοπτικής επιχείρησης από χορηγούς και διαφημιστές. Στις εκπομπές εμφανίζονται συχνά ανθρώποι, οι οποίοι είναι έτοιμοι για μια στιγμή δημοσιότητας  να εκθέσουν δημόσια, χωρίς την παραμικρή αναστολή, ότι πιο πρωτόγονο επιθετικό ή σεξουαλικό ενστικτώδες δυναμικό έχουν. Κάποιοι παίκτες μπορεί να υπαινιχθούν ή να υποστηρίξουν ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες θα μπορούσαν να κακοποιήσουν συνανθρώπους τους. Ίσως μια τέτοια τάση να δηλώνει ότι οι ίδιοι κακοποιήθηκαν από βίαιους ενήλικες όταν ήσαν μικρά ανυπεράσπιστα παιδιά. Οι θεατές ενδέχεται να ταυτιστούν με τις «καλές» πλευρές των παικτών, ή να αποστασιοποιηθούν από τις «κακές» πλευρές τους. Ο τηλεθεατής ανάλογα με την προσωπικότητατου μπορεί να ταυτιστεί με συμπαθητικούς παίκτες ή με αντιπαθητικούς παίκτες. Σε αυτό το παιχνίδι των ταυτίσεων και των αποταυτίσεων των τηλεθεατών με τους παίκτες στα reality, μόνος οδηγός για τα κανάλια που προβάλλουν τέτοιες εκπομπές, παντού στον κόσμο, είναι το κέρδος, έστω και αν το κόστος είναι να εξευτελιστούν άτομα και ηθικές αξίες.

Πως θα ήταν για σας η ιδανική τηλεόραση;
Η ιδανική τελεόραση, θα ήταν μια τηλεόραση που δεν έχει στόχο το κέρδος (οικονομικό, κομματικό κλπ) αλλά αποσκοπεί στην κατά το δυνατόν αντικειμενική πληροφόρηση των τηλεθεατών σε σχέση με τα κοινωνικά, τα πολιτικά, τα πολιτιστικά, τα αθλητικά δρώμενα. Μια τηλεόραση που θα παρουσίαζε τις παλιές και τις νεότερες ιδέες στην φιλοσοφία, τις επιστήμες, τις τέχνες, αλλά και θα αποκάλυπτε την μιζέρια και τον πόνο που υπάρχει και την  κρύβουμε κάτω από το χαλί.
Σε αυτήν την τηλεόραση θα εργάζονταν, θα δημιουργούσαν εργαζόμενοι και διοίκηση, υπεύθυνοι πολίτες με όραμα για την κοινωνία και την δημοκρατία. Άτομα δηλαδή με πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές πεποιθήσεις που όμως δεν είναι ενεργούμενα κομμάτων ή οικονομικών συμφερόντων. Προτιμώ να σκέφτομαι μια ουτοπική τηλεόραση από μια δυστοπική τηλεόραση. Και ελπίζω ότι κάποια μέρα ίσως η ΕΡΤ μπορεί να υλοποιήσει ένα τέτοιο όνειρο. Έχει το δυναμικό για να το καταφέρει, αρκεί τα κόμματα και οι αρμόδιοι να μπορέσουν να αυτοσυγκρατηθούν και να λειτουργήσουν δημοκρατικά.Να δουλέψουν για τον πολίτη και όχι για τον κάθε Big Brother.

*Tις επόμενες ημέρες θα δημοσιευτούν οι θέσεις της Ψυχιάτρου-Ψυχοθεραπεύτριας κ.Χαρίκλειας- Μαρίας Λαζαρίδου και του καθηγητή Φιλοσοφίας κ.Θεοφάνη Τάση.

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος