Θάνατος στο Ρίο Γκράντε: τα ηθικά διλήμματα πίσω από μία φωτογραφία

Μια χαρακτηριστική εικόνα μπορεί να πει περισσότερα για μια ανθρωπιστική τραγωδία από οποιαδήποτε στατιστική και πολιτική επιχειρηματολογία. Είναι όμως αυτός αρκετός λόγος για να τη δημοσιεύσουμε;

Ο κ. Martínez και η μόλις 23 μηνών κόρη Valeria πνίγηκαν διασχίζοντας το Rio Grande, τον ποταμό που χωρίζει το Μεξικό από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Απρίλιο εγκατέλειψαν το σπίτι τους στο Ελ Σαλβαδόρ μαζί με τη μητέρα της Valeria , Tania Vanessa Ávalos. Ήλπιζαν να ζητήσουν άσυλο στις ΗΠΑ και να εξοικονομήσουν αρκετά χρήματα για να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι, σύμφωνα με συνεντεύξεις με τη μητέρα του κ. Martinez, Rosa Ramirez.

Η ισχυρή εικόνα των δύο άψυχων σωμάτων – το κοριτσάκι κρυμμένο κάτω από το μπλουζάκι του πατέρα της, με το χέρι της τυλιγμένο γύρω από τον ώμο του – τραβήχτηκε από την Julia Le Duc, δημοσιογράφο της μεξικανικής La Jornada και αγοράστηκε από το διεθνές πρακτορείο ειδήσεων Associated Press, μέσω του οποίου διανεμήθηκε και δημοσιεύθηκε ευρέως.

“Οι αποφάσεις σχετικά με τη δημοσίευση μιας εικόνας όπως αυτή είναι πολλές και δύσκολες για τους εκδότες ειδήσεων και εγείρουν πολλά ζητήματα δεοντολογίας”, τονίζει η Hannah Storm, Διευθύνουσα Σύμβουλος και Εκτελεστική Διευθύντρια του Ethical Journalism Network (EJN). “Είναι σωστό να χρησιμοποιηθεί η φωτογραφία και αν ναι, πού και πώς; Θα πρέπει να συνοδεύεται από προειδοποίηση για ευαίσθητο περιεχόμενο; Θα πρέπει να δοθεί στο κοινό η επιλογή για το αν θα το δει; Ποιες λέξεις θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την εικόνα και τους ανθρώπους που απεικονίζονται; Τι πρόσθετο πλαίσιο χρειάζεται να δοθεί στην ιστορία των συνθηκών που αντιμετωπίζουν οικογένειες όπως αυτή; Ποιες είναι οι ευθύνες των δημοσιογράφων απέναντι σε εκείνους στους οποίους αναφέρονται σε αυτές τις περιπτώσεις, καθώς και σε εκείνους από τους οποίους παίρνουν συνέντευξη, οι οποίοι έχουν βιώσει μία τραυματική εμπειρία; Πώς οι δημοσιογράφοι δύνανται να ελαχιστοποιήσουν τη ζημιά σε όσους βλέπουν την εικόνα και σε άλλους – ειδικά στην κοινότητα που επηρεάζεται από αυτήν; Πώς οι δημοσιογράφοι εξασφαλίζουν ότι η εικόνα χρησιμοποιείται για την ειδησεογραφική της αξία και όχι ανώφελα;”

Σε αυτήν την περίπτωση πάντως, είναι δύσκολο να αγνοηθεί η ειδησεογραφική αξία της φωτογραφίας.

“Η τραγωδία του κ. Martínez και της κόρης του μιλάει για τις απεγνωσμένες προσπάθειες πολλών ανθρώπων να καταφύγουν και να ζητήσουν άσυλο στις Ηνωμένες Πολιτείες και για τις συνέπειες των πολιτικών της αμερικανικής κυβέρνησης στα νότια σύνορά της. Δεν είναι σε καμία περίπτωση οι μόνοι άνθρωποι που πεθαίνουν προσπαθώντας να φτάσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά αυτήν την εβδομάδα η τραγωδία τους ανέδειξε την αντίστοιχη τραγωδία όλων όσων τα ονόματα σπάνια βρίσκουν το δρόμο της δημοσιότητας”, σχολιάζει στο ert.gr η Διευθύνουσα Σύμβουλος και Εκτελεστική Διευθύντρια του Ethical Journalism Network (EJN).

Τώρα η φωτογραφία τους βρίσκει τη θέση της πλάι σε άλλες εμβληματικές εικόνες, όπως αυτή του Alan Kurdi (την οποία τράβηξε ο Nilufer Demir), ή η φωτογραφία ενός όρνεου να παρακολουθεί ένα παιδί που λιμοκτονεί στο Ayod του Σουδάν (του Kevin Carter) ή η εικόνα της 9χρονης Kim Phuc, ευρύτερα γνωστής ως «Napalm Girl» κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ (του Nick Ut).

“Κάθε μία από αυτές τις εικόνες περιλαμβάνει παιδιά και υπογραμμίζει το ανθρώπινο δράμα αθώων θυμάτων πολιτικών μηχανορραφιών – εικόνες που έχουν κινητοποιήσει το δημόσιο συναίσθημα, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα”, εξηγεί η Hannah Storm.

“Στον έναν μήνα που πέρασα καλύπτοντας την προσφυγική κρίση στα σύνορα Μεξικού-ΗΠΑ, κατάλαβα ότι ο άνθρωπος που επιλέγει αυτόν τον δρόμο είναι ο ίδιος, που έχω συναντήσει σε διάφορα μέρη του κόσμου”, δηλώνει στο ert.gr o Άλκης Κωνσταντινίδης, ο Έλληνας φωτορεπόρτερ που τον Απρίλιο του 2019 κέρδισε (για δεύτερη φορά) το βραβείο Πούλιτζερ στην κατηγορία «Βreaking News Photography», ως μέλος της ενδεκαμελούς φωτογραφικής ομάδας του Reuters που κάλυψε την προσφυγική κρίση στα σύνορα Μεξικού-ΗΠΑ.

“Είναι σημαντικό να δημοσιεύονται αυτές οι φωτογραφίες, το ξέρω είναι σκληρές, αλλά είναι η πραγματικότητα του δράματος των ανθρώπων αυτών”, τονίζει ο Άλκης Κωνσταντινίδης.

“Η πρώτη φωτογραφία που είχε εμφανιστεί του Alan Kurdi ήταν τόσο δυνατή που είχε κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα, στο να δει την κατάσταση και να της δώσει σημασία. Τα ΜΜΕ ξεκίνησαν να καλύπτουν περισσότερο το προσφυγικό ζήτημα και ο κόσμος να ενημερώνεται. Πρόκειται για την εικόνα της πραγματικότητας που εξελίσσεται στη γείτονά τους χώρα, ανθρώπων που προσπαθούν με κάθε τρόπο, αφήνοντας πίσω τα σπίτια τους και είναι έτοιμοι να διακινδυνεύσουν τα πάντα για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η φωτογραφία δείχνει και το τίμημα που πληρώνουν αυτοί οι άνθρωποι. Δεν μπορεί κάποιος να αρνηθεί την πραγματικότητα που ζουν”, εξηγεί ο Άλκης Κωνσταντινίδης.

“Η εικόνα του Alan Kurdi, του μικρού άψυχου σώματος του σε μια τουρκική παραλία, έκανε περισσότερα για να αλλάξει τον τόνο της συζήτησης γύρω από την κρίση των προσφύγων από ο,τιδήποτε άλλο εκείνο το έτος. Αλλά η συμπόνια που προέκυψε από τη δύναμη αυτής της εικόνας δεν κράτησε και η αύξηση των δωρεών και των ενισχύσεων, μαζί με μια προσωρινή αποδυνάμωση της αντι-προσφυγικής ρητορικής ήταν προσωρινή”, παραδέχεται με έναν τόνο απογοήτευσης η Hannah Storm, Διευθύνουσα Σύμβουλος και Εκτελεστική Διευθύντρια του Ethical Journalism Network (EJN).

“Είναι πολύ νωρίς για να δούμε αν αυτή η τελευταία εικόνα έχει τη δύναμη να αλλάξει τη συζήτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο Πρόεδρος Donald Trump έχει μιλήσει με λόγια μίσους ενάντια στους ανθρώπους που αναζητούν καταφύγιο στη χώρα του, αποκαλώντας τους «ζώα». Είναι ξεκάθαρο πάντως ότι η φωτογραφία του πατέρα από το Ελ Σαλβαδόρ και της κόρης του, επανέφερε την κρίση στα νότια σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών στην κορυφή της ημερήσιας ατζέντας τόσο εντός των Η.Π.Α. όσο και σε πολλούς διεθνείς ειδησεογραφικούς οργανισμούς”, τονίζει η Hannah Storm.

*Το Ethical Journalism Network (Δίκτυο Ηθικής Δημοσιογραφίας) έχει αναπτύξει μια σειρά οδηγιών για δημοσιογράφους που καλύπτουν το μεταναστευτικό και έχει πρόσφατα συνεργαστεί με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union’s Fundamental Rights Agency) για τη δημιουργία προγραμμάτων κατάρτισης στο διαδίκτυο για τους δημοσιογράφους που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα.