Γαστρονομικό ταξίδι στη Λήμνο

«Φίλεμα» είναι  η προσφορά κεράσματος, φιλοδωρήματος ή φαγητού και ποτού. Στη Λήμνο, εδώ και δύο χρόνια, έχει πάρει και μία άλλη διάσταση. Είναι μια λέξη που περικλείει τη φιλοξενία, τη συνεργασία, την αγάπη για τον τόπο, έχει μέσα όνειρα και ιδέες.

Όλα αυτά αποτυπώνονται στο Lemnos Philema. Ένα φεστιβάλ που αγκαλιάζει τη γαστρονομία του νησιού και δείχνει ότι μέσα από τις συνεργασίες μπορούν να επιτευχθούν και οι πιο δύσκολοι στόχοι.

Διοργανώθηκε για δεύτερη χρονιά στον πολυχώρο «Αποθήκη», στο παλιό λιμάνι της Μύρινας, όπου συναντήθηκαν 20 παραγωγοί από τη Λήμνο. Παραδοσιακά ζυμαρικά, βότανα, αλεύρια, όσπρια, αλίπαστα, τυριά, λάδι, γλυκά και, φυσικά, κρασί.  Περισσότεροι από 600 επισκέπτες, ντόπιοι και τουρίστες είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τα προϊόντα αλλά και να συνομιλήσουν με τους παραγωγούς.

Δύο  διακεκριμένοι σεφ, ο Αλέξανδρος Παπανδρέου και ο Ανδρέας Λαγός, μαγείρεψαν μπροστά στο κοινό και δημιούργησαν πιάτα με τοπικά προϊόντα που είχαν προσφέρει οι παραγωγοί που συμμετείχαν στο φεστιβάλ. Ένα πλήρες μενού με: σαλάτα, ορεκτικό, κυρίως πιάτο και γλυκό, το οποίο είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν οι παρευρισκόμενοι. Τα φλωμάρια, τα τυριά, ο καβουρμάς έγιναν η βάση για πολύ όμορφες γεύσεις. Και οι δύο σεφ έχουν μόνο καλά λόγια να πουν για τη γαστρονομία της Λήμνου.

Δύο νέοι άνθρωποι, η Άνθεια  Κώτση και ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου, ανέλαβαν τη  διοργάνωση του “Lemnos Philema”  και τα κατάφεραν.  Οι θετικές εντυπώσεις, τόσο από την πλευρά του κόσμου πόσο και από την πλευρά των παραγωγών που συμμετείχαν, το επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο.

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου στηρίζει την προσπάθεια των παραγωγών. Η περιφερειάρχης Χριστιάνα Καλογήρου, στη συνέντευξή της, χαρακτηρίζει τη γαστρονομία ως δύναμη που θα δώσει ώθηση στον ποιοτικό τουρισμό του νησιού.

Στο πλαίσιο του φεστιβάλ, είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τις εγκαταστάσεις επιχειρήσεων που συμμετείχαν σε αυτό.  Η Λήμνος ήταν ο σιτοβολώνας της Αθήνας στους Κλασσικούς Χρόνους, ενώ και κατά την περίοδο του Βυζαντίου προμήθευε με σιτηρά την Αυλή. Το εμπόριο των σιτηρών έδωσε την ακμή στο νησί.

Γι’ αυτό και ξεκινήσαμε από το σιτάρι και το κριθάρι.

Στο χωριό Πορτιανού βρίσκεται  η Οικογενεια Ποριάζη- Λήμνος. Το σλόγκαν «Σπέρνουμε, θερίζουμε, ζυμώνουμε!» δείχνει ότι πρόκειται για κάθετη μονάδα που διαχειρίζεται τους καρπούς της γης και φτάνει μέχρι το τελικό προϊόν. Από το 1919, οπότε ιδρύθηκε ο παραδοσιακός φούρνος, συνεχίζουν ώς σήμερα να φτιάχνουν ψωμί και παξιμάδια Λήμνου. Μετά από εκσυγχρονισμούς, αλλαγές και τέσσερις γενιές, σήμερα παράγουν κυρίως παξιμάδια αλλά και δικό τους τυποποιημένο αλεύρι αλλά και παραδοσιακά ζυμαρικά όπως το φλωμάρι.  Τα νέα μέλη έφεραν τη φρεσκάδα της γενιάς τους. Με μοντέρνα αισθητική, ελκυστικά λογότυπα αλλά και πολύ καλής ποιότητας πρώτη ύλη συνεχίζουν να παράγουν κορυφαία προϊόντα.

Η διαδικασία παραγωγής παξιμαδιού από το ζύμωμα μέχρι την τυποποίηση.

Στο χωριό λειτουργεί και ένα πολύ ενδιαφέρον λαογραφικό μουσείο το οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα διώροφο αρχοντικό και είναι μία αναπαράσταση σπιτιού της Λήμνου με αντικείμενα της καθημερινής ζωής μιας άλλης εποχής που ζωντανεύει μπροστά στα μάτια του επισκέπτη. Παραδοσιακές φορεσιές, τα σκευή της κουζίνας και του νοικοκυριού, ο αργαλειός και συνολικά περισσότερα από 300 μοναδικά αντικείμενα.

Η Μυρσίνη Χρυσοκεφάλου έχει το εργαστήριό της στον Κάσπακα, ένα μικρό χωριό βόρεια της Μύρινας. Φτιάχνει, με τον σύζυγό της Γιάννη και μια μικρή ομάδα ανθρώπων, παραδοσιακά τοπικά γλυκά, ζυμαρικά, βουτήματα και πίτες. Τα τυποποιεί και, με την επωνυμία «Κασπακ’νές λιχουδιές», τα εμπορεύεται από το πρατήριο της στη Μύρινα. Αγρότες και οι δύο, άνθρωποι που σε κοιτούν με καθαρό βλέμμα και με μοναδική σεμνότητα. Aγαπούν τη γη και σέβονται τους καρπούς της. Δεν χρησιμοποιούν συντηρητικά αλλά μόνο αγνά υλικά: αλεύρι από σκληρό σιτάρι, αιγοπρόβειο γάλα και χωριάτικα αυγά. Τα παραδοσιακά προϊόντα τα φτιάχνουν με τις συνταγές των γιαγιάδων.

Το πιο φημισμένο προϊόν της Λήμνου, το Καλαθάκι. Ένας παραδοσιακό τυρί, προϊόν  Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης  (ΠΟΠ) όπως και η φέτα του νησιού. Φτιάχνεται και αυτό από αιγοπρόβειο γάλα, πήζει και ωριμάζει μέσα στα «καλαθάκια» από τα οποία πήρε και το όνομα του. Είναι πολλοί οι παραγωγοί που καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να κάνουν το προϊόν ακόμα καλύτερο. Στις σύγχρονες τυροκομικές μονάδες, που στηρίζονται στη νέα τεχνολογία και σέβονται τους κανόνες υγιεινής, συναντήσαμε ανθρώπους με γνώσεις και εμπειρίες. Αλλά και νέα παιδιά με όραμα για τον τόπο τους. Το Κτήμα Βίγλα στον Κάσπακα και η επιχείρηση «Χρυσάφη» στο Καρπάσι (που ξεκίνησε σαν αρτοποιείο αλλά έχει επεκταθεί και σε άλλους τομείς) κάνουν πολύ καλή δουλειά.

Όπως πολύ καλή δουλειά κάνουν και πολλές οικοτεχνίες αλλά και νοικοκυρές στα σπίτια που φτιάχνουν το δικό τους τυρί, σαν την κυρία Ρένα Λασκαρίδου που μας έδειξε τον παραδοσιακό τρόπο τυροκόμησης.

Με τον σύζυγό της Τάση Λασκαρίδη, οποίος άφησε την αρχιτεκτονική και την Αθήνα, επέστρεψαν ως συνταξιούχοι στη Λήμνο, στο πατρικό κτήμα της οικογένειάς του και βάλθηκαν να αποδείξουν ότι η Λήμνος μπορεί να παράγει λάδι. Κι αυτό γιατί στο νησί δεν υπήρχε ελαιώνας. «Πολλοί λένε ότι δεν ήθελαν την καλλιέργεια της ελιάς οι Λημνιοί, άλλοι ότι δεν ευδοκιμούσαν εδώ τα δέντρα. Μα είναι δυνατόν; Φυσικά και θα βγάλουμε λάδι», μάς είπε ο κ. Λασκαρίδης όσο μας ξεναγούσε στον βιολογικό ελαιώνα. Και τα κατάφεραν! Καλλιεργούν τρεις διαφορετικές ποικιλίες ελιάς, με κυρίαρχη την κορωνέικη, και παράγουν περίπου ένα τόνο λάδι τον χρόνο, το οποίο είναι εξαιρετικά παρθένο και με πολύ χαμηλή οξύτητα. «Τρώμε αυτά που παράγουμε. Δουλεύουμε καθημερινά στο «Κτήμα Όλον» και τυποποιούμε κάποια προϊόντα μας όπως το λάδι».

Για τα καλαθάκια, ή τυροβόλια, που χρησιμοποιούνται στην ωρίμανση των τυριών, μας εξήγησε ο Ραφαήλ Γιαννέλης. Είναι 26 χρόνων, έχει σπουδάσει στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και έχει μεταπτυχιακό στη Λαογραφία. Μαζεύει βούρλα και στην αυλή του σπιτιού πλέκει με υπομονή τα παραδοσιακά καλαθάκια όπου θα μπει το τυρί. Μια διαδικασία δύσκολη, ένα επάγγελμα που χάνεται. «Εγώ κι άλλος ένας σε ένα χωριό εδώ κοντά ασχολούμαστε με το πλέξιμο. Οι περισσότεροι τυροκόμοι πλέον  χρησιμοποιούν πλαστικά καλάθια», μας λέει.

Η Λήμνος, εκτός από «σιτοβολώνας του Αιγαίου» έχει χαρακτηριστεί ως «Ανεμόεσσα» λόγω των ισχυρών ανέμων αλλά και ως «Αμπελόεσσα» , λόγω της τεκτεταμένης καλλιέργειας αμπελιού στο νησί. Πέντε οινοποιεία παράγουν και εμφιαλώνουν κρασί σήμερα με πρωτεργάτη, φυσικά, τον  Αγροτικό Συνεταιρισμό.

Δύο ποικιλίες έχει το νησί: το λευκό Μοσχάτο Αλεξανδρείας και το κόκκινο Λημνιό. Πιστεύεται ότι προέρχεται από τη Λημνία σταφυλή που αναφέρεται από τον Αριστοτέλη, τον Ησίοδο και τον Όμηρο και θεωρείται μία από τις αρχαιότερες ποικιλίες σταφυλιών.

Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός  που πλέον έχει την εμπορική επωνυμία «Limnos Wines», το Κτήμα Χατζηγεωργίου, το οινοποιείο Γκαράλη, το Limnos Organic Wines του Γιάννη Σαββόγλου και το οινοποιείο Κουκουλήθρα,  συμμετείχαν στο «Lemnos Philema». Οι οινοποιοί έστησαν τους πάγκους τους στην αυλή της «Aποθήκης» και προσέφεραν τα κρασιά τους στον κόσμο. Λευκά, ροζέ και κόκκινα. Και σε πολλές διαφορετικές εκδοχές: ξηρά, ημίξηρα, λιαστά, γλυκά, ημίγλυκα, ημιαφρώδη και αφρώδη. Πολλές και τόσες διαφορετικές οι εκφράσεις των δύο ποικιλιών που φτιάχνουν οι οινοποιοί. Ο κόσμος στην έκθεση μίλησε μαζί τους, ρώτησε, ενημερώθηκε για το κρασί το οποίο φυσικά κέρδισε τις εντυπώσεις. Το ert.gr θα παρουσιάσει σύντομα ένα εκτενές αφιέρωμα στα κρασιά της Λήμνου.

Το φεστιβάλ γαστρονομίας «Lemnos Philema» είναι μία ιδιωτική πρωτοβουλία και η ιδέα για τη δημιουργία του ανήκει στη Δέσποινα Παντελιά. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε αναλύει το σκεπτικό της για το φεστιβάλ και αποκαλύπτει τη μεγάλη αγάπη για τον τόπο καταγωγής της.

«Το Φίλεμα ξεκίνησε από την αγάπη μου για τη Λήμνο. Το νησί έχει τόσα πολλά υπέροχα πράγματα να προσφέρει… Για πολύ καιρό σκεφτόμασταν να κάνουμε κάτι για να ενώσουμε τους ανθρώπους κάτω από έναν κοινό σκοπό. Είναι διαφορετικά τα πράγματα εδώ. Δεν θα βρεις μόνο έναν στους πολλούς να καλλιεργεί βιολογικά, που θα είναι η εξαίρεση. Ολόκληρη η κοινότητα συνεχίζει να δουλεύει με παραδοσιακές μεθόδους. Είμαι σίγουρη ότι θα υπάρχουν κι άλλες περιοχές στην Ελλάδα όπου θα λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο οι τοπικές κοινωνίες, αλλά, για παράδειγμα, εδώ αν πας να φας σε ένα εστιατόριο θα βρεις τυπικές γεύσεις που δεν θα είναι τουριστικές και θα περάσεις υπέροχα. Το κάνουν για τους ίδιους, θέλουν να κρατήσουν αυτόν τον τρόπο ζωής όχι γιατί είναι της μόδας αλλά γιατί έτσι ξέρουν να λειτουργούν. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούσαν πάντα τη γη εδώ. Κάποια στιγμή ο κόσμος έφυγε από το νησί αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, η γη δεν αξιοποιήθηκε με τον ίδιο τρόπο. Και τώρα επιστρέφουν και αντιλαμβάνονται την αξία των προϊόντων που μπορούν να παράγουν.

Η μεγαλύτερη επιτυχία μας πιστεύω ότι είναι το γεγονός όλοι αυτοί οι παραγωγοί συνομιλούν μεταξύ τους. Κι αυτό συνέβη επειδή ανήκουν στη νέα γενιά. Οι προηγούμενες γενιές λειτουργούσαν ανταγωνιστικά, με την έννοια ότι δεν ήθελαν να μάθει ο άλλος τι είναι αυτό που κάνουν. Πέρσι, στην πρώτη προσπάθεια μας, όταν άρχισε το φεστιβάλ, αυτή η ανταγωνιστικότητα ήταν εμφανής. Στο τέλος, όμως, όλοι έλεγαν πόσο σπουδαίο ήταν το γεγονός ότι ήταν όλοι μαζί. Ειδικά για τη νέα γενιά ήταν φανταστικό. Συνειδητοποίησαν πόσο σημαντικό ήταν να μιλάνε μεταξύ τους, να συνυπάρχουν στον χώρο. Οι νέοι βλέπουν τα πράγματα με διαφορετική οπτική. Μπορούν να δουν τα οφέλη της συνεργασίας. Αυτή είναι για μένα η επιτυχία. Κάναμε μία προσπάθεια να προωθήσουμε τα προϊόντα της Λήμνου και αυθόρμητα πετύχαμε κάτι πολύ σημαντικότερο.»

Το φεστιβάλ έγινε λίγες μόνο ημέρες μετά την πυρκαγιά στο Μάτι. Με πρωτοβουλία των διοργανωτών συγκεντρώθηκαν χρήματα από τους επισκέπτες με σκοπό να δοθούν για την αποκατάσταση του Λύρειου Ιδρύματος που καταστράφηκε.

Την Τρίτη 14 Αυγούστου στην πρωινή ενημερωτική εκπομπή της ΕΡΤ1 “Καλοκαιρινή Ενημέρωση” ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου μίλησε στον Χρήστο Παγώνη και στον Βαγγέλη Παπαδημητρίου για το project.