“Άσμα Ασμάτων”: γράφει ο Χαράλαμπος Μαγουλάς

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η καταφατική απάντηση στην πρόταση της ομάδας The 3rd Person Theatre Group να μεταφράσω το Άσμα Ασμάτων για να ανέβει στο θέατρο, όσο εύκολη και άμεση κι αν ήταν, καθότι γνωρίζω την ομάδα και εκτιμώ απεριόριστα τη δουλειά τους, δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλέψει την ύπαρξη μίας σειράς από δεύτερες σκέψεις και την αλληλουχία των πραγμάτων: για να γίνει μία σωστή φιλολογικά, λογοτεχνική και με θεατρική προδιαγραφή μετάφραση, ξεκίνησε μία επίπονη επιστημονική έρευνα που επιφορτιζόταν συνεχώς με ερμηνείες, αλληγορίες, θέσεις και ιδεολογικοποιήσεις. Επίσης, η ύπαρξη αρκετών αξιόλογων αποδόσεων στη νεοελληνική, ελάφρυνε και επιβάρυνε ταυτόχρονα το εγχείρημα. Όταν οι εκδόσεις της «Εστίας» έμαθαν για το τι έχω βαλθεί να κάνω και για ποιον σκοπό, μου πρότειναν εξίσου άμεσα και εύκολα να γίνει η μετάφραση –μαζί με την εισαγωγή που άρχισε να παίρνει μορφή όσο προχωρούσε η έρευνα καθώς και τα σχόλια που επεξηγούσαν τις μεταφραστικές επιλογές– βιβλίο κανονικό. Στο τέλος όλα πήραν τον δρόμο τους: το βιβλίο εκδόθηκε με πρόλογο, εισαγωγή και σχόλια από την «Εστία» και η παράσταση πήρε παραγωγή από το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο, η παράσταση έκανε πρεμιέρα στην Κοζάνη στις 21/04/17, περιόδευσε στην περιοχή και παρουσιάστηκε στην Αθήνα στα τέλη Μαΐου.

Απόσπασμα από τον πρόλογο
Όταν έχει κάποιος το Άσμα εμπρός του και απομακρύνεται από τη θέση τού αναγνώστη, βρίσκεται από χέρι στους δρόμους και τα αδιέξοδα της πολυτάραχης ζωής του μέσα στους αιώνες. Οι αμφιβολίες για το ποιος το έγραψε, πότε, με ποιον σκοπό, τι είναι τελικά, ποια είναι η δομή του, πώς, πότε και γιατί μπήκε στον βιβλικό κανόνα και κυρίως αν είναι κυριολεκτικό ή αλληγορικό ή και τα δύο μαζί είναι αυτές που ερεθίζουν τη διάθεση για εισβολή στα βαθιά του μυστήρια. Όχι όμως μόνο για λόγους ακαδημαϊκής περιέργειας: οι απαντήσεις, όποιες κι αν είναι τελικά, στα παραπάνω ερωτήματα, όπως παρατίθενται στην εισαγωγή, επιβάλλουν στον μεταφραστή να πάρει θέση τουλάχιστον πάνω στην πρόσληψη του όλου, ως μεταφοράς ή ως περιγραφής, ως αίνου του πνεύματος ή της σάρκας ή και των δύο, η οποία, όσο επισφαλής κι αν είναι, θα καθοδηγήσει αναγκαστικά και τα μεταφραστικά του προκρίματα.

Απόσπασμα από την εισαγωγή
Ένα άσμα που μιλάει για τον έρωτα και για τον σεξουαλικό πόθο είναι λογικό να είναι φωτεινό και σκοτεινό και να εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Όσο κι αν συμβάλλει, με την παρουσία του στην ιστορία της ανθρώπινης γραφής, στην αποτίμηση του φαινομένου του έρωτα, όταν εντάσσεται σε πλαίσια γραμματολογίας, χάνει και κερδίζει την ίδια στιγμή. Αυτό που χάνει είναι η παροχή της δυνατότητας παρθένας απόλαυσης, χωρίς ερμηνευτικά προαπαιτούμενα και εννοιολογικούς προκαθορισμούς. Αυτό που κερδίζει είναι η ύφανση –με την ένταξή του σε σύστημα– διασταυρούμενων και αντιτιθέμενων νοημάτων, η οποία, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, εγκαθιδρύει τον μύθο του, τη σημασία του και του προσπορίζει την αναγκαία για τον βίο του αιωνιότητα· αυτή μάλλον θα εξέλιπε αν το Άσμα παρέμενε ανένταχτο και περαστικό. […] Η ένωση δύο ανθρώπων με τέτοιο τρόπο, όπως τα αφηγούνται η Σουλαμίτισσα και ο ποιμένας, κερματίζει τα δεσμά του θανάτου, καθώς η αίσθηση της στιγμής της αφομοίωσης του ενός μέσα στον άλλον αλλοιώνει την αίσθηση του χρόνου, αδιαφορεί σεσημασμένα για τον τόπο και τις συνθήκες και υψώνει το ανιστορικό πέρα από τη φθαρτότητα των σωμάτων: όταν «ο αγαπημένος της κατεβαίνει στον κήπο, για να γευτεί των δέντρων του τον καρπό», η στιγμή αυτή είναι αιώνια, απερινόητη και, χωρίς τα κόστη του πριν και του μετά, αμετάκλητη. Τα σώματα λαμποκοπούν πέρα από τη φυσική και τη μεταφυσική, την ηθική και την πολιτική του κόσμου αυτού: πυρακτώνονται ενώπιον μίας αλήθειας κρυφής και ανόριστης.

Χαράλαμπος Μαγουλάς

Το Άσμα Ασμάτων κυκλοφορεί από το βιβλιοπωλείον της Εστίας, με πρόλογο, εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Χαράλαμπου Μαγουλά (σελ.: 116, τιμή: 12,00 €).

Έργο εξωφύλλου: Απόστολος Πλαχούρης, Άτιτλο (Χάραξη σε plexiglass)
Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ιωάννα Κομπιλίρη

Ο Χαράλαμπος Μαγουλάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978. Σπούδασε Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στην Αθήνα και Επιστήμες της Γλώσσας στη Γαλλία. Έχει εκδώσει τη συλλογή χαϊκού με τίτλο Ψυχιατρικές σημειώσεις: περίπτωση δ. δ. (Εκδ. Εξάρχεια, 2013) και το μυθιστόρημα Ο πίνακας και ο καθρέφτης (Εστία, 2014). Έχει συμμετάσχει σε συλλογικά βιβλία φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας. Επίσης, έχει μεταφράσει επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα και δοκίμια από τα γαλλικά και τα αγγλικά.