Ενεργός διπλωματία αλά Τράμπ…

Εκείνοι που αποφαίνονται ότι ο Ντόναλτ Τραμπ δεν ασχολείται με την εξωτερική πολιτική και πως οι ΗΠΑ επί των ημερών του έχουν επιλέξει να αποσυρθούν από πολλές παγκόσμιες υποθέσεις ας κοιτάξουν τι επετεύχθη με τη διπλωματία του μέσα σε μόλις 2 βδομάδες ! Δια χειρός του Αμερικανού Προέδρου, δύο υποθέσεις που παραμέναν για 10ετίες ανοικτές, μια στη γειτονιά μας στα Βαλκάνια και μια στη Μ. Ανατολή, διευθετήθηκαν, έστω μερικώς και με τρόπο που βολεύει, βέβαια, προεκλογικά τον Τραμπ. Ωστόσο και τα δύο “deal” παράγουν ήδη διεθνή αποτελέσματα και αυξάνουν έτι περαιτέρω την ισχύ των ΗΠΑ.

Toυ Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Με μια τελετή στον Λευκό Οίκο στις 4 Σεπτεμβρίου, υπό το αυστηρό και συνάμα στομφώδες ύφος του Τραμπ, ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάντερ Βούσιστς και ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Αβντουλάχ Χότι υπέγραψαν δύο ξεχωριστές αλλά συνδεόμενες μεταξύ τους συμφωνίες με τις ΗΠΑ. Μ’ αυτές, τερματίζουν ένα μέρος της αντιπαράθεσης των χωρών τους που διαρκεί από τον πόλεμο του 1999, ξεκινούν εκτενή οικονομική συνεργασία υπό την αμερικανική εποπτεία και συμμετοχή, ενώ δρομολογούν και πολιτική επίλυση της διένεξης τους. Αν τελικά αυτή επιτευχθεί, θα φέρει περισσότερο την σφραγίδα των ΗΠΑ, παρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία από το 2012 οργανώνει διαλόγους για το πρόβλημα.

Και λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Σεπτεμβρίου, σε ένα επαναλαμβανόμενο σκηνικό στην ίδια αίθουσα του Λευκού Οίκου, υπό την αιγίδα πάλι του Τραμπ –μ’ ένα  βλέμμα αυτή τη φορά πιο χαρωπό- ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου και οι υπουργοί Εξωτερικών των ΗΑΕ και του Μπαχρέιν, υπέγραψαν δύο ιστορικές συμφωνίες, με τις οποίες τα αναφερόμενα κράτη του Κόλπου αναγνωρίζουν πλέον το εβραϊκό κράτος. Μάλιστα, όπως ανακοίνωσαν οι Τραμπ, Νετανιάχου, αλλά και στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, επίκειται αναγνώριση του Ισραήλ από άλλα 5-6 αραβικά κράτη εντός του προσεχούς διαστήματος.

Οι επιδράσεις που θα έχουν οι εν λόγω συμφωνίες θα είναι ποικίλες στο εσωτερικό των εμπλεκόμενων χωρών, αλλά και των περιοχών στις οποίες ανήκουν, με αρκετές πλευρές να βρίσκονται ωφελημένες και ορισμένες χαμένες. Όμως, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι αναλυτές, ο κύριος κερδισμένος είναι ο ίδιος ο Τραμπ, ο οποίος 50 μέρες πριν τις προεδρικές  εκλογές εμφανίζεται ως ειρηνοποιός –ήδη ένα μέλος της Νορβηγικής Ακαδημίας για το Νόμπελ Ειρήνης τον πρότεινε για το βραβείο- και άνθρωπος που ξέρει να κλείνει με συμφωνίες τις κρίσεις που εν πολλοίς δημιούργησαν ή απέτυχαν να διευθετήσουν οι Δημοκρατικοί, αλλά και οι Ρεπουμπλικανοί προκάτοχοί του (Κλίντον, Μπους, Ομπάμα). Ο Αμερικανός Πρόεδρος μπορεί, επίσης, να καυχιέται πως τα 4 χρόνια της θητείας του οι ΗΠΑ δεν ενεπλάκησαν σε καμιά νέα πολεμική διένεξη, δίχως να απωλέσουν ισχύ και επιρροή.

Τέλος, ο Τραμπ έχει κάθε λόγο να τονίζει τις μεγάλες υπηρεσίες που πρόσφερε στο Ισραήλ, όχι μόνον με τις αναγνωρίσεις των αραβικών χωρών, αλλά και τη δέσμευση της Σερβίας και του Κοσόβου να μεταφέρουν τις πρεσβείες τους στην Ιερουσαλήμ (πρόβλεψη που υπάρχει στις προαναφερόμενες συμφωνίες και αφού βέβαια πρώτα το Ισραήλ αναγνωρίσει πριν την ανεξαρτησία της Πρίστινα).  Και οι δύο αυτές εξελίξεις έχουν μεγάλη σημασία για το Ισραήλ, αλλά και για αρκετούς από τους Εβραιοαμερικανούς ψηφοφόρους, καθώς και τους Αμερικανούς Ευαγγελιστές, που είτε για θρησκευτικούς/Βιβλικούς λόγους,  είτε πολιτικούς, υποστηρίζουν θερμά το Ισραήλ, συμμαχούν με τα εβραϊκά λόμπι των ΗΠΑ και ψηφίζουν Τραμπ.

H αμερικανική «χορηγία» της Συμφωνίας Σερβίας-Κοσόβου

Από το 1999, που έληξε ο πόλεμος Σέρβων και Κοσοβάρων, με την ήττα των πρώτων βοηθούντος του ΝΑΤΟ, οι σχέσεις Βελιγραδίου και Πρίστινα παρέμειναν εχθρικές, με πολλές αντιπαραθέσεις και επεισόδια έως σήμερα. Και φυσικά η Σερβία δεν αποδέχθηκε ποτέ την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, η οποία, επισήμως, έγινε το 2008. Από τότε 110 χώρες παγκοσμίως έχουν προχωρήσει σε αναγνώριση. Ωστόσο, μεταξύ αυτών δεν συγκαταλέγονται κράτη όπως η Ρωσία και η Κίνα, καθώς και 5 μέλη της ΕΕ (Ελλάδα, Κύπρος, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία). Και να σημειωθεί ότι τον τελευταίο χρόνο 15 χώρες έχουν άρει, για διαφορετικούς λόγους αυτή την αναγνώριση.

Όπως προαναφέρεται, οι Βούσιτς και Χότι δεν υπέγραψαν στην Ουάσιγκτον κάποια μεταξύ τους συμφωνία, αλλά ξεχωριστές συμβάσεις με τις ΗΠΑ. Η σχετική διαδικασία  ακολουθήθηκε για συμβολικούς λόγους, ώστε να μην υπάρχει κείμενο που φέρει τις υπογραφές και των δύο. Η ουσία, όμως, είναι ότι με βάση τα κείμενα  από 30 σελίδες, οι δύο πλευρές συναινούν μεταξύ άλλων στα εξής:

-Η Σερβία για ένα χρόνο θα σταματήσει τις προσπάθειες να ανακόψει τις κοσοβαρικές ενέργειες στο να αναπτύξει διπλωματικές σχέσεις και να αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος από διάφορα κράτη της διεθνούς κοινότητας   -Το Κόσοβο θα διακόψει για ένα χρόνο τις προσπάθειές του να ενταχθεί σε διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς (π.χ. εκ νέου στην UNESCO)  -Θα ξεκινήσει, με αμερικανική εμπλοκή και χρηματοδοτικά σχήματα που εκπορεύονται από την Ουάσιγκτον, συνεργασία των δύο πλευρών σε ενεργειακά θέματα και υποδομές μεταφορών  -Το Κόσοβο και η Σερβία θα συνεργαστούν σε χρόνια προσφυγικά ζητήματα που εκκρεμούν από τις πολεμικές επιχειρήσεις της περιόδου 1998-1999, καθώς και στον εντοπισμό μερικών εκατοντάδων αγνοούμενων από τις τότε ενέργειες του σερβικού στρατού αλλά και των ανταρτών του UCK  -Θα συνεχιστούν και θα αυξηθούν οι απευθείας αεροπορικές πτήσεις Βελιγραδίου-Πρίστινας που διεξάγονται κανονικά από τον Ιανουάριο του 2020   -Οι δύο πλευρές δεν θα εμπλακούν με την κινεζική τεχνολογία στα δίκτυα 5G  –Τα δύο κράτη θα μεταφέρουν, σταδιακά, τις πρεσβείες-διπλωματικές αποστολές τους από το Τελ Αβίβ στα Ιεροσόλυμα.   

Η τελευταία αυτή πρόβλεψη είναι το μεγαλύτερο διπλωματικό αντάλλαγμα που έλαβε ο Τραμπ για το πατρονάρισμα των Συμφωνιών, προσφέροντας στο Ισραήλ τη μεταφορά στην Ιερουσαλήμ των πρεσβειών δύο χωρών με συμβολική σημασία. Για τη μεν Σερβία η σημασία έχει να κάνει με τους ισχυρούς δεσμούς που διέθετε με τους Παλαιστινίους και τις περισσότερες αραβικές χώρες από την εποχή της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο και του Κινήματος των Αδεσμεύτων, στο οποίο ηγείτο. Για το λόγο αυτό η σχετική παραχώρηση του Βελιγραδίου ήταν μια δύσκολη επιλογή για τον Βούσιτς και έγινε προκειμένου η σημερινή Σερβία να αποκτήσει ισχυρότερο διεθνές πρόσωπο, αλλά και να προχωρήσει σε “Business” με τους Αμερικανούς, καθώς και τους Ισραηλινούς. Από την άλλη, η μεταφορά της πρεσβείας του Κοσόβου, το οποίο ακόμη δεν αναγνωρίζουν 83 μέλη του ΟΗΕ, έχει τη σημασία πως στην ενέργεια αυτή προβαίνει μια «μουσουλμανική χώρα». Το ίδιο το Κόσοβο δεν θέλει να προβάλλεται  διεθνώς και ιδίως στην ΕΕ ως ισλαμικό κράτος (όπως το ίδιο συμβαίνει με την Αλβανία και Βοσνία), αλλά ο σχετικός όρος περιλήφθηκε στο κείμενο με αμερικανική απαίτηση για το λόγο που προαναφέρεται.

Πέραν της προώθησης των σχέσεων με το Ισραήλ, με τις ενέργειες Τραμπ ισχυροποιείται ακόμη περισσότερο πολιτικά, οικονομικά, αλλά και στρατιωτικά η ήδη ενισχυμένη παρουσία των ΗΠΑ στα Βαλκάνια. Οι Αμερικανοί έχουν από χρόνια πολυδιάστατες σχέσεις και ρόλους σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Κροατία, Αλβανία, Σκόπια, Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σλοβενία και τώρα αποκτούν ιδιαίτερους δεσμούς και με τη Σερβία, ακόμη και στο αμυντικό τομέα, με κοινές ασκήσεις και εκπαίδευση Σέρβων αξιωματικών στις ΗΠΑ. Οι κινήσεις αυτές δεν αρέσουν ιδιαίτερα σε άλλες πλευρές που κινούνται δραστήρια στα Βαλκάνια, όπως είναι η Κίνα, η Τουρκία και η Ρωσία. Η τελευταία διαθέτει μέχρι τώρα τους πλέον ισχυρούς δεσμούς με την Σερβία και οι οποίοι θα μπουν σε δοκιμασία. Έτσι, δεν μπορεί να θεωρηθεί απλώς ατυχής στιγμή το σχόλιο της εκπροσώπου του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα, η οποία, μετά τη συμφωνία της Ουάσιγκτον έκανε μια ανάρτηση στο Facebook με ειρωνικά σχόλια, αλλά και με ένα φωτομοντάζ όπου ο Βούσιτς έχει … κατεβάσει τα παντελόνια του μπροστά στον Τραμπ. Αν και μετά  η Ζαχάροβα ζήτησε συγνώμη, ένα μήνυμα στάλθηκε και μάλλον με έγκριση του Κρεμλίνου….

Η άλλη πλευρά που δεν είναι ενθουσιασμένη από τη βαλκανική διπλωματία Τραμπ είναι, βεβαίως, η ΕΕ, η οποία από το 2013 αναπτύσσει πρωτοβουλίες για την πολιτική διευθέτηση των σχέσεων Σερβίας-Κοσόβου. Μάλιστα, οι Βούσιτς και Χότι, μετά την Ουάσιγκτον μετέβησαν στις Βρυξέλλες, για τη συνέχιση των σχετικών συνομιλιών, χωρίς να προκύψει κάποιο καινούργιο δεδομένο. Έτσι, η διπλωματία αλά Τραμπ, μοιάζει πιο αποτελεσματική, ανεξάρτητα αν μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον σε συνολική διευθέτηση του ζητήματος. Ως τις προεδρικές εκλογές, πάντως, ο Τραμπ θα μπορεί να επικαλείται και εδώ τον ρόλο του ειρηνοποιού και συνάμα του υποστηρικτή των ισραηλινών συμφερόντων. Κι αν σ’ αυτές χάσει, δύσκολα μια άλλη αμερικανική κυβέρνηση να παραιτηθεί από τους πόντους που κέρδισε στα Βαλκάνια για τις ΗΠΑ.

Οι αναγνωρίσεις του Ισραήλ και η «νέα εποχή» στη Μ.Ανατολή

Μετά και τη β’ πράξη στο Λευκό Οίκο, με την υπογραφή των Συμφωνιών για αναγνώριση του Ισραήλ από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν,  ο Ντόναλντ Τραμπ έκανε λόγο για την ανάδυση «μιας νέας Μέσης Ανατολής». Κι όσο κι αν η δήλωση  αυτή περιέχει το γνωστό στόμφο του Αμερικανού Προέδρου και την προεκλογική χρήση που θέλει να κάνει, δεν παύει να περιγράφει ορισμένες καινούργιες πραγματικότητες.

Για χρόνια το Παλαιστινιακό ζήτημα ήταν ένα σημείο αναφοράς για ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Ολα τα κράτη της περιοχής έθεταν ως όρο για τη σύναψη επίσημων σχέσεων με το Ισραήλ, την αποδοχή από αυτό ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους. Υπήρξαν βέβαια δύο εξαιρέσεις, όταν η Αίγυπτος το 1977 και η Ιορδανία το 1992 αναγνώριζαν το Ισραήλ και δημιουργούσαν πλήρεις σχέσεις μαζί του.

Όμως, εδώ και καιρό –και αρκετά προ Τραμπ- τα πράγματα είχαν αλλάξει στη Μ.Ανατολή. Εξελικτικά τα περισσότερα αραβικά κράτη, παρά την διατήρηση μιας αντισιωνιστικής ρητορικής- ξεκίνησαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, πρακτικώς μη θεωρώντας ότι το Παλαιστινιακό διατηρεί την προτεραιότητα έναντι άλλων γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων τους.

Έτσι, αρκετές ηγεσίες και πολιτικοοικονομικές ελίτ στον σουνιτικό αραβικό κόσμο άρχισαν να βλέπουν πλέον το Ισραήλ λιγότερο ως εχθρό και περισσότερο ως σύμμαχο, βοηθούσης και της αντίθεσης με το Ιράν και την σιιτική συμμαχία που αυτό διαμορφώνει.  Τώρα, οι  νέες συμφωνίες με τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν θα αυξήσουν τη νομιμοποίηση του Ισραήλ ως εβραϊκού κράτους στη Μ. Ανατολή. Η δε προβολή της θέσης των δύο αραβικών κρατών πως οι συμφωνίες τους ήταν που φρέναραν το Ισραήλ από το προχωρήσει στην προσάρτηση της Κοιλάδας του Ιορδάνη -όπως είχε ανακοινώσει προ μηνών ο Νετανιάχου-  είναι περισσότερο προσχηματική, μια και η αναβολή είχε αποφασιστεί από πιο πριν.

Στις ενέργειες των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν, εκτός του ρόλου των ΗΠΑ και της προεδρίας Τραμπ, είναι προφανής και η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας. Παρότι το Ριάντ αποφεύγει σ’ αυτή τη φάση να προχωρήσει σε ανάλογη συμφωνία με  το Ισραήλ  -κάτι που έχει να κάνει και με τον ηγετικό ρόλο που διεκδικεί στον σουνιτικό κόσμο- είναι σαφές ότι υποστηρίζει τις εν λόγω κινήσεις των μικρών πετρελαιομοναρχιών που βρίσκονται υπό την ευρύτερη επιρροή της. Έναν τέτοιο συμβολισμό είχε και η ανακοίνωση της ΣΑ πως θα επιτρέπει να περνούν από τον εναέριο χώρο της οι αεροπορικές πτήσεις μεταξύ ΗΑΕ, Μπαχρέιν και Ισραήλ.

Επιπλέον, τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν αλλά και η Σαουδική Αραβία φαίνεται να εκτιμούν ότι με τη μεταστροφή τους –που βέβαια έχει και κόστος στον μουσουλμανικό κόσμο- εδραιώνουν περισσότερο την διεθνοπολιτική θέση τους, διασφαλίζουν την αμερικανική υποστήριξη και μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις όποιες αμφισβητήσεις δέχονται για τον αυταρχικό τρόπο που κυβερνώνται. Ταυτόχρονα, μια τέτοια αίσθηση ενισχυμένης γεωπολιτικής θέσης τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν την άλλη πρόκληση που είναι μπροστά τους; κι αυτή αφορά τις μεγάλες ανακατατάξεις που θα φέρει τα επόμενα χρόνια η σταδιακή απεξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα.

Από την άλλη πλευρά χιλιάδες Παλαιστίνιοι διαδήλωσαν  στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα για τις εν λόγω συμφωνίες, καταγγέλλοντάς τες ως «προδοσία» του αγώνα τους. Ιράν. Τον ίδιο χαρακτηρισμό χρησιμοποίησε ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν Χαμενεΐ, αλλά και η Άγκυρα.

Όμως, οι καταγγελίες αυτές δεν φαίνεται να έχουν επίδραση, όχι μόνον στα όσα ήδη έγιναν με τις αναγνωρίσεις του Ισραήλ, αλλά και σε εκείνα που μέλλουν να συμβούν. Κι αυτό γιατί οι Τραμπ και Νετανιάχου πρόβλεψαν πως σύντομα ακόμη 5-6 αραβικές χώρες θα αναγνωρίσουν το Ισραήλ. Είναι κάτι που επιβεβαιώνουν και… παλαιστινιακές πηγές, διαρρέοντας ότι τη σχετική απόφαση ετοιμάζονται  να λάβουν το Ομάν, το Σουδάν, η Μαυριτανία και το Μαρόκο.

Όσο για τον Ντόναλντ Τραμπ, αν τυχόν κερδίσει τις προσεχείς Προεδρικές Εκλογές, έχει ανακοινώσει πως θα προχωρήσει με το γενικότερο σχέδιο του για ειρήνευση στη Μ. Ανατολή, στο οποίο, προβλέπει πως θα γίνουν μέλος και οι Παλαιστίνιοι την κατάλληλη στιγμή…