«Τι κάνει η τέχνη στον νου; Συνδέει το μη λεκτικό με το λεκτικό μας κομμάτι, την ασυνείδητη πλευρά του εγκεφάλου με τη συνειδητή. Θραύσματα και μνήμες τραυματικών εμπειριών αποθηκεύονται στο ασυνείδητο κομμάτι του εγκεφάλου. Γι’ αυτό και η τέχνη δημιουργεί μια θεραπευτική σύνδεση στο μυαλό».
H Anne van den Ouwelant είναι θεραπεύτρια και εκπαιδεύτρια θεραπείας μέσω Τέχνης (Art Therapy) και διαχείρισης ψυχικού τραύματος σε εμπόλεμες περιοχές, καθώς και πολιτισμική ανθρωπολόγος. Τη συναντήσαμε στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου για τους Πρόσφυγες και την Ψυχική Υγεία στην Αθήνα, όπου συντόνισε δύο εργαστήρια για τους ανθρώπους που δουλεύουν με πρόσφυγες: «Φροντίδα για τους Φροντιστές» και «Πρόληψη Δευτερογενούς Μετατραυματικής Διαταραχής».
“Να χρησιμοποιήσω τη δική μου τύχη για τα παιδιά που δεν την έχουν”
«Όταν ήμουν 14 ετών, είδα μια διαφήμιση για μία ΜΚΟ που δούλευε με παιδιά σε εμπόλεμες περιοχές – τότε ήταν ο πόλεμος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα πόσο τυχερή ήμουν που μεγάλωνα στην Ολλανδία σε μια αγαπημένη οικογένεια… Θα μπορούσα να είμαι εγώ ένα απ’ αυτά τα παιδιά! Και τότε πήρα την απόφαση για τον εαυτό μου: “Θα προσπαθήσω να χρησιμοποιήσω τη δική μου τύχη για τα παιδιά που δεν την έχουν”. Οπότε, από εκείνη την ηλικία ήξερα ότι ήθελα να δουλέψω με παιδιά σε εμπόλεμες περιοχές και σχεδίασα τον δρόμο μου. Έκανα τις σπουδές που έκρινα απαραίτητες για αυτόν τον σκοπό. Ξεκίνησα με πολιτισμική ανθρωπολογία, ώστε να μπορώ να κινούμαι εύκολα ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες.
»Αμφιταλαντευόμουν για το επόμενο βήμα… Εκείνη την εποχή έπαιζα πιάνο και φλέρταρα με την ιδέα της μουσικοθεραπείας, όμως σκέφτηκα πως δεν θα μπορούσα να κουβαλάω παντού ένα πιάνο, ενώ η τέχνη είναι εύκολα προσβάσιμη, οπουδήποτε βρίσκει κάποιος κάτι στο οποίο να μπορεί να ζωγραφίσει και μπορώ να κουβαλάω χαρτί και μολύβι μαζί μου. Έτσι επέλεξα να ειδικευτώ στη θεραπεία μέσω τέχνης (art therapy).
»Είμαστε τόσο κολλημένοι στο νοητικό, όλες οι θεραπείες επικεντρώνονται στον λόγο, όλο πρέπει να μιλάμε… Ας δοκιμάσουμε μη λεκτικά, ας περάσουμε σε άλλο επίπεδο».
Η εικαστική ψυχοθεραπεία ως ασφαλές καταφύγιο
Από το 2007, η Anne ξεκίνησε να εργάζεται ως εικαστική ψυχοθεραπεύτρια με ψυχικά τραυματισμένα παιδιά και νέους σε διάφορα πλαίσια στην Ολλανδία και στο εξωτερικό, από εργαστήρια τέχνης για εφήβους αιτούντες άσυλο στην Ολλανδία, μέχρι εικαστική θεραπεία για ορφανά στη Νικαράγουα.
«Η πρώτη μου εμπειρία ήταν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, όταν πήγα στις παραγκουπόλεις της Χιλής. Όμως η πρώτη μου ουσιαστική εμπλοκή στο πεδίο ήταν στη Νικαράγουα, όπου πήγα για να δουλέψω με παιδιά του δρόμου και ορφανά. Μπορώ να πω ότι κατάφερα να δημιουργήσω ένα ασφαλές καταφύγιο για παιδιά τα οποία φοβόντουσαν για παράδειγμα ότι θα έρθει ο πατριός τους στο ορφανοτροφείο να τα σκοτώσει. Υπήρχαν υψηλά επίπεδα βίας και φόβου και για αυτά τα παιδιά, το να είναι απλώς κάποιος εκεί κάνει τη διαφορά που κλείνει για λίγο τον εσωτερικό συναγερμό και τους επιτρέπει να αναπτυχθούν».
“Βλέπω ποιος είσαι εσύ και όχι το όπλο που κρατάς”
Από το 2010, η Anne σχεδιάζει και συντονίζει προγράμματα ψυχοκοινωνικής στήριξης σε χώρες που μαστίζονται από πόλεμο και συγκρούσεις. Έχει αναλύσει τις συνέπειες της ακραίας βίας στα παιδιά που μεγαλώνουν στις παραγκουπόλεις του Ρίο Ντε Τζανέιρο. Έχει ερευνήσει πώς διαχειρίζονται τις τραυματικές τους εμπειρίες τα πρώην μέλη ναρκοσυμμοριών στη Βραζιλία. Με βάση αυτήν της την έρευνα, σχεδίασε ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα μέλη τοπικής ΜΚΟ για τον τρόπο στήριξης των ψυχικά τραυματισμένων παιδιών και νέων.
«Ήταν τα τρία χρόνια που έζησα στο Ρίο ντε Τζανέιρο που με προετοίμασαν ουσιαστικά για τη δουλειά που ακολούθησε σε εμπόλεμες περιοχές, όπως το Ιράκ και η Σρεμπρένιτσα. Φανταστείτε πρώην μέλη ναρκοσυμμοριών στο Ρίο ντε Τζανέιρο να κάνουν τέτοιες ασκήσεις! Το να δίνεις την ευκαιρία στους ανθρώπους να δουν τον άνθρωπο, πίσω από τα όπλα – να μην βλέπουν το όπλο, αλλά τα παιδιά που στέκονται πίσω από αυτό… Έζησα εκατοντάδες τέτοιες στιγμές, “ναι, σε καταλαβαίνω, βλέπω ποιος είσαι εσύ και όχι η φρικτή σου ιστορία, όχι το όπλο που κρατάς”.
»Γι’ αυτό πάντα λέω ότι έχω την καλύτερη δουλειά του κόσμου, γιατί πάντα βλέπω αποτελέσματα, ίσως όχι σε ξεκάθαρο, μετρήσιμο, επιστημονικό επίπεδο, αλλά σε ανθρώπινο επίπεδο.
»Το να καθίσω μαζί τους και να τους βάλω να ζωγραφίσουν, να γίνουν δημιουργικοί, ήταν τεράστια πρόκληση για εμένα. Όμως εάν επενδύεις, αν τους προσεγγίζεις με σεβασμό και έχεις την ικανότητα να βλέπεις πέρα από το επιφανειακό και την εμφάνιση, αν μπορείς να συνδέεσαι με τους ανθρώπους, ανοίγονται. Ήταν υπέροχο να βλέπεις αυτούς τους άνδρες να διασκεδάζουν κρατώντας ένα μολύβι και προσπαθώντας να εκφραστούν μη λεκτικά, μ’ έναν δημιουργικό τρόπο, και ύστερα να το ντύνουν με λέξεις και να το μοιράζονται. Ήταν απίστευτο!
»Όπως απίστευτο ήταν που με εμπιστεύτηκε ένα 16χρονο ασυνόδευτο προσφυγόπουλο από τη Συρία να του βρω έναν καλό θεραπευτή, γιατί υπέφερε από τρομερούς εφιάλτες, ήταν ολομόναχος σ’ ένα δωμάτιο όπου κανείς στ’ αλήθεια δεν τον φρόντιζε. Ο ψυχολόγος όμως δεν κατάφερε να σχετιστεί μαζί του. Και του είπε, μετά από τρεις συνεδρίες, “δεν μπορώ να δουλέψω μαζί σου, δεν έχεις κίνητρο”. Προφανώς και είχε κίνητρο, δεν ήθελε να έχει εφιάλτες! Όταν ξαναείδα το παιδί, φοβόμουν ότι θα ήταν πολύ θυμωμένο μαζί μου, μια και εγώ του είχα προτείνει να πάει εκεί. Του είπα πόσο περήφανη ήμουν για την προσπάθεια που έκανε, ότι δεν έφταιγε εκείνος, και του ζήτησα να μου δώσει άλλη μία ευκαιρία. Εξεπλάγη, γιατί περίμενε ότι θα τον μάλωνα που τον έδιωξε ο ψυχολόγος. Και με εμπιστεύτηκε, και πήγε σ’ ένα άλλο μέρος με μια υπέροχη ομάδα, όπου χρησιμοποιούν ζώα, φύση, δημιουργικότητα… Αυτές οι στιγμές -ένα τέτοιο παιδί να με εμπιστευτεί και πάλι- είναι χρυσός για εμένα!»
Φροντίδα για τους Φροντιστές
Το 2014, η Anne αποφάσισε να διευρύνει τον κύκλο των ανθρώπων που ωφελούνταν από τις θεραπείες της, και ξεκίνησε να εκπαιδεύει κατοίκους εμπόλεμων χωρών, κατά τη διάρκεια ή μετά το τέλος ενός πολέμου, σε όλον τον κόσμο.
«Συνειδητοποίησα, όταν ήμουν ακόμα στη Νικαράγουα, ότι σε ατομικό επίπεδο μπορούσα να δουλεύω με 30 παιδιά τον χρόνο. Σκέφτηκα λοιπόν πως αν μπορούσα να εκπαιδεύω 30 ανθρώπους ώστε ο καθένας από αυτούς να δουλεύει με 30 παιδιά, θα μπορούσαν να βοηθηθούν πολύ περισσότερα. Έτσι ξεκίνησα να εκπαιδεύω ενηλίκους στη θεραπεία μέσω τέχνης και στην αντιμετώπιση ψυχικού τραύματος».
Στα θρανία μαζί της έχουν καθίσει έκτοτε από Γιεζίντι πρόσφυγες στο Ιράκ, μέχρι κοινωνικοί λειτουργοί στις παραγκουπόλεις της Βραζιλίας και στη Σρεμπρένιτσα, αλλά και δάσκαλοι, θεραπευτές, μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων, αστυνομικοί, πυροσβέστες, ανάδοχοι γονείς στην Ολλανδία.
«Τους εκπαιδεύω σε μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν στη δουλειά τους, αλλά και στον εαυτό τους. Λένε πως δεν μπορούμε να φροντίσουμε τους άλλους, αν δεν φροντίσουμε πρώτα τον ίδιο μας τον εαυτό. Το πρόβλημα είναι ότι μπορούμε· όμως ύστερα από 15 χρόνια συνεχούς φροντίδας των άλλων, περπατάμε πάνω σε λεπτό πάγο και πέφτουμε και σπάμε το πόδι μας… στην καλύτερη περίπτωση. Η φροντίδα του εαυτού είναι σημαντική, είναι σαν τις μάσκες οξυγόνου στα αεροπλάνα – πρώτα πρέπει να βάζεις τη δική σου και μετά του παιδιού σου, αλλιώς κινδυνεύετε και οι δύο».
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος