Η ιστορία της Ομόνοιας μέσα στον χρόνο

Η Πλατεία Ομονοίας είναι μια πλατεία ταλαιπωρημένη. Έχει αλλάξει σχήμα και εικόνα περισσότερες από 10 φορές από το 1846, όταν από χωράφι έγινε κυκλική πλατεία. Σε κάθε εποχή της, σε κάθε φάση της, η πλατεία αυτή κρύβει τη γέννηση της Πρωτεύουσας-Αθήνας, τα νεανικά της χρόνια και τα πιο ώριμα. Σήμερα, μπαίνει στη σύγχρονη εποχή για να γίνει ο αστικός πυρήνας εκείνος που θα οδηγήσει σε κάθε είδους ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, αλλά και να αποτελέσει μια ταιριαστή αισθητική παρέμβαση στην Αθήνα.

της Τζένης Χαραλαμπίδου

Θεωρείται η πιο κεντρική και πιο γνωστή πλατεία της Αθήνας. Την έχουν χαρακτηρίσει μάλιστα «Ο ήλιος της Πρωτεύουσας»! Από αυτήν ξεκινούν ακτινωτά οι δρόμοι που χωρίζουν την Αθήνα στις κυριότερες περιοχές της.

Τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια για την Ομόνοια

Μετά την Απελευθέρωση, οι Αθηναίοι αρχίζουν ενέργειες για την ανοικοδόμηση της εντελώς κατεστραμμένης πόλης τους. Σε αυτό παίζουν καθοριστικό ρόλο δύο νέοι αρχιτέκτονες, ο Σταμάτης Κλεάνθης (1802-1862) και ο Eduard Schaubert (1804-1860), οι οποίοι αυτοβούλως αρχίζουν τη σύνταξη του τοπογραφικού χάρτη της πόλης και τελικά οι Αθηναίοι τους αναθέτουν και τη σύνταξη ρυμοτομικού σχεδίου.

Το σχέδιό τους για την Πρωτεύουσα, ανάμεσα σε άλλα, προέβλεπε να δημιουργηθεί το διοικητικό κέντρο του νέου κράτους στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Ομονοίας, με τα Ανάκτορα εκεί που συναντιούνται οι οδοί Σταδίου και Πειραιώς, με μια μεγάλη πλατεία μπροστά τους (θα έπαιρνε το όνομα «Πλατεία Ανακτόρων»), ενώ δεξιά και αριστερά από τα Ανάκτορα (που είχαν σχεδιαστεί με όψη στραμμένη προς την πόλη και την Ακρόπολη) είχαν τοποθετηθεί έξι κτήρια υπουργείων μέσα σε ξεχωριστά περιβόλια. Στις αρχές των οδών Σταδίου και Πειραιώς είχαν σχεδιαστεί οι δύο Βουλές, ενώ πίσω από τα Ανάκτορα είχε τοποθετηθεί ο Βασιλικός Κήπος. Κεντρική θέση στη σύνθεση καταλαμβάνει η οδός Αθηνάς με τον Κήπο του Λαού στην αρχή της, τον οποίο πλαισίωναν τα κτήρια της Εμπορικής Αγοράς. Πριν από την έγκριση του σχεδίου -στο υπόμνημα το οποίο οι Κλεάνθης και Schaubert, τον Δεκέμβριο του 1832, είχαν καταθέσει προς έγκριση- διαπιστώνονται σε κάποια σημεία ασυμφωνίες με τις γραμμές του σχεδίου, που τελικά εγκρίνεται τον Ιούνιο του 1833. Συγκεκριμένα στο υπόμνημα αναφέρονταν λαϊκοί κήποι δεξιά και αριστερά από τα Ανάκτορα, ενώ σύμφωνα με το εγκριθέν σχέδιο στα σημεία αυτά βρίσκονται τα έξι υπουργεία. Το πιθανότερο είναι οι αλλαγές στο εγκριθέν σχέδιο να είναι αποτέλεσμα παρέμβασης της Αντιβασιλείας.

Ακολουθούν αρκετές τροποποιήσεις του εγκριθέντος σχεδίου που τελικά ποτέ δεν εκτελέστηκε, κυρίως για οικονομικοπολιτικούς λόγους (σε αυτό συνέβαλαν και κερδοσκόποι), αλλά και επειδή η αστική τάξη των Αθηναίων διατύπωνε αντιρρήσεις, καθώς θεωρούσε ότι θιγόταν.

Τα σχέδια της ανοικοδόμησης της πόλης ανατίθενται τώρα στον Βαυαρό κορυφαίο αρχιτέκτονα της εποχής Leo von Klenze (1784-1864), για να διορθώσει τα «σφάλματα» του πρώτου σχεδίου. Στο σχέδιο (1834) που εκπονεί ο Klenze για την Αθήνα, τα Ανάκτορα, η Βουλή, τα υπουργεία και η Βιβλιοθήκη, δηλαδή το διοικητικό κέντρο, τοποθετούνται στον Κεραμεικό και στον λόφο του Αγίου Αθανασίου, και όχι στην εστία του ρυμοτομικού συστήματος, δηλαδή στη σημερινή Πλατεία Ομόνοιας. Στο κενό που έμενε με τη μετάθεση των Ανακτόρων, σχηματίζεται μία μικρότερη, ολοστρόγγυλη πλατεία (στο σημείο όπου συναντιόνταν οι οδοί Αθηνάς, Πειραιώς και Σταδίου) όπου θα χτιζόταν ο ναός του Σωτήρος· η πλατεία θα έπαιρνε από αυτόν το όνομά της. Ο ναός τελικά δεν χτίζεται. Η πλατεία ονομάζεται «Πλατεία Όθωνος» προς τιμή του βασιλιά. Η αναθεώρηση του σχεδίου της νέας Αθήνας από τον Klenze εγκρίνεται από την Αντιβασιλεία τον Σεπτέμβριο 1834, άλλα το σχέδιο δεν πραγματοποιείται. Η περιοχή αποτελεί απλώς το τέρμα του εξοχικού περιπάτου των Αθηναίων και των επισκεπτών της.

Η ιστορία της Ομόνοιας </br><figcaption id=

Οι σημαντικότεροι σταθμοί της ιστορίας της Πλατείας

Το 1846 η Πλατεία Όθωνος από χωράφι γίνεται κυκλική πλατεία.
Το 1850 τετραγωνίζεται και τα όριά της οριστικοποιούνται.
Το 1858-1859 ξεριζώνονται αμπέλια και συκιές που βρίσκονταν πάνω της, ισοπεδώνεται και φυτεύονται βελανιδιές.
Για μια δεκαετία η Πλατεία παραμένει η ωραία εξοχή περιπάτου, ενώ αποτελεί και τόπο συγκρούσεων Οθωνικών και Αντιοθωνικών.
Το 1862 στην Πλατεία γιορτάζεται η έξωση του Όθωνα.
Το 1863, μετά τις αιματηρές συγκρούσεις των πολιτικών παρατάξεων «Πεδινών» και «Ορεινών», που τελικά καταλήγουν σε συμφιλίωση, η Πλατεία ονομάζεται «Πλατεία Ομονοίας».
Από το 1863 και κατά τη βασιλεία του Γεωργίου Α’, η κίνηση των τροχοφόρων της εποχής στην Ομόνοια σταδιακά αυξάνεται, καθώς ανοίγουν ξενοδοχεία, θέατρα, ζαχαροπλαστεία, εστιατόρια και μοντέρνα καφέ, τα οποία γίνονται πνευματικά και πολιτικά στέκια. Η Πλατεία δεντροφυτεύεται και καλλωπίζεται, ενώ την εικόνα συμπληρώνουν ένα περίπτερο, οι άμαξες της εποχής που κάνουν εκεί «πιάτσα», οι διάφοροι πλανόδιοι μικροπωλητές και λούστροι, αλλά και άστεγοι.
Περίπου στα 1900 στήνεται στο κέντρο της Πλατείας μια μαρμάρινη εξέδρα για να παίζει μουσική τις Κυριακές μία στρατιωτική μπάντα.
Στη συνεχώς αυξανόμενη δραστηριότητα επί της Πλατείας, σημαντικό ρόλο είχε παίξει η λειτουργία της γραμμής του ατμοκίνητου σιδηροδρόμου «Πειραιά-Αθήνα» που είχε φτάσει στην Ομόνοια το 1889.
Το 1900 η Πλατεία γίνεται η αφετηρία του πρώτου ιππήλατου τραμ και το 1908 του ηλεκτροκίνητου.
Το 1905 ολοκληρώνονται οι εργασίες ασφαλτόστρωσης γύρω από την Πλατεία, κάτι που επίσης συμβάλλει στην αύξηση της κίνησης στην περιοχή.
Η Ομόνοια αποτελεί, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της, χώρο πολιτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. Για παράδειγμα, την περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1916) στην Πλατεία συγκρούονται Βενιζελικοί και Αντιβενιζελικοί.
Όμως είχε και μια άλλη όψη, αυτήν του κοσμικού κέντρου της Αθήνας, ειδικά στις αρχές του 20ού αιώνα.
Το 1925 η Ομόνοια ηλεκτροφωτίζεται· σε ελάχιστο χρόνο οι στέγες των γύρω κτηρίων γεμίζουν με φωτεινές διαφημιστικές επιγραφές.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, χάνει την έως τότε όψη και ζωή της, καθώς αρχίζουν εργασίες για τον υπόγειο σταθμό του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Πειραιώς-Αθηνών.
Το 1930, ο σταθμός εγκαινιάζεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Η κατασκευή του σταθμού αλλάζει ριζικά την Ομόνοια η οποία γίνεται κυκλική, με μαρμάρινα κιγκλιδώματα και με ελάχιστο πράσινο.
Λόγω της ανάγκης για εξαερισμό του υπόγειου σταθμού, το 1931 τοποθετούνται στην Πλατεία οκτώ αεραγωγοί: οχτώ αγάλματα, που απεικονίζουν τις Μούσες, «κάθονται» σε ψηλούς τσιμεντένιους κίονες που καταλήγουν σε καπνοδόχους, ενώ στη βάση τους στήνονται αναπηρικά περίπτερα. Τελικά, οι Μούσες το 1937 φεύγουν καθώς βρίσκεται άλλη λύση εξαερισμού του υποσταθμού. Στην Πλατεία επιστρέφει το πράσινο, στήνονται κιόσκια ανθοπωλών και βρίσκουν πόστα εργασίας πλανόδιοι επαγγελματίες (φωτογράφοι, λούστροι κ.ά.).
Στα χρόνια της Κατοχής, η εικόνα της Ομόνοιας είναι μια μικρογραφία της εξαθλιωμένης Αθήνας.
Μετά τον πόλεμο, όμως, αλλάζει πάλι. Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, παλιά κτήρια της Ομόνοιας κατεδαφίζονται και στη θέση τους χτίζονται νέα, πολυώροφα. Η Πλατεία μικραίνει και οι γραμμές του τραμ, τα παγκάκια και οι πάγκοι με τα λουλούδια φεύγουν.
Το 1960 εκμοντερνίζεται, καθώς διαμορφώνεται με γκαζόν και υδάτινους πίδακες σε σχέδια του γλύπτη Γεωργίου Ζογγολόπουλου και του αρχιτέκτονα Κώστα Μπίτσιου: ομόκεντρα γεωμετρικά σχήματα (κύκλος, εξάγωνο, πεντάγωνο) και μία υδάτινη γλυπτική σύνθεση με πίδακες. Στα σχέδια προβλεπόταν επίσης και η τοποθέτηση βότσαλων, αλλά τελικά στην Πλατεία φυτεύτηκε γρασίδι.
Η Πλατεία Ομονοίας, τη δεκαετία του 1980, αποτελεί πλέον έναν βασικότατο κυκλοφοριακό κόμβο της Πρωτεύουσας και ταυτόχρονα εμπορικό κέντρο την ημέρα, τόπο διασκέδασης τη νύχτα και σημείο συνάντησης (μέρα-νύχτα). Στους μεγάλους καύσωνες, το σιντριβάνι της προσφέρει ανάσα δροσιάς στους τολμηρούς, ενώ σε εκλογικές αναμετρήσεις και αθλητικές επιτυχίες, η Ομόνοια μετατρέπεται σε μέρος πανηγυρισμών.
Το 1988, η Πλατεία αλλάζει ξανά όψη και στη θέση του σιντριβανιού τοποθετείται ο γυάλινος «Δρομέας», το γυάλινο γλυπτό του μοντερνιστή Κώστα Βαρώτσου, ο οποίος μόλις είχε έρθει από την Ιταλία όπου σπούδασε, φέρνοντας μαζί του τη γνώση των νεωτερικών τάσεων στη Γλυπτική. Ο «Δρομέας» δημιουργήθηκε κατόπιν παραγγελίας της τότε Δημοτικής Αρχής· η Αθήνα είχε ανάγκη από ένα έργο «συμβολικό». Ο «Δρομέας», ύψους οκτώ μέτρων, αποτελείται από πάμπολλα κομμάτια γυαλιού. Ο μετα-μοντερνιστικός «Δρομέας» τοποθετήθηκε στο κέντρο της Πλατείας με διττό συμβολισμό: πρώτον, τη δυναμική πορεία που είχε εκείνη την εποχή η σύγχρονη Αθήνα προς την Ευρώπη, προκειμένου να αισθανθεί ο Νεοέλληνας ότι είναι Ευρωπαίος, και δεύτερον, τους Νεοέλληνες που είναι «κομμάτια Ιστορίας πεταμένα δω κι εκεί» και κάποιος έπρεπε να τα μαζέψει, «να μπουν σε νέα τροχιά». Το γλυπτό μεταφέρεται στη Λ. Βασιλίσσης Σοφίας κατά τη διάρκεια των εργασιών για το μετρό της Αθήνας, οι οποίες θα μετατρέψουν από το 1992 έως το 2003, οπότε εγκαινιάζεται ο σταθμός, την Ομόνοια σε ένα απέραντο εργοτάξιο· αυτό κουράζει τον κόσμο.
Αρχίζει τότε η παρακμή της. Κι έτσι, αντί να έρθει στην Ομόνοια η ανάπτυξη, όπως υποσχόταν το μετρό, ήρθε η παραοικονομία και άλλες παράνομες δραστηριότητες.
Το 2001 στην Πλατεία τοποθετείται το γλυπτό «Πεντάκυκλο» του Ζογγολόπουλου, μία σταυροειδής κατασκευή ύψους 15 μέτρων με πέντε κύκλους από ανοξείδωτο χάλυβα. Εγκαθίσταται το 2001 ανατολικά της Πλατείας μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου και Σταδίου, μέσα σε ειδικά διαμορφωμένη δεξαμενή νερού· πρόκειται για ένα υδροκινητικό έργο, όμως τελικά το νερό δεν κύλησε στους κύκλους του παρά μόνο μία μικρή περίοδο (τέλη του 2008 με αρχές του 2009).
Λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, επιχειρείται μία ακόμα ανάπλαση της Ομόνοιας, αλλά το αισθητικό της αποτέλεσμα είναι μάλλον άχαρο και αυτό προκαλεί αντιδράσεις. Πλέον έχει μεταβληθεί και η λειτουργία της, καθώς καταργείται το κυκλικό της σχήμα και δεν λειτουργεί ουσιαστικά ως πλατεία αλλά ως οδικός κόμβος.

Η Ομόνοια μπαίνει σήμερα στη σύγχρονη εποχή. Το σιντριβάνι και οι πίδακες επιστρέφουν και, το βασικότερο, σχεδιάζονται ποικίλες επιχειρηματικές δράσεις, ώστε η αθηναϊκή Πλατεία να αποτελεί πεδίο πολλαπλών στάσεων και να δοθεί έτσι νέα πνοή.

ΠΗΓΕΣ

• Μελαμπιανάκη Ε., «Οι πλατείες της Αθήνας: 1834-1945. Διαδικασία διαμόρφωσης, λειτουργία, πολεοδομική σημασία», διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2006.

• Μπίρη Κ., «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα», Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1995.

• Μπίρη Κ., «Το πρώτο σχέδιο των νεότερων Αθηνών» στο «Η νέα Αθήνα. Πρωτεύουσα του Ελληνισμού», Έκδοση της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, Αθήνα 2017.

• Παπανικολάου Μ., «Στο γύρισμα του αιώνα (1980-1999)/Εικαστικός πλουραλισμός και μεταμοντερνιστικές τάσεις» στο «Η Ελληνική Τέχνη του 20ού αιώνα», Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006.

• Φιλιππίδης Δ., «Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας», στο «Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας», τόμος Δ’, ΕΑΠ, Πάτρα 2001.

ΠΗΓΗ των φωτογραφιών: ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ

Διόρθωση: Μπέττυ Σαβούρδου

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο ertnews.gr

Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος

TAGS Αθήνα αρχείο ΕΡΤ δήμος Αθηναίων Δημόσιοι αστικοί χώροι Ομόνοια πλατεία Ομονοίας