Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό του

Της Δώρας Χειράκη

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται, φέτος, από τον θάνατο του ζωγράφου, ποιητή, στοχαστή Νίκου Εγγονόπουλου. Ο σπουδαίος  καλλιτέχνης και άνθρωπος έφυγε από τη ζωή στις 31 Οκτωβρίου 1985, σε ηλικία 78 χρόνων, από ανακοπή καρδιάς.

Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό τουΤο πολύπλευρο έργο του σημάδεψε την ελληνική Τέχνη του 20ού αιώνα και υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του υπερρεαλισμού στη χώρα μας.

“Στον υπερρεαλισμό δεν προσεχώρησα ποτέ. Τον υπερρεαλισμό τον είχα μέσα μου, όπως είχα μέσα μου το πάθος της ζωγραφικής, από την εποχή που γεννήθηκα.”

Στα πρώτα του βήματα αντιμετώπισε την εχθρότητα, τον χλευασμό και την απαξίωση του πνευματικού κόσμου και όχι μόνον. «Η στάση των ανθρώπων του πνεύματος…  μπροστά μου, άλλοι έκαναν τον φίλο, άλλοι τον επιεική,  πίσω μου όμως όλοι τους συνένωναν τις φωνές τους  με το σκυλολόι. Να εκδικηθούν με τον τρόπο τους εκείνον που έκανε αυτό που οι ίδιοι ποθούσαν και δεν είχαν την ικανότητα» θα πει ο ίδιος.

Παρά την πικρία του, όμως, έμεινε σταθερός στις απόψεις του, ακλόνητος στις ιδέες του και συνέχισε να υπηρετεί με το ίδιο πάθος όσα αγαπούσε, καταφέρνοντας να κερδίσει αναγνώριση, καταξίωση και δόξα.

“Και τώρα ν’ απελπίζουμαι που ίσαμε σήμερα δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δε μπόρεσε να καταλάβη τι λέω, κανείς;”

Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό τουΓεννήθηκε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου 1907 από εύπορη οικογένεια. Επτά χρόνια αργότερα εγκαθίσταται στην Κωνσταντινούπολη -τόπο καταγωγής του πατέρα του- όπου παραμένει έως το 1923, βιώνοντας την αγωνία, το δράμα και τον ξεριζωμό των Ελλήνων με την Μικρασιατική Καταστροφή. Σε ηλικία 16 χρόνων πηγαίνει στο Παρίσι, όπου σπουδάζει εσωτερικός, και αποκτά  γαλλική παιδεία, γεγονός που επηρεάζει βαθύτατα  το μέλλον του.

Το 1927 επιστρέφει μόνιμα στην Αθήνα, υπηρετεί τη θητεία του και μετά το πέρας της, εργάζεται ως μεταφραστής σε τράπεζα και ως γραφέας στο Πανεπιστήμιο, ενώ παράλληλα πηγαίνει σε νυχτερινό γυμνάσιο για να αποκτήσει και το ελληνικό απολυτήριο. Από το 1930 εργάζεται ως ημερομίσθιος σχεδιαστής στο υπουργείο Δημοσίων Έργων, το 1934 διορίζεται στην Τοπογραφική Υπηρεσία του υπουργείου και έξι χρόνια αργότερα μονιμοποιείται ως Σχεδιαστής Α’ Τάξεως.  Το 1954 παραιτείται, καθώς εκλέγεται μόνιμος επιμελητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

 «Αν η ζωή μου είναι αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση, είναι γιατί η ζωγραφική και η ποίησις με παρηγορούν και με διασκεδάζουν. Μέσα μου όμως πρώτα είμαι ζωγράφος.  Η μεγάλη μου αγάπη στη ζωή ήτανε η ζωγραφική. Κάθε ώρα που δεν την αφιερώνω στη ζωγραφική τη θεωρώ ώρα χαμένη»

Το 1932 γράφεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητή τον Κωνσταντίνο Παρθένη«Κοντά στον Παρθένη μελέτησα τη φύση, κοντά του ένιωσα τη σημασία του χρώματος και της γραμμής. Κοντά του έμαθα τα πάντα όσα γνωρίζω στη ζωγραφική. Ο Παρθένης με μύησε στο Μανέ, στο Σεζάν, στη δόξα που ονομάζεται Θεοτοκόπουλος. Ο Παρθένης επέστησε την προσοχή μου στη λεγόμενη Βυζαντινή τέχνη» ομολογεί.

Παράλληλα φοιτά στο εργαστήριο του Φώτη Κόντογλου, με συμφοιτητή τον Γιάννη Τσαρούχη. «Τη Βυζαντινή τέχνη τη σπούδασα κοντά σε 2 άξιους δασκάλους, τον καθηγητή Ανδρέα Ξυγγόπουλο, τον υπερεξαίρετο γνώστη της βυζαντινής τέχνης και ζωγραφικής, και στον πασίγνωστο Φώτη Κόντογλου, τον ζωγράφο και συγγραφέα, τον άνθρωπο με τη γενναία ψυχή» αναφέρει.

«Στο έργο µου ο άνθρωπος έχει τον µεγαλύτερο ρόλο. Για τον άνθρωπο ζωγραφίζω. Ο άνθρωπος είναι το θέµα µου»

Η ζωγραφική του και η ποίησή του είναι πλημμυρισμένες από Ελλάδα, φαντασία, δυναμισμό, ευαισθησία, τρυφερότητα, φωτεινότητα, ερωτισμό, αγάπη για τον άνθρωπο, την ελευθερία, τη γυναίκα, τη ζωή. Ακολουθεί, πάντα, τα μονοπάτια του υπερρεαλισμού, όπου το όνειρο αποτελεί μέρος της καθημερινότητας, η λογική σκέψη περιορίζεται και τα σημαντικά αποκαλύπτονται μέσα από την ψυχή και τα όνειρα. «Να μπει στη σκέψη το όνειρο. Να μπει το συναίσθημα, να μπει το ένστικτο. Και όχι αυτή η – πώς να την πω – στουρναρέικη  επιμονή στη λογική» έλεγε ο καλλιτέχνης.

Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό του

«Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν» είναι ο τίτλος της πρώτης του ποιητικής συλλογής που εκδόθηκε το 1938, ενώ  ακολουθούν τα «Κλειδοκύμβαλα της σιωπής», ο «Μπολιβάρ» το πιο γνωστό από τα έργα του, η «Επιστροφή των πουλιών», η «Έλευσις», «Εν Ανθηρώ  Έλληνι Λόγω» κ.ά.  Ποιηματά του μελοποιήθηκαν από τους Νίκο Μαμαγκάκη, Αργύρη Κουνάδη, Μάνο Χατζιδάκι και μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά ουγγρικά.

“Έχουνε οι γυναίκες π’ αγαπούμε θεία την ουσία κι όταν σφιχτές στην αγκαλιά μας τις κρατούμε με τους Θεούς κι εμείς γινόμαστε όμοιοι” 

Η πρώτη του ατομική έκθεση ζωγραφικής γίνεται  το 1939 στο σπίτι του Νίκου Καλαμάρη, ενώ η καθιέρωσή του στον εικαστικό χώρο έρχεται με την 27η Διεθνή Έκθεση Biennale της Βενετίας το καλοκαίρι του 1954, όπου εκπροσωπεί την Ελλάδα με 72 έργα του. Έκτοτε έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ζωγραφικής, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Επίσης, σχεδίασε σκηνικά και κοστούμια για το θέατρο, έκανε μεταφράσεις, καθώς μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, ενώ δημοσίευσε θεωρητικά κείμενα.

Πολέμησε στην πρώτη γραμμή του μετώπου το 1941 και αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς σε στρατόπεδο εργασίας, απ’ όπου όμως κατάφερε να δραπετεύσει και να επιστρέψει με τα πόδια στην Αθήνα.

«Τα σώματά μας θα χαθούν θα σβήσουν

από μας θα μείνη μέχρι της συντελείας των αιώνων αυτό το “σε αγαπώ”

που σου ψιθύρισα στις ώρες τις πιο κρυφές.»

 Απέσπασε δύο φορές, το 1958 και το 1979, το 1ο Κρατικό Βραβείο Ποίησης του υπουργείου Εθνικής Παιδείας, ενώ το 1966 τιμήθηκε με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Γεωργίου Α΄ για το ζωγραφικό του έργο, καθώς και με το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα το 1971.

Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό του

Έκανε δύο γάμους. Το 1950 με τη Νέλλη Ανδρικοπούλου με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Πάνο, και το 1960 με την Ελένη Τσιόκου με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Εριέττη.

Η ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία λήγει το 1973, στα 66 του χρόνια, λόγω συμπλήρωσης του ορίου ηλικίας και αποχωρεί από το Πολυτεχνείο, στο οποίο το 1976 ανακηρύσσεται ομότιμος καθηγητής.

«Όταν νιώθεις πόσο δραµατική είναι η ζωή,  τότε δεν ζητάς τίποτα».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα περνάει σε οικονομικά δύσκολες συνθήκες. Επιλέγει να μείνει απομονωμένος στο σπίτι του, δουλεύοντας όμως εντατικά και ενίοτε με τη συντροφιά λιγοστών φίλων του.

Το 2007, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννησή του, ανακηρύχτηκε ως “Έτος Εγγονόπουλου” από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού

“Για να βρω τον δρόμο μου τον αληθινό, τον υπερρεαλιστικό, για να μπορέσω να εκδηλωθώ ελεύθερα και απερίσπαστα, αυτό το χρωστώ σε 2 κορυφαίους, στις δύο μεγαλύτερες μορφές που παρουσίασε ποτέ, ίσαμε τώρα, εξ όσων γνωρίζω, το παγκόσμιο υπερρεαλιστικό κίνημα. Ευτύχησα να γνωρίσω τον μεγάλο ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο και τον μεγάλο ζωγράφο, τον μεγάλο Βολιώτη, Γεώργιο ντε Κήρυκο”

Νίκος Εγγονόπουλος: 30 χρόνια από τον θάνατό του

Το Αρχείο της ΕΡΤ, τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου λογοτέχνη, μεταφραστή, ζωγράφου, αγιογράφου, σκηνογράφου (31 Οκτωβρίου 1985), ψηφιοποίησε και παρουσιάζει μέσω των ιστοσελίδων www.ert-archives.gr  & www.ertnews.gr  το επεισόδιο «Ο κήπος με τ’ αμέτρητα παράθυρα – Νίκος Εγγονόπουλος»  της σειράς ντοκιμαντέρ «Παρασκήνιο», παραγωγής 2005.

«Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας»

Στην εκπομπή παρουσιάζεται η ζωή και το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου. Η σύζυγός του, Λένα,  περιγράφει  το χαρακτήρα του ποιητή, ζωγράφου και καθηγητή Νίκου Εγγονόπουλου. Αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο προσέγγιζε την ποίηση και τη ζωγραφική, στη σχέση του με τον υπερρεαλισμό, αλλά και στα χρήματα που λάμβανε ως αμοιβή για τα, κατά παραγγελία, ζωγραφικά του έργα. Μιλάει για τη σχέση του με τους ποιητές Μίλτο Σαχτούρη και Επαμεινώνδα Γονατά και τη συνειδητή του επιλογή να γίνει καθηγητής, προκειμένου να αποφύγει τη σύνδεση της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας με τον βιοπορισμό.

«Η ζωή είναι αγάπη και ελευθερία»

Στο αφιέρωμα περιλαμβάνονται συνέντευξη του Δημήτρη Μπαγέρη, ο οποίος εξηγεί την προσπάθεια που έχει κάνει προκειμένου να συγκεντρώσει πληροφορίες, για το σύνολο του έργου του Εγγονόπουλου, καθώς και σπάνιες εκδόσεις περιοδικών όπου βρέθηκαν εικονογραφήσεις, βινιέτες, αλλά και άγνωστα κείμενά του. Παρουσιάζονται, ακόμη, αντίτυπα πρώτων εκδόσεων από ποιητικές συλλογές του Εγγονόπουλου, αλλά και αποσπάσματα από χλευαστικές κριτικές, που είχαν κυκλοφορήσει σε περιοδικά κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, με στόχο τον Νίκο Εγγονόπουλο και τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

Τέλος, γίνονται αναφορές στο σκηνογραφικό και αγιογραφικό έργο του, στις καταγραφές της ελληνικής αρχιτεκτονικής, προβάλλονται λεπτομέρειες από πίνακές του, αλλά και αγιογραφίες, όπως αυτές που φιλοτέχνησε για τον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος στη Νέα Υόρκη, ενώ ακούγονται και αναγνώσεις ποιημάτων του.

«Δεν με ενδιαφέρει το πρόσωπο, γιατί  μπορεί να πει ψέματα. Μόνο το  σώμα ζωγραφίζω. Το αγαπώ, γιατί είναι το κύπελλο της ζωής. Εκφραστικό σαν εκείνη κι όταν ακόμα είναι κουρασμένο. Αστραφτερό, όπως εκείνη, όταν είναι καινούργιο, νεανικό».

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ