“Διαδρομές στην Άνδρο του ’70”: γράφει και φωτογραφίζει η Μαρίνα Καραγάτση

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΛΕΥΚΩΜΑ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Την αγάπησα με την πρώτη ματιά. Ήταν καλοκαίρι του 1946 κι εγώ κόντευα δέκα χρονών. Μιλώ για την Άνδρο, την πατρίδα της μαμάς μου, που την πρωτοαντίκρισα ένα απομεσήμερο του Ιουλίου όταν το «Μοσχάνθη», ύστερα από ένα περιπετειώδες ταξίδι δεκαοκτώ ωρών –στο Στενό οι περισσότερες γυναίκες είχαν βγάλει τα έντερά τους– καβατζάρισε αγκομαχώντας και τον τελευταίο πριν τη Χώρα κάβο, τον θαλασσοδαρμένο Κάβο Σταρά, κι αμέσως μετά ο καπετάνιος μετά χιλίων βασάνων έκοψε αριστερά και το «Μοσχάνθη» μπήκε επιτέλους μουσκεμένο στον κόλπο της Χώρας και πήγε και φουντάρισε αρόδο μέσα στη μέση του λιμανιού. Και ενώ οι βάρκες πλησίαζαν το βαπόρι, η μαμά μου ακουμπισμένη στην κουπαστή άρχισε με περηφάνια να μου εκθειάζει την πατρίδα της: «Βλέπεις Μαρίνα εκείνο τον βράχο με το άσπρο εκκλησάκι στην κορφή; Είναι η Αγιά Θαλασσινή. Και λίγο πιο πέρα, πάνω από την αποβάθρα, το σπίτι με τα καφέ παντζούρια είναι το σπίτι μας που το έχτισε ο προπάππους μας ο καπετάν Κλεάνθης Πολέμης» άρχισε να μου λέει ενθουσιασμένη. «Και βλέπεις εκεί δεξιά αυτή την αμμουδιά;» προσθέτει σε λίγο. «Είναι ο Νειμποριός. Εκεί θα πηγαίνουμε για μπάνιο. Και το βραδάκι, Μανιώ, θα ανεβαίνεις με τις φιλενάδες σου στην Αγορά: από την πλατεία Καΐρη στην πλατεία του Γηροκομείου κι από εκεί στη Λέσχη που η γιαγιά Μίνα θα παίζει χαρτιά με τις άλλες κυρίες κι εσείς θα τρώτε γλυκό του κουταλιού».

Με λίγα λόγια, η μαμά μου, εκεί στην κουπαστή του «Μοσχάνθη» μου είχε κάνει μία σαφέστατη περίληψη της καλοκαιρινής ζωής στη Χώρα. Έτσι έζησα τα παιδικά, εφηβικά και πρώιμα νεανικά καλοκαίρια μου, μέχρι που τελείωσα το Γυμνάσιο. Κι έπειτα, για περισσότερο από δέκα χρόνια την απαρνήθηκα την Άνδρο –με είχαν ξελογιάσει άλλοι τόποι, άλλα νησιά–, μέχρι το 1967 που επέστρεψα παντρεμένη κρατώντας αγκαλιά τον Δημητράκη μωρό. Αυτή τη δεύτερη περίοδο που το 1976 καταλήγει στην εγκατάστασή μας στο νησί για τέσσερα χρόνια, και στην απόφασή μου να αρχίσω να φωτογραφίζω συστηματικά τον τόπο, θα την ονόμαζα περίοδο ωριμότητας και βαθιάς γνωριμίας και αγάπης για την πατρίδα μου. Τότε άρχισα να ψυχανεμίζομαι ότι, εκτός από την αστική Χώρα με την κλειστή ναυτική κοινωνία της, υπήρχαν και τα χωριά του Κορθιού με τα εκθαμβωτικής ομορφιάς σταχτοπράσινα λιθόχτιστα σπίτια και τους «κεντημένους» περιστεριώνες, υπήρχαν και τα ορεινά αρβανιτοχώρια όπου τη γη την καλλιεργούσαν ακόμα με πρωτόγονα ξύλινα ησιόδεια αλέτρια, και οι όρθιοι σχιστόλιθοι που έζωναν τα αλώνια σε ξεγελούσαν προς στιγμήν και νόμιζες πως ο χρόνος γύρισε πίσω στα βάθη της προϊστορίας.

Πέρα όμως από τα έργα των ανθρώπων, ήταν οι ίδιοι οι άνθρωποι που το αφοπλιστικά αθώο βλέμμα τους με έκανε να νιώθω άβολα και πολλές φορές να διστάζω ακόμα και να πιάσω τη φωτογραφική μηχανή. Αυτή την απόμακρη, απάτητη, σιωπηλή Άνδρο κατέγραψα και φωτογράφισα τούτα τα τέσσερα χρόνια – χωρίς φυσικά να παραμελήσω την πάντοτε αγαπημένη μου Χώρα. Αγνοούσα όμως πως άθελά μου οι φωτογραφίες μου κατέγραφαν το τέλος μιας ολόκληρης εποχής: την εποχή του χειροποίητου που είχε διαρκέσει χιλιάδες χρόνια και που τερματιζόταν τώρα μπροστά στα μάτια μου.

Μαρίνα Καραγάτση

Το φωτογραφικό λεύκωμα Διαδρομές στην Άνδρο του ’70 (2014) κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άγρα (σελ.: 192, τιμή: €28,00) με πρόλογο της Μαρίνας Καραγάτση και επίμετρο του Δημήτρη Ι. Κυρτάτα.

Η ΜΑΡΙΝΑ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ, κόρη του συγγραφέα Μ. Καραγάτση και της ζωγράφου Νίκης Καραγάτση, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936.
Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ασχολήθηκε κυρίως με τη λαϊκή λιθογλυπτική της Άνδρου (Λίθινες εικόνες της Άνδρου, 1990· Μαρμάρινα τέμπλα στην Άνδρο τον 19ο αιώνα, 1993· Κτητορικές πλάκες της Άνδρου, 1996).
Το 2008 δημοσίευσε στις Εκδόσεις Άγρα το πεζογράφημα Το Ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι, που τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος των Λογοτεχνικών Βραβείων του περιοδικού Διαβάζω το 2009.
Έχει έναν γιο, τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Δημήτρη Τάρλοου.

(Σημείωση: Η κύρια φωτογραφία είναι από το λεύκωμα Διαδρομές στην Άνδρο του ’70 και εικονίζονται ο ζωγράφος Φίλιππος Τάρλοου, η Μαρίνα Καραγάτση και ο ιστορικός Δημήτρης Πολέμης, εμπνευστής και δημιουργός της Καϊρείου Βιβλιοθήκης στην Άνδρο – Μονή Αγίου Νικολάου, 1977.)