Τριάντα έξι χρόνια από τον θάνατο του Νίκου Πουλαντζά

Της Δώρας Χειράκη

Στις 3 Οκτωβρίου 2015 συμπληρώνονται 36 χρόνια από την ημέρα που έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία μόλις 43 χρόνων, ένας από τους κορυφαίους διανοητές του μαρξισμού, ο Νίκος Πουλαντζάς.

Μάλιστα, κατά τον γνωστό κοινωνιολόγο και πολιτικό επιστήμονα Μπομπ Τζέσοπ, ο Πουλαντζάς υπήρξε ο σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός του κράτους της μεταπολεμικής περιόδου.

Γεννήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου του 1936 και έζησε τα παιδικά του χρόνια στην οδό Βερανζέρου στην πλατεία Βάθη. Σπούδασε στη Νομική Αθηνών, αποφοίτησε με “Αριστα” το 1957, όμως ποτέ δεν άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Γερμανία, στα πανεπιστήμια του Μονάχου και της Χαϊδελβέργης, με μαθήματα φιλοσοφίας και φιλοσοφίας δικαίου. Το 1961 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου τρία χρόνια μετά, ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή του στη Σχολή Δικαίου και Οικονομικών Επιστημών.

Συμμετείχε ενεργά στο φοιτητικό κίνημα μέσα από την νεολαία της ΕΔΑ, υπήρξε μέλος του ΚΚΕ και, μετά τη διάσπαση το 1968, του ΚΚΕ Εσωτερικού.

Το 1966 παντρεύεται τη Γαλλίδα συγγραφέα και αγωνίστρια του γυναικείου κινήματος, Ανί Λεκλέρ με την οποία απέκτησαν το 1971 μια κόρη, την Αριάδνη.

Έβαλε ο ίδιος τέλος στη ζωή του στις 3 Οκτωβρίου 1979, μια τραγωδία που παραμένει ανεξήγητη έως σήμερα.

Από τον Δεκέμβριο του 1968 μέχρι την αυτοκτονία του, το 1979, ήταν καθηγητής Κοινωνιολογίας στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού και διευθυντής σπουδών στην Ecole Pratique des Hautes Etudes.

Οι φίλοι και οι στενοί συνεργάτες του, της εποχής εκείνης, μιλούν για έναν άνθρωπο γενναιόδωρο, ζεστό, χαρούμενο, με εξαιρετικό χιούμορ και ιδιαίτερα δημοφιλή και αγαπητό στους φοιτητές του.

Ένα χρόνο μετά τον θάνατό το, το 1980, ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Άλκης Αλκαίος έγραψαν στη μνήμη του και του αφιέρωσαν το τραγούδι τους «Κακόηθες μελάνωμα», ενώ το 1997, προς τιμήν του, ιδρύεται το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς.

Το επιστημονικό του έργο ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό», «Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις», «Για τον Γκράμσι: Μεταξύ Σαρτρ και Αλτουσέρ», «Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός», «Φασισμός και δικτατορία», «Προβλήματα του σύγχρονου κράτους και του φασιστικού φαινομένου» (μαζί με τους Ρ. Μίλιμπαντ και Ζ.Π. Φάι), «Η κρίση των δικτατοριών: Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία».

To Αρχείο της ΕΡΤ, τιμώντας τη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά (3 Οκτωβρίου 1979), ψηφιοποίησε και παρουσιάζει μέσω των ιστοσελίδων www.ert-archives.gr & www.ertnews.gr την εκπομπή «Νίκος Πουλαντζάς, δέκα χρόνια απουσίας» παραγωγής 1989.

Η εκπομπή-αφιέρωμα στον μαρξιστή θεωρητικό της πολιτικής κοινωνιολογίας επιχειρεί να φωτίσει την προσωπικότητά του και την πολιτική του σκέψη.

Παρουσιάζει τα μαθητικά του χρόνια, τις σπουδές του, την πολιτικοποίησή του ως φοιτητή και την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. Γίνεται αναφορά στις επιρροές που διαμόρφωσαν τον πολιτικό του στοχασμό και στη διανοητική του δράση στο πλαίσιο της μαρξιστικής σκέψης, καταρχήν στη δεκαετία του ’60, με σταθμό την έκδοση του έργου του «Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις». Το βιβλίο συμπίπτει με τα γεγονότα του Μάη του 1968 στη Γαλλία και τον κάνει παγκόσμια γνωστό για τη συνεισφορά του στη θεωρητική ανάλυση του κράτους και της κρατικής εξουσίας.

Επίσης, δίνεται έμφαση στη θεωρητική του προσέγγιση για το κράτος εκτάκτου ανάγκης όπως αποτυπώθηκε στις μελέτες του για τον φασισμό και την κρίση των δικτατοριών. Η εκπομπή παρακολουθεί ταυτόχρονα τη συμμετοχή του στο κομμουνιστικό κίνημα της Γαλλίας και της Ελλάδας, μέσα από το ΚΚΕ Εσωτερικού και τη συντακτική ομάδα του περιοδικού «Αγώνας», όργανο του κόμματος στο Παρίσι.

Το τελευταίο μέρος του ντοκιμαντέρ, αναφέρεται στην φάση του επιστημονικού του έργου μετά το 1974, με βάση το βιβλίο του «Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός», που τον απασχολεί το πρόβλημα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού στο πλαίσιο του μαρξισμού, σε σχέση με το θέμα του ολοκληρωτισμού. Ο προβληματισμός του συμπυκνώνεται το 1977, στη φράση του «ο σοσιαλισμός ή θα γίνει δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός». Η εκπομπή κλείνει διερευνώντας τα αίτια της αυτοκτονίας του.

Για τον Νίκο Πουλαντζά  και το έργο του μιλούν οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Κωνσταντίνος Τσουκαλάς και Γιώργος Στεφανίδης, ο εκδότης και διευθυντής του περιοδικού «Ο Πολίτης» Άγγελος Ελεφάντης, η σύζυγός του φεμινίστρια συγγραφέας Ανί Λεκλέρ, η πολιτειολόγος Κριστίν Μπισί-Γκλίσμαν, ο πολιτικός επιστήμονας Μάκης Καβουριάρης και ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής.

Περιλαμβάνεται φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό (εικόνες από τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας το 1968).