«Για την υπεράσπιση της πατρίδας» ΑΚΕΛ και κυπριακό ζήτημα 1960-1964: γράφει ο Μάριος Θρασυβούλου

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Το πρώτο πράγμα που μπορώ να πω κατ’ αρχήν για το βιβλίο μου είναι ότι με αυτό έχουμε ουσιαστικά την πρώτη προσπάθεια ενδοσκόπησης της πολιτικής του ΑΚΕΛ πάνω στο Κυπριακό την περίοδο 1960-1964. Ποτέ ξανά η ιστοριογραφική παράδοση της Κύπρου δεν ασχολήθηκε συστηματικά με αυτό το ζήτημα. Με αυτή τη δουλειά θέλησα να αναδείξω τη συμπεριφορά του ΑΚΕΛ και του κόσμου του την κρίσιμη εκείνη εποχή-κατά την οποία επήλθε η πρώτη διχοτόμηση του νησιού-, να αναλύσω και να ερμηνεύσω αυτή τη συμπεριφορά. Έχει σημασία να κατανοήσουμε το πώς επέδρασε η στάση του ΑΚΕΛ στις εξελίξεις, να αντιληφθούμε τις συνέπειες αυτής της στάσης, αλλά και να υποψιαστούμε για το πώς θα ήταν τα πράγματα αν η ελληνοκυπριακή Αριστερά ακολουθούσε άλλη πορεία από αυτήν που τελικά ακολούθησε.

Έκανα μια έρευνα που δεν περιορίστηκε μόνο στην εξέταση βιβλιογραφικών και αρχειακών πηγών, του Τύπου κ.λπ., αλλά επεκτάθηκε και στη λήψη συνεντεύξεων από δεκάδες αριστερούς της εποχής∙ ηγέτες, στελέχη, μέλη και οπαδούς του κόμματος. Έτσι, μπορώ να πω ότι το βιβλίο δίνει μια καθαρή εικόνα της συμπεριφοράς του όλου οικοδομήματος που λέγεται ΑΚΕΛ. Τόσο για την πολιτική του όσο και για τη νοοτροπία και την ψυχολογία των ανθρώπων του.

Το βιβλίο ξεκινά με μια συνοπτική περιγραφή της πορείας του κόμματος από τον χρόνο της ίδρυσής του, το 1941, μέχρι την ανεξαρτησία το 1960, αφού είναι η περίοδος που διαμορφώθηκαν κάποια ισχυρά δομικά στοιχεία στον χαρακτήρα του∙ στοιχεία που αφορούν τον προσανατολισμό του πάνω στο εθνικό ζήτημα, τη διάθεσή του να αντιταχθεί ή όχι στο ρεύμα του εθνικισμού, το κύρος της ηγεσίας του.

Η έρευνα, ακολούθως, προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα για το αν και πόσο επηρέαζε την πολιτική κατεύθυνση του ΑΚΕΛ ο «εξωτερικός παράγοντας»: το ΚΚΣΕ και τα ΚΚ των ανατολικών χωρών, η ελληνική Αριστερά και ιδιαίτερα το ΚΚΕ. Το ζήτημα της παρέμβασης των Δυτικών και του ΝΑΤΟ στα κυπριακά δρώμενα εξετάζεται στην έρευνα, πάνω στη βάση τού πώς ειδώθηκε και τού πώς αντιμετωπίστηκε από το ΑΚΕΛ αυτή η παρέμβαση.

Ο τρόπος λειτουργίας στο εσωτερικό του κόμματος, το οργανωτικό μοντέλο δηλαδή, κρίθηκε αναγκαίο να εξεταστεί, από την άποψη ότι η εσωτερική λειτουργία του ΑΚΕΛ καθόριζε και τον τρόπο που λαμβάνονταν οι αποφάσεις, όπως και την ευκολία ή τη δυσκολία να περάσουν κάτω στη βάση αυτές οι αποφάσεις.

Το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα στην Κύπρο τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, και το μέγεθος της δύναμης και του κύρους του Μακαρίου ήταν στοιχεία που κρίθηκε ότι επιβαλλόταν να διερευνηθούν. Το ΑΚΕΛ δεν θα μπορούσε να χαράξει την πολιτική του ανεξάρτητα απ’ αυτό το πλαίσιο.

Η έρευνα ασχολείται σε βάθος με το πώς αντέδρασε το ΑΚΕΛ μπροστά στη ραγδαία επιδείνωση της κατάστασης στο εσωτερικό του νησιού: στις αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων από τα Χριστούγεννα του 1963 μέχρι την άνοιξη του 1964, και ακολούθως στα πολεμικά γεγονότα της Τηλλυρίας τον Αύγουστο. Η στάση του ΑΚΕΛ απέναντι στους Δυτικούς και την προσπάθεια που έκαναν για να περάσουν σχέδια για ειρήνευση και λύση του προβλήματος εξετάζεται επίσης.

Η σχέση του ΑΚΕΛ με την τουρκοκυπριακή κοινότητα έχει δεσπόζουσα θέση στη δομή του βιβλίου. Περιγράφεται το πώς προσεγγίζονταν οι Τουρκοκύπριοι από το επίσημο κόμμα και ποια η σχέση των ελληνοκύπριων αριστερών –σε ατομικό επίπεδο- μαζί τους τόσο την «ειρηνική» περίοδο 1960-1963 όσο και την αιματηρή περίοδο 1963-1964.

Η έρευνα δίνει μεγάλη έμφαση στην αντίδραση του κόσμου της ελληνοκυπριακής Αριστεράς απέναντι στα όσα διαδραματίστηκαν από τον Δεκέμβριο του 1963 μέχρι τον Αύγουστο του 1964. Εξετάζεται η τοποθέτηση αριστερών πνευματικών ανθρώπων μπροστά σε όλα αυτά που συνέβαιναν, η δράση και το συναίσθημα των απλών μελών και οπαδών του κόμματος κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, η ένταξη αρκετών από αυτών σε εθνικιστικές ένοπλες παρακρατικές ομάδες και οργανώσεις.

Αν θα πρέπει να αναδείξω ένα γενικό συμπέρασμα από τη μελέτη της πολιτικής του ΑΚΕΛ την περίοδο 1960-1964, θα έλεγα ότι συμπεριφερόταν με έναν αντιφατικό τρόπο. Ήταν σαν μια διχασμένη προσωπικότητα. Το κόμμα παλινωδούσε μεταξύ της ιδεολογικής του κληρονομιάς, η οποία καλλιεργούσε κάτω στη βάση του προοδευτικές και αντιεθνικιστικές αντιλήψεις, και της συμβιβαστικής προς τον μακαριακό εθνικισμό στάσης της ηγεσίας του, η οποία, αντίθετα, διέχεε στο σώμα του εθνικιστικές και συντηρητικές αντιλήψεις.

Μάριος Θρασυβούλου

Το βιβλίο του Μάριου Θρασυβούλου «Για την υπεράσπιση της πατρίδας» ΑΚΕΛ και κυπριακό ζήτημα 1960-1964 κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κύτταρο (σελ.: 226, τιμή: €15,00).

Ο Μάριος Θρασυβούλου γεννήθηκε στη Λευκωσία και τώρα ζει στη Λεμεσό. Σπούδασε Ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από πολύ νεαρή ηλικία ασχολείται συστηματικά με την ιστορία και την πολιτική της ελληνοκυπριακής και της ελληνικής Αριστεράς, καθώς και με την πορεία των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», κυρίως της Σοβιετικής Ένωσης. Βασικά ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι, συγχρόνως, το κυπριακό ζήτημα, η ιδεολογία του ελληνοκυπριακού εθνικισμού και ο ρόλος του Μακαρίου στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία.

Ο Θρασυβούλου είναι συγγραφέας του βιβλίου Ο εθνικισμός των Ελληνοκυπρίων. Από την αποικιοκρατία στην ανεξαρτησία. Όψεις, τάσεις και ο ρόλος της Αριστεράς (Θεσσαλονίκη 2016) όπως και των μελετών: Μακάριος–Γρίβας: οι αντίθετοι δρόμοι και η υποβόσκουσα σύγκρουση (Λευκωσία 2018), Το ΑΚΕΛ και η υποταγή του στον Μακάριο (Λευκωσία 2018), Η ελληνική Αριστερά απέναντι στα γεγονότα του 1963-1964 στην Κύπρο (Λευκωσία 2019) και Ο ελληνικός στρατός, η Χούντα και το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974. Έχει συγγράψει δεκάδες άρθρα για ζητήματα που αφορούν τη γενική ερευνητική του ενασχόληση.