Μοναστήρια και εκκλησίες της Παναγίας στις Κυκλάδες

Της Δώρας Χειράκη

Με ιδιαίτερη λαμπρότητα γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου στη χώρα μας η Κοίμηση της Θεοτόκου. «Πάσχα του καλοκαιρού» αποκαλείται, μάλιστα, σε πολλά νησιά του Αιγαίου, όπου στολίζουν και περιφέρουν Επιτάφιο προς τιμήν της Θεομήτορος. Παραδοσιακά πανηγύρια και γλέντια λαμβάνουν χώρα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, επειδή για τον λαό μας δεν αποτελεί πένθιμο γεγονός, αφού η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν».

“Μία των γλυκυτέρων και συμπαθεστέρων εορτών του χριστιανικού κόσμου είναι και η Κοίμησις της υπεραγίας Θεοτόκου, ην σήμερον εορτάζει η Εκκλησία. Ευθύς από των πρώτων μ.Χ. αιώνων, έξοχος υπήρξεν η τιμή και ευλάβεια, ην απένεμον οι χριστιανοί προς την Παρθένον Μαρίαν. Αλλ’ η σημερινή εορτή είναι η κατ’ εξοχήν μνήμη της Θεοτόκου, άτε την Κοίμησιν αυτής υπόθεσιν έχουσα”, έγραψε ο σπουδαίος μας λογοτέχνης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στις 15 Αυγούστου 1887 στην εφημερίδα «Εφημερίς».

Το Αρχείο της ΕΡΤ ψηφιοποίησε και παρουσιάζει ένα εορταστικό αφιέρωμα για τον Δεκαπενταύγουστο, μέσω των ιστοσελίδων www.ert-archives.gr και www.ertnews.gr
Πρόκειται για το ντοκιμαντέρ του Πάνου Αγγελόπουλου «Παναγία Πελαγινή, Μοναστήρια και εκκλησίες της Παναγίας στις Κυκλάδες», παραγωγής 2000.

Το ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στους χώρους λατρείας της Παναγίας στα κυκλαδίτικα νησιά και παρουσιάζει βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία από τον 4ο έως τον 19ο αι.

Στο πρώτο μέρος, ο φακός περιηγείται σε ξωκλήσια και μοναστήρια της Κύθνου, της Σερίφου, της Μήλου, της Κιμώλου και της Τήνου. Μέσα από μαρτυρίες κατοίκων και ιερέων καταγράφονται δρώμενα της γιορτής του Δεκαπενταύγουστου προηγούμενων ετών και λατρευτικά έθιμα που συνδέονται με τη γιορτή της Παναγίας, ενώ παρουσιάζεται και το έθιμο της λιτάνευσης της εικόνας της Παναγίας της Τήνου.

Ανάμεσα στους σταθμούς του οδοιπορικού είναι η Παναγιά η Κανάλα, η Φλαμπουριανή και η Παναγιά του Κάστρου στην Κύθνο, η Ξυλοπαναγιά, η Ευαγγελίστρια, η Παναγιά η Ξεκουράστρα στη Σέριφο, η Παναγία η Θαλασσίτρα, η Παναγία η Πορτιανή, η Παναγία η Κορφιάτισσα, η Παναγιά του Κήπου και οι κατακόμβες στη Μήλο των πρωτοχριστιανικών χρόνων, η Παναγία η Οδηγήτρια και η Παναγιά του Κονόμου στην Κίμωλο.

Το δεύτερο μέρος μάς ξεναγεί στα μοναστήρια και στις εκκλησίες της Παναγίας της Σίφνου, της Αμοργού, της Πάρου και της Νάξου, όπως: της Χρυσοπηγής, της Παναγίας της Βρύσης, της Παναγίας του Βουνού, της Ουρανοφόρας, της Χοζοβιώτισσας, της Εκατονταπυλιανής, της Μυρτιδιώτισσας, της Παντάνασσας, της Απεραθίτισσας, της Πρωτόθρονης, της Δροσιανής. Ο καθηγητής Ιστορίας Βασίλης Σφυρόερας μιλά για την εκκλησία της Απεραθίτισσας της Νάξου, ενώ παρουσιάζονται στιγμιότυπα από τις γιορτές και τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου, με ξεχωριστή αναφορά στο έθιμο του Επιταφίου της Παναγίας στο Φιλώτι της Νάξου.

Η αφήγηση είναι του Άρη Λεμπεσόπουλου και του Δημήτρη Κοντογιάννη, η έρευνα και τα κείμενα της Ροζάννας Λαδά. Στην εκπομπή ακούγονται ύμνοι της Παναγίας από τη βυζαντινή χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου.