“ίμενζεε” του Τέοντορ Στορμ: γράφει ο Ηλίας Τριανταφύλλου

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Μερικές σκέψεις για την πράξη της μετάφρασης.

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρώτης μου μεταφραστικής απόπειρας, τη νουβέλα του Theodor Storm με τίτλο Immensee, θέλω να μεταφέρω σ’ αυτό το κείμενο κάποια πράγματα από αυτά που σκεφτόμουν όλο αυτό το διάστημα που καταπιάστηκα με τη μεταφορά του γερμανικού λόγου σε ελληνικό. Αφήνω στην άκρη λόγια και συστάσεις για το πρωτότυπο μιας και ο καθένας που θα θελήσει να έρθει σε επαφή με το σπουδαίο έργο τού Storm (κάτι στο οποίο ελπίζω να συμβάλει τώρα και η ελληνική του έκδοση), μπορεί να βρει πληροφορίες και στο διαδίκτυο, είτε πρόκειται για αναλύσεις, βιογραφικά στοιχεία ή ό,τι άλλο.

Εδώ το θέμα θα είναι η μετάφραση, ο λόγος δηλαδή που παράγεται από τον χρήστη μιας γλώσσας στην οποία ο συγγραφέας δεν εκφράστηκε ποτέ. Είδα στη θέση του μεταφραστή όχι άλλη από αυτή του ηθοποιού που ερμηνεύει ένα κείμενο, παράγει δηλαδή ένα μετά-κείμενο το οποίο μπορεί να έχει τόσες πολλές εκδοχές όσες και οι συνθήκες που το δημιουργούν: η γνώση και η αντίληψη της γλώσσας (μητρικής και ξένης), το αποτύπωμα που αφήνει η επαφή με ένα έργο σε μια δεδομένη χρονική στιγμή (που δεν είναι ποτέ ακριβώς ίδια σε καμία επανάληψή της) και βέβαια η ίδια η ταυτότητα του έργου μέσα στη δεδομένη εποχή (και στο κοινό) που έρχεται για να μιλήσει. Είναι μια συνισταμένη λοιπόν η απόδοση του ερμηνευτή και το ταλέντο του θα κριθεί (και καλύτερα να διοχετευτεί) στην εκτίμηση των παραμέτρων της. Και μπορεί στο θέατρο η μορφή, η φωνή και η κίνηση του ηθοποιού (και η γλώσσα, πάλι η γλώσσα) να δίνουν μια νέα διάσταση στον χάρτινο ρόλο, και να γίνεται έτσι πλάι στον συγγραφέα συν-δημιουργός κι αυτός κατά κάποιο τρόπο, ο μεταφραστής οφείλει ωστόσο να θέσει την ερμηνευτική του γκάμα στην υπηρεσία αυτού του «μετά», ώστε να μεταγράψει και να μεταδώσει το περιεχόμενο που θα μεταλάβει ο αναγνώστης. Η έρευνα για το έργο, τον συγγραφέα και την εποχή, οι αναλύσεις, όλα αυτά είναι πολύτιμοι βοηθοί και πρέπει πάντα να γίνονται αντικείμενο μελέτης πριν από τη μεταφραστική απόπειρα, είναι όμως εκείνη η στιγμή της επαφής με το πρωτότυπο κείμενο που θα καθορίσει την τελική μεταφορά του. Και φυσικά μετά έρχεται πάντα το αναγνωστικό, ή όποιο άλλο κοινό.

Ηλίας Τριανταφύλλου

Η νουβέλα του Τέοντορ Στορμ ίμενζεε κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Ηλία Τριανταφύλλου, από τις Εκδόσεις Λέμβος (σελ.: 88, τιμή: €7,84). Εισαγωγή από τον σκηνοθέτη και δημοσιογράφο Γιώργο Γιανναράκο.
Τίτλος πρωτοτύπου: Immensee (1849)

Το ίμενζεε είναι ένα από τα πρώτα κείμενα του Τ. Στορμ με φανερές ακόμα τις επιδράσεις από το κίνημα του ύστερου ρομαντισμού. Πρόκειται για το έργο που έκανε ευρύτερα γνωστό το όνομα του συγγραφέα τόσο στη χώρα του όσο και στον αγγλόφωνο χώρο. Η δομή της νουβέλας, που υιοθετεί λυρικά χαρακτηριστικά, και ο πυκνός συμβολισμός που διατρέχει τις εικόνες της ιστορίας τοποθετούν το έργο στα εξέχοντα δείγματα του λεγόμενου ποιητικού ρεαλισμού. Η αναπόληση της νιότης κι ο ανεκπλήρωτος έρωτας είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο ο συγγραφέας σχολιάζει τον τρόπο που η γερμανική κοινωνία αλλάζει στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ο τρόπος που το επιτυγχάνει τον τοποθετούν στους συνεχιστές της παράδοσης του Γκαίτε, λίγο πριν την εμφάνιση του Τόμας Μαν ο οποίος εμπνέεται από εδώ τον δικό του Τόνιο Κρέγκερ.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Τέοντορ Στορμ γεννήθηκε το 1817 στο Χούσουμ, στο σημερινό γερμανικό κρατίδιο του Σλέσβιχ-Χολστάιν, που τότε τελούσε υπό την κατοχή της Δανίας. Σπούδασε νομικά και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου, ενώ μετά το 1864 διατέλεσε και ειρηνοδίκης στη γενέτειρά του, όπου και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Έγραψε και δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα ήδη στην περίοδο της εφηβείας, επηρεασμένος από το κίνημα του ρομαντισμού. Συνδέθηκε φιλικά με τον Ιβάν Τουργκένιεφ, με τον οποίο αντάλλασσαν επιστολές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το έργο του περιλαμβάνει πλήθος ποιήματα, νουβέλες, ακόμα και παραμύθια. Tο λιτό ύφος στη γραφή και η υπαινικτική προσέγγιση στο συναίσθημα τον κατατάσσουν –μαζί με τον Τόμας Μαν, τον Τέοντορ Φοντάνε και τον Γκότφριντ Κέλερ– στους επιφανέστερους εκπροσώπους του λεγόμενου αστικού (ή ποιητικού) ρεαλισμού. Το διασημότερο έργο του Der Schimmelreiter (Ο καβαλάρης με το άσπρο άλογο) έμελλε να είναι και το τελευταίο του, το 1888. Πολλά από τα βιβλία του αποτέλεσαν βάση για επιτυχημένες κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές στην Γερμανία μέχρι και πρόσφατα.

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ

Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1974. Αποφοίτησα από το τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ με ειδίκευση στη λογοτεχνική μετάφραση.
Εργάζομαι 25 χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση μαθαίνοντας πώς διδάσκεται η γλώσσα. Επίσης βάζω μουσική σε μερικά γνωστά μπαρ στο κέντρο και τα βόρεια προάστια. Το Immensee είναι η πρώτη μου μετάφραση.