«Μεταμορφώσεις και ανανεώσεις της ευρωπαϊκής δραματουργίας. Από τον 18ο στον 21ο αιώνα»: γράφει η Σοφία Φελοπούλου

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Το βιβλίο αυτό με απασχόλησε αρκετά χρόνια και μπορεί να είναι το αποτέλεσμα τόσο της μελέτης έργων της ευρωπαϊκής δραματολογίας όσο και της διδασκαλίας της σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στην ουσία όμως εκφράζει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μου για την πορεία του δράματος. Η τάση να βάζουμε ετικέτες, να οριοθετούμε περιόδους, να εντάσσουμε σε ρεύματα, μου δημιουργούσε περισσότερα ερωτηματικά από αυτά που υποτίθεται πως θα έλυνε, και αυτό γιατί ένιωθα να «εγκλωβίζουμε» τα έργα, τοποθετώντας τα σε στεγανά.

Αυτό που πάντα με γοήτευε στη δραματολογία είναι η ανάλυση των κειμένων –με την οποία όμως δεν ασχολούμαι στο βιβλίο–, η διείσδυση στο εσωτερικό τους, η εξερεύνησή τους, ο πλούτος των ερμηνειών, όσο «κλειστά» και αν φαίνονται ή «προστατεύονται» από τον δημιουργό τους, αλλά και η σκηνική τους προσέγγιση, που συχνά αποκαλύπτει κρυμμένες πτυχές, και επιβεβαιώνει ταυτόχρονα την ελευθερία με την οποία, τα ίδια, μας επιτρέπουν να τα αντιμετωπίσουμε. Παράλληλα, εκτός από το περιεχόμενο, ένιωθα να με ελκύει εξίσου η φόρμα τους. Η γραφή γινόταν πεδίο έρευνας, ανεξάρτητο κάποιες φορές, άλλες πάλι σε συνάρτηση με το περιεχόμενο.

Η ανάγνωση των κειμένων και ο τρόπος γραφής τους μου φανέρωναν έναν ιστό που συνέδεε εποχές, είδη, ρεύματα, μια συνομιλία κειμένων και συγγραφέων, χάρη στην οποία το δράμα προχωρούσε και εξελισσόταν, για να φτάσει να γίνει αγνώριστο, ώστε εδώ και σχεδόν μισό αιώνα να μιλάμε για τον θάνατό του. Το βιβλίο πραγματεύεται αυτήν ακριβώς την κατάσταση και το κατά πόσο πρόκειται όντως για τον ουσιαστικό θάνατο του δράματος ή για μια επίφαση του «θανάτου» που προβάλλει και τονίζει τα εξωδραματικά στοιχεία. Επόμενο ήταν να με προβληματίσουν θέματα ορολογίας –τυπολογίας καλύτερα– όπως το «μετά», είτε πρόκειται για το μεταμοντέρνο ή το μεταδραματικό, η σχέση τους με το νεωτερικό και κατά συνέπεια τα όρια, οι διαφορές τους, καθώς και αυτές –αν υπάρχουν– μεταξύ νεότερου και σύγχρονου. Έντονα με απασχόλησε επίσης η έννοια της δραματουργίας και του δραματουργού, από θεωρητική και πρακτική σκοπιά, επειδή οι αλλαγές, ιδίως σήμερα, είναι σημαντικές.

Νομίζω πως ήταν λογικό η έρευνά μου να ξεκινήσει από τον 18ο αιώνα και τον Diderot, τον πατέρα του σύγχρονου δράματος. Καθώς όμως από το 1880 και μετά διαπιστώνονται οι μεγάλες μεταβολές στη γραφή και στο περιεχόμενο, που θα κορυφωθούν τη δεκαετία του 1950, επικεντρώνομαι στους πρωτεργάτες του μοντέρνου δράματος, τους Ibsen, Strindberg, Tchekhov, Mæterlinck, Pirandello. Μελετώ τα στοιχεία που καθορίζουν το μοντέρνο, όπως η έμφαση στο υποκειμενικό, η εσωστρέφεια, η αταξία, το θρυμμάτισμα, η σμίκρυνση της φόρμας που συναρτάται και με τη «σμίκρυνση» του ήρωα, αντλώντας υλικό από θεωρητικούς, και αναλύω συγκεκριμένα παραδείγματα από κείμενα και παραστάσεις. Tα χαρακτηριστικά του μοντέρνου δράματος καταλήγουν –επηρεάζουν– (σ)τη γραφή του Beckett, οπότε εστιάζω στο έργο του και τον συγκρίνω αρκετά με τον Strindberg.

Σε όλη την πορεία του βιβλίου, διατηρώ επιφυλάξεις για το κατά πόσο μπορούμε να μιλήσουμε για οριστικό πέρασμα από το δραματικό στο μεταδραματικό. Διαπιστώνω και καταλήγω, μελετώντας τις σύγχρονες γραφές –Pinter, Stoppard, Kane, Bond, Pommerat, DeVos– πως μπορεί οι αλλαγές, από τον 18ο στον 21ο, να είναι τεράστιες, κάτι απολύτως φυσικό, όμως το δράμα, μέσα από τους «εναγκαλισμούς» του με άλλα είδη, και παρά την τάση αποδραματοποίησης και τις διαρκείς μεταμορφώσεις του, που το καθιστούν δύσκολα αναγνωρίσιμο ως τέτοιο, εξακολουθεί να παραμένει ζωντανό.

Σοφία Φελοπούλου

Η μελέτη της Σοφίας Φελοπούλου με θέμα Μεταμοφώσεις και Ανανεώσεις της Ευρωπαϊκής Δραματουργίας. Από τον 18ο στον 21ο αιώνα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση, στη σειρά Θεατρικοί τόποι (σελ.: 212, τιμή: €13,78).

Η Σοφία Φελοπούλου είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκει ευρωπαϊκή δραματολογία στον προπτυχιακό και μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη νεότερη και σύγχρονη ευρωπαϊκή δραματολογία, τις νέες τάσεις και τα σύγχρονα ρεύματα, στη θεωρία και αισθητική του θεάτρου, στη σχέση κειμένου-σκηνής, καθώς και στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο και τη σύγκρισή του με το ευρωπαϊκό. Μελέτες της έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικούς και ξένους τόμους και αφορούν τόσο σε ζητήματα θεωρίας και ανάλυση θεατρικών έργων, όσο και σε παραστάσεις.