Tι ισχύει στις ευρωπαϊκές χώρες για τα δημοψηφίσματα

Στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη προβλέπονται διαδικασίες για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων. Ωστόσο, αναλόγως των συνταγματικών προβλέψεων, αλλά και των πολιτικών παραδόσεων της κάθε χώρας, η οργάνωση δημοψηφισματικών διαδικασιών ποικίλει σε μεγάλο βαθμό ως προς τα είδη και τη συχνότητα. Πάντως, την τελευταία 30ετία έχουν οργανωθεί 115 δημοψηφίσματα στα ευρωπαϊκά κράτη που είναι μέλη της ΕΕ. Το ¼ από αυτά ήταν αφορούσε ερωτήματα προς τους πολίτες συνυφασμένα με τη συμμετοχή της χώρας τους στην ΕΕ ή θέματα που είχαν να κάνουν με τις Συνθήκες και την πορεία της Ένωσης.

Πρωταθλήτρια στα δημοψηφίσματα είναι η Ιρλανδία, η οποία από το 1985 έως σήμερα έχει διενεργήσει 20 τέτοιες διαδικασίες από το 1985. Επίσης, μέχρι σήμερα είναι η μόνη χώρα μέλος της ΕΕ που έχει διoργανώσει δημοψήφισμα σχετικά με όλες τις συνθήκες της Ένωσης. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Ιταλία με 16 δημοψηφίσματα, χωρίς όμως κανένα από αυτά να αφορά ευρωπαϊκές συνθήκες, αλλά αποκλειστικά εσωτερικά ζητήματα. Στην τρίτη θέση έρχεται η Λιθουανία με 12 δημοψηφίσματα από το 1991 που απέκτησε την ανεξαρτησία της. Ωστόσο, το μοναδικό δημοψήφισμα που διενεργήθηκε στη χώρα αυτή σχετικό με ευρωπαϊκά θέματα ήταν εκείνο του 2003 που αφορούσε στην είσοδο της χώρας στην Ε.Ε.

Οι μοναδικές ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες δεν έχει γίνει κάποιο δημοψήφισμα τα τελευταία 30 χρόνια είναι η Νορβηγία, το Βέλγιο (από τα λίγα κράτη που μια τέτοια διαδικασία δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα του) και η Ελλάδα. Φυσικά, την πρώτη θέση όλων θα είχε η Ελβετία, στην οποία διεξάγεται σειρά δημοψηφισμάτων σχεδόν κάθε χρόνο και για πληθώρα θεμάτων, αν ανήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι …16 κατηγορίες δημοψηφισμάτων

Τα δημοψηφίσματα που προβλέπουν τα συντάγματα και οι πολιτικές παραδόσεις των χωρών είναι αρκετών ειδών.

Π.χ. με κριτήριο τον αριθμό των ερωτημάτων που περιλαμβάνει ένα δημοψήφισμα, αυτό μπορεί να διακρίνεται σε απλό, σύνθετο και πολλαπλό. Απλό είναι το δημοψήφισμα στο οποίο διατυπώνεται ένα μόνον ερώτημα και στο οποίο οι ψηφοφόροι δεν έχουν τη δυνατότητα έκφρασης διαφοροποιημένων απόψεων. Στο λεγόμενο σύνθετο δημοψήφισμα υπάρχει ένα θέμα, για το οποίο διατυπώνονται πολλαπλά ερωτήματα, παίρνοντας έτσι τη μορφή ερωτηματολογίου και δίνοντας την επιλογή στους πολίτες ανάμεσα σε περισσότερες λύσεις. Τέλος, υπάρχει και το είδος του πολλαπλού δημοψηφίσματος, στο οποίο περιέχονται περισσότερα ερωτήματα για ανεξάρτητα μεταξύ τους ζητήματα.

Επίσης, με γνώμονα το αντικείμενο ενός δημοψηφίσματος γίνεται διάκριση σε συνταγματικό δημοψήφισμα για τη θέσπιση ή την τροποποίηση του Συντάγματος και σε νομοθετικό δημοψήφισμα που αφορά τη θέσπιση ή την τροποποίηση κάποιων νόμων. Μια ειδική κατηγορία νομοθετικού δημοψηφίσματος αποτελεί το λεγόμενο καταργητικό δημοψήφισμα, που όπως δηλώνει και το όνομά του προκαλεί τη κατάργηση των νόμων.

Επίσης, ανάλογα με τη νομική δεσμευτικότητα του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, αυτό διακρίνεται σε αποφασιστικό ή συμβουλευτικό. Στην πρώτη περίπτωση επιβάλλεται στην εκάστοτε κυβέρνηση να ακολουθήσει τη λαϊκή βούληση, ενώ στη δεύτερη δεν είναι νομικά υποχρεωμένη να κάνει το ίδιο. Ωστόσο, το αποτέλεσμα ακόμη και ενός συμβουλευτικού δημοψηφίσματος είναι δύσκολο να αγνοηθεί από πολιτικής απόψεως.

Ακόμη, σε περίπτωση που ένα σύνταγμα προβλέπει την υποχρεωτική διεξαγωγή δημοψηφίσματος για συγκεκριμένο θέμα, τότε το δημοψήφισμα χαρακτηρίζεται υποχρεωτικό, ενώ αν δίνει το περιθώριο στις κυβερνήσεις να επιλέξουν για τη διεξαγωγή του ή όχι τότε είναι προαιρετικό. Επιπλέον, με κριτήριο τη σύνθεση των ψηφοφόρων, ένα δημοψήφισμα μπορεί να διακρίνεται σε εθνικό, περιφερειακό/τοπικό ή ακόμη και επαγγελματικό/κλαδικό.

Τέλος, σημαντική διάκριση αποτελεί ο διαχωρισμός των δημοψηφισμάτων σε προεδρικό, κυβερνητικό, αντιπολιτευτικό και καθώς και δημοψήφισμα με πρωτοβουλία πολιτών, ανάλογα με την αρχή ή το φορέα που το προκαλεί. Το κυβερνητικό δημοψήφισμα αποτελεί τον κανόνα, ενώ ορισμένες χώρες στην Ευρώπη έχουν εντάξει στα Συντάγματά τους την πρόβλεψη για διοργάνωση δημοψηφίσματος με λαϊκή πρωτοβουλία, εφόσον έχει συγκεντρωθεί ένας ορισμένος αριθμός υπογραφών.

Τι ισχύει ανά χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (με αλφαβητική σειρά).

Αυστρία: Στη εν λόγω χώρα προβλέπεται συνταγματικό δημοψήφισμα, με τη μορφή υποχρεωτικού καταστατικού ή προαιρετικού αναθεωρητικού δημοψηφίσματος. Επίσης, κατοχυρώνεται η δυνατότητα δημοψηφίσματος για ψηφισμένο νομοσχέδιο ανεξαρτήτως περιεχομένου, καθώς και για εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας. Σε επίπεδο νομοθετικού δημοψηφίσματος έχει καθιερωθεί και το δικαίωμα πρόκλησης τέτοιας διαδικασίας με πρωτοβουλία των πολιτών, ενώ θεσμοί άμεσης δημοκρατίας προβλέπονται σε επίπεδο των κρατιδίων που συγκροτούν την αυστριακή ομοσπονδία. Επίσης, η Αυστρία διοργάνωσε στις 12/6/1994 δημοψήφισμα με αντικείμενο την ένταξή της στην Ε.Ε, όπου το εκλογικό σώμα τάχθηκε με ποσοστό 66,6% υπέρ.

Βέλγιο: Το βελγικό Σύνταγμα είναι από τα λίγα στην ΕΕ που δεν προβλέπει το θεσμό του δημοψηφίσματος. Ωστόσο το Βέλγιο, με σκοπό να επιλύσει το λεγόμενο ‘’βασιλικό ζήτημα’’, διεξήγαγε το 1950 πολιτειακό δημοψήφισμα, αλλά με συμβουλευτικό χαρακτήρα. Επίσης, το Κοινοβούλιο του Βελγίου απέρριψε συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα επέτρεπε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα.

Βουλγαρία: Στο βουλγαρικό Σύνταγμα προβλέπεται η δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος. Η Βουλγαρία προσχώρησε, πάντως, στην Ε.Ε. το 2007 με μόνη επικύρωση της συνθήκης προσχώρησης από το βουλγαρικό κοινοβούλιο.

Γαλλία: Στο γαλλικό Σύνταγμα του 1958 που ίδρυσε την λεγόμενη 5η Δημοκρατία και είναι αυτό που παραμένει σε ισχύ προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Το εν λόγω δημοψήφισμα θεσμοθετεί ειδικά το αναθεωρητικό συνταγματικό δημοψήφισμα. Ακόμα, κατοχυρώνεται το νομοθετικό δημοψήφισμα για νομοσχέδιο που μπορεί να ρυθμίζει μια ευρεία κατηγορία θεμάτων. Στη Γαλλία διεξήχθη το 1992 δημοψήφισμα για την έγκριση της Συνθήκης του Μάαστριχτ, που επικράτησε το ΝΑΙ και το 2005 για την επικύρωση της ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης, στο οποίο οι πολίτες αρνήθηκαν την επικύρωση με ποσοστό 54,68%.

Γερμανία: Στο Θεμελιώδη Νόμο της Βόννης του 1949, με τον οποίο ιδρυόταν η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Δ. Γερμανίας δε ρυθμιζόταν με σαφήνεια η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Για το λόγο αυτό δεν έχει διεξαχθεί κανένα εθνικό δημοψήφισμα είτε στην εποχή της Δ. Γερμανίας, είτε μετά την ενοποίηση με την Α.Γερμανία. Ωστόσο, η θέση αυτή, έχει αρχίσει να αμφισβητείται τα τελευταία χρόνια, ειδικά με αφορμή την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση. Σε επίπεδο κρατιδίων, ωστόσο, τα δημοψηφίσματα προβλέπονται και έχουν διεξαχθεί αρκετές φορές, με τελευταίο ενδιαφέρον παράδειγμα αυτό που διεξήχθη το 2011 στο Βερολίνο, για την επάνοδο στο δημόσιο της μερικώς ιδιωτικοποιημένης εταιρίας ύδρευσης.

Δανία: Στην εν λόγω χώρα προβλέπεται: συνταγματικό υποχρεωτικό δημοψήφισμα κατά την αναθεωρητική διαδικασία, υποχρεωτικό δημοψήφισμα για τον καθορισμό της εκλογικής ηλικίας, προαιρετικό νομοθετικό δημοψήφισμα, δημοψήφισμα για τη μεταφορά συνταγματικών αρμοδιοτήτων σε διεθνείς οργανισμούς. Επίσης, στη Δανία είναι δυνατή, σε ορισμένες περιπτώσεις, η διεξαγωγή συμβουλευτικού δημοψηφίσματος με νόμο. Το 1992 διεξήχθη δημοψήφισμα στη Δανία για την επικύρωση της Συνθήκης Μάαστριχτ όπου το 51% των εκλογέων τάχθηκε κατά. Στις 18 Μαΐου 1993 έγινε και πάλι δημοψήφισμα με το ίδιο θέμα, στο οποίο, τελικά, το 56,8% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ της επικύρωσης, αφού πρώτα είχε τροποποιηθεί η Συνθήκη για να εξαιρεθεί η Δανία από την ΟΝΕ.

Ελλάδα: Tα ελληνικά συντάγματα, από εκείνο του 1911 μέχρι το τελευταίο του 2001, προβλέπουν τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων για κρίσιμα εθνικά θέματα, καθώς και για ψηφισμένα νομοσχέδια ή προτάσεις νόμων. Μέχρι σήμερα στη χώρα μας έχουν διεξαχθεί επτά δημοψηφίσματα σε μια χρονική περίοδο 54 ετών (1920-1974), με τις έξι περιπτώσεις το ερώτημα να σχετίζεται με το πολίτευμα (βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία) και μια για την έγκριση Συντάγματος. Να υπογραμμιστεί, ωστόσο, ότι τα τρία από τα επτά δημοψηφίσματα διενεργήθηκαν από δικτατορικά καθεστώτα. Επίσης, σε αντίθεση με άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα δε διοργάνωσε δημοψήφισμα για την ένταξή της στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες το 1981, όπως δεν έχει διοργανώσει ποτέ μια τέτοια διαδικασία για την κύρωση οποιασδήποτε Ευρωπαϊκής Συνθήκης, παρά τη σχετική δυνατότητα που παρέχει το ελληνικό Σύνταγμα στο άρθρο 44 παράγραφος 2.

Εσθονία: Στη χώρα προβλέπονται δημοψηφίσματα. Η Εσθονία πριν ενταχθεί στην Ε.Ε το 2004 διεξήγαγε σχετικό δημοψήφισμα στις 14/9/2003, στο οποίο υπέρ της ένταξης τάχθηκε το 67% του εκλογικού σώματος.

Ιρλανδία: Όπως προαναφέρεται, η Ιρλανδία έχει τα πρωτεία στη ΕΕ στη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Στην εν λόγω χώρα προβλέπεται συνταγματικό, υποχρεωτικό, αναθεωρητικό δημοψήφισμα, καθώς και προεδρικό δημοψήφισμα για ψηφισμένο νομοσχέδιο που ρυθμίζει ζήτημα μεγάλης εθνικής σημασίας και προτείνεται, από κοινού, από τα μέλη των 2 νομοθετικών σωμάτων της. Μεταξύ των άλλων, στην Ιρλανδία διεξήχθη στις 10 Μαΐου 1972 δημοψήφισμα σχετικά με την ανάγκη τροποποίησης του Συντάγματός της ενόψει της προσχώρησής της στην Ε.Ο.Κ., το οποίο υπερψηφίστηκε με ποσοστό 83,1%. Επίσης, στις 26 Μαΐου 1987, με δημοψήφισμα εγκρίθηκε η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη με ποσοστό 69,9%. Στις 19 Ιουνίου 1992, με δημοψήφισμα εγκρίθηκε η Συνθήκη Μάαστριχτ με ποσοστό 57,3%. Θα διεξαγόταν, επίσης, δημοψήφισμα για την ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη αλλά τελικά ακυρώθηκε λόγω των αρνητικών αποτελεσμάτων σε Γαλλία και Ολλανδία. Τέλος, στις 12 Ιουνίου του 2008 η Ιρλανδία ήταν η μόνη χώρα από τις 27 στην ΕΕ που οργάνωσε δημοψήφισμα για έγκριση της Συνθήκης της Λισαβόνας. Το 53,4% των ψηφισάντων τάχθηκε κατά της Συνθήκης έναντι 46,6% που τάχθηκαν υπέρ. Τελικά η εν λόγω Συνθήκη εγκρίθηκε με ποσοστό 67,13% σε δεύτερο δημοψήφισμα, το οποίο διεξήχθη στις 2 Οκτωβρίου 2009 έναντι 32,87% που ψήφισαν αρνητικά, αφού δόθηκαν ορισμένες διευκρινήσεις για τη διατήρηση της κυριαρχίας της χώρας σε μια σειρά από τομείς.

Ισπανία: Στο ισπανικό Σύνταγμα, κατοχυρώνεται το συνταγματικό δημοψήφισμα με τη μορφή υποχρεωτικού καταστατικού και προαιρετικού αναθεωρητικού δημοψηφίσματος. Επίσης, προβλέπεται νομοθετικό συμβουλευτικό προαιρετικό δημοψήφισμα. Στην Ισπανία διεξήχθη το 2005 συμβουλευτικό δημοψήφισμα για την επικύρωση της “Συνταγματικής Συνθήκης”. Τα αποτελέσματα ήταν 77% ΝΑΙ, 17% ΟΧΙ, 6% Λευκά, αλλά με αποχή 57%.

Ιταλία: Στην Ιταλία, κατοχυρώνεται τόσο το συνταγματικό όσο και το νομοθετικό δημοψήφισμα. Το συνταγματικό δημοψήφισμα είναι αναθεωρητικό, συντρέχει με την κοινοβουλευτική διαδικασία αναθεώρησης και διεξάγεται, υποχρεωτικά, όταν ο αναθεωρητικός ή συντακτικός νόμος ψηφισθεί από ποσοστό μικρότερο των 2/3 στη Βουλή και τη Γερουσία της Ιταλίας. Στην περίπτωση αυτή, δημοψήφισμα διεξάγεται εφόσον υπάρξει σχετική πρωτοβουλία πολιτών εντός τριών μηνών από τη δημοσίευση του αναθεωρητικού ή συνταγματικού νόμου. Στην Ιταλία το νομοθετικό δημοψήφισμα κατοχυρώνεται ως καταργητικό και την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή του μπορούν να πάρουν οι πολίτες, η ψήφος των οποίων έχει δεσμευτικό χαρακτήρα για την κυβέρνηση. Στην εν λόγω χώρα δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο δημοψηφίσματος νόμοι που ρυθμίζουν δημοσιονομικά θέματα και ζητήματα σχετικά με την επιβολή φόρων, τη χορήγηση αμνηστίας ή την απονομή χάριτος. Το 2011 διεξήχθησαν τέσσερα δημοψηφίσματα, στα οποία οι πολίτες ρωτήθηκαν για την ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης, την επιστροφή στην πυρηνική ενέργεια και τις ποινικές διαδικασίες, ειδικότερα για την εξαίρεση του πρωθυπουργού και των υπουργών από διώξεις. Να σημειωθεί ότι στην Ιταλία δεν έχει διεξαχθεί ποτέ συνταγματικό δημοψήφισμα, καθώς και δεν έχει υπάρξει δημοψηφισματική διαδικασία για ευρωπαϊκό ζήτημα.

Κροατία: Στο νεώτερο κράτος μέλος της ΕΕ προβλέπεται η δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος. Σε δημοψήφισμα που έγινε στις 22 Ιανουαρίου 2012 οι ψηφοφόροι της χώρας τάχθηκαν με ποσοστό 66% υπέρ της ένταξης στην ΕΕ, έναντι 33% που καταψήφισαν την πρόταση.

Κύπρος: Aν και στο κυπριακό σύνταγμα υπήρχε η σχετική πρόβλεψη, η Κύπρος ανήκει σε μια μειοψηφία χωρών που δε διεξήγαν δημοψήφισμα για την ένταξή τους στην Ένωση το 2004. Ωστόσο, λίγους μήνες μετά διεξήχθη δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Λετονία: Με την κήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας το 1991 προβλέφθηκε η δυνατότητα δημοψηφίσματος. Στη Λετονία διεξήχθη δημοψήφισμα στις 23/9/2003 για το θέμα της ένταξής της στην ΕΕ, όπου ποσοστό 67% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ αυτής.

Λιθουανία: Παρομοίως με τα υπόλοιπα βαλτικά κράτη, από την ανεξαρτησία του 1991 καθιερώθηκε ο θεσμός του δημοψηφίσματος. Εκτοτε η χώρα διεξήγαγε πληθώρα δημοψηφισμάτων, μεταξύ των οποίων εκείνο για την ένταξή της στην ΕΕ (10-11/5/2003), με το οποίο το 91%, του εκλογικού σώματος τάχθηκε υπέρ.

Λουξεμβούργο: Η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στο Μεγάλο Δουκάτο είναι προαιρετική. Ωστόσο, το Λουξεμβούργο επικύρωσε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα ύστερα από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, στο οποίο το 56,52% τάχθηκε υπέρ της επικύρωσης. Ήταν η 13η χώρα που επικύρωσε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και η πρώτη με δημοψήφισμα μετά την αρνητική στάση των Γάλλων και των Ολλανδών πολιτών.

Μάλτα: Προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Στις 8/3/2003 διεξήχθη δημοψήφισμα με αντικείμενο την ένταξη της χώρας στην Ένωση. Υπέρ της ένταξης ψήφισε το 53,6%, που ήταν το χαμηλότερο σχετικό ποσοστό μεταξύ των τότε 10 υπό ένταξη χωρών.

Ηνωμένο Βασίλειο: H δημοψηφισματική διαδικασία δεν είχε ποτέ μεγάλη απήχηση στη γενέτειρα του κοινοβουλευτισμού. Από το 1973, έχουν διεξαχθεί ένα δημοψήφισμα σε εθνικό και έξη δημοψηφίσματα σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο. Το εθνικό δημοψήφισμα του 1975 είχε ως αντικείμενο την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, στις οποίες είχε ενταχθεί μόλις το 1973. Υπέρ της παραμονής τάχθηκε το 67,2% των ψηφοφόρων, ενώ κατά το 32,8%. Το Σεπτέμβριο του 2014 στη Σκωτία διεξήχθη δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας της από το Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία και απερρίφθη με ποσοστά 55,3% κατά και 44,7% υπέρ. Να σημειωθεί ότι ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον έχει δεσμευτεί πως θα πραγματοποιήσει δημοψήφισμα για την παραμονή ή την έξοδο της χώρας από την ΕΕ έως το 2017.

Ολλανδία: Στην Ολλανδία υπάρχει η δυνατότητα διεξαγωγής συμβουλευτικών δημοψηφισμάτων, με αποτέλεσμα το Κοινοβούλιο να μη δεσμεύεται νομικά από το αποτέλεσμα τους. Στη χώρα διεξήχθη ένα τέτοιο δημοψήφισμα την 1η Ιουνίου 2006 για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, στο οποίο οι Ολλανδοί πολίτες τάχθηκαν κατά με ποσοστό 61,7%.

Ουγγαρία: Στη χώρα προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Με δημοψήφισμα, που διεξήχθη στις 12/4/2003, το 83,8% των Ούγγρων αποφάσισε την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., αλλά με συμμετοχή μόνο του 46% του εκλογικού σώματος.

Πολωνία: Στη χώρα προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Στην Πολωνία διεξήχθη στις 7 και 8 Ιουνίου 2003 δημοψήφισμα για την ένταξή της στην Ένωση. Υπέρ της ένταξης τάχθηκε το 77,45% του εκλογικού σώματος.

Πορτογαλία: Στην Πορτογαλία το δημοψήφισμα προβλέφθηκε στο Σύνταγμα του 1989. Αποκλείεται η διεξαγωγή συνταγματικού δημοψηφίσματος, ενώ, παράλληλα, κατοχυρώνεται νομοθετικό προαιρετικό δημοψήφισμα για σημαντικά εθνικά ζητήματα. Στην Πορτογαλία είχε προβλεφθεί η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη, αλλά τελικά ακυρώθηκε λόγω των αρνητικών αποτελεσμάτων σε Γαλλία και Ολλανδία.

Ρουμανία: Στη χώρα προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Ωστόσο, η Ρουμανία ήταν από τις λίγες χώρες που δε διεξήγαγαν δημοψήφισμα για την ένταξή τους στην Ένωση.

Σλοβακία: Προβλέπεται ο θεσμός του δημοψηφίσματος. Στις 16 και 17 Μαΐου 2003 διεξήχθη δημοψήφισμα για την ένταξη στην ΕΕ, με τη συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων, που έφθασε το 92,5%, να είναι υπέρ.

Σλοβενία: Είναι συνταγματικά δυνατή η διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Ποσοστό 89,6% του Εκλογικού Σώματος στο δημοψήφισμα που διεξήχθη την 23η Μαρτίου 2003 αποφάσισε υπέρ της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σουηδία: Στο σουηδικό σύνταγμα το δημοψήφισμα καθιερώθηκε το 1922. Αρχικά, αφορούσε συγκεκριμένα θέματα, ενώ το 1975 εισήχθη στο σουηδικό σύνταγμα το συμβουλευτικό δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα της 14ης Νοεμβρίου του 1994 αφορούσε την έγκριση Συνθήκης προσχώρησης της Σουηδίας στην Ε.Ε. Υπέρ της προσχώρησης τάχθηκε το 52,2% ,ενώ κατά το 47,8% των ψηφοφόρων.

Τσεχική Δημοκρατία: Προβλέπεται η διενέργεια δημοψηφίσματος. Για την ένταξή της στην Ε.Ε. διεξήγαγε δημοψήφισμα στις 13 και 14 Ιουνίου 2003. Οι πολίτες με ποσοστό 77,33% ψήφισαν υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΕ

Φινλανδία: Στο φινλανδικό σύνταγμα ο θεσμός του δημοψηφίσματος είναι πρόσφατος, έχοντας καθιερωθεί το 1987. Τότε θεσμοθετήθηκε το συμβουλευτικό δημοψήφισμα, με αντικείμενο κάθε ζήτημα που εμπίπτει στη νομοθετική εξουσία. Στο δημοψήφισμα της 10ης Οκτωβρίου του 1994 εγκρίθηκε η Συνθήκη προσχώρησης της Φινλανδίας στην Ε.Ε. με ποσοστό 56,9%.

Ρεπορτάζ-Επιμέλεια: Πολυδεύκης Παπαδόπουλος