Ο Γκέοργκ Λούκατς και η “Αισθητική της μουσικής”: γράφει ο Πάνος Ντούβος

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Πάντα πίστευα ότι η τέχνη είναι κάτι περισσότερο από μια ευχάριστη απασχόληση, ότι συνιστά κάτι ουσιώδες για τη ζωή, συνδεδεμένο με τα βαθύτερα ενδιαφέροντα της ανθρωπότητας. Το να μετατραπεί αυτή η διαίσθηση σε γνώση ήταν και ο λόγος που ασχολήθηκα συστηματικά –ως ερευνητής και μεταφραστής– με τη φιλοσοφική Αισθητική.

Φυσικά κάθε τέχνη παρουσιάζει τα δικά της ειδικά προβλήματα, τα οποία είναι αντικείμενο εξειδικευμένων κλάδων της έρευνας. Όχι σπάνια ωστόσο η εξειδίκευση αυτή συνοδεύεται από μια στενότητα της σύλληψης, μια απώλεια της οπτικής της ολότητας των φαινομένων και των συνδέσεών τους. Ο Λούκατς αντίθετα εξετάζει τη μουσική ως «μη ειδικός». Ίσως γι’ αυτό η προσέγγισή του διακρίνεται από μια καθολικότητα που μόνο στους μεγάλους κλασικούς της Αισθητικής συναντάται: στον Αριστοτέλη, τον Γκαίτε, τον Χέγκελ, τον Μαρξ. Και ακριβώς αυτή την παράδοση της φιλοσοφικής σκέψης συνεχίζει και αναπτύσσει ο Λούκατς στο έργο του. Αρκεί ίσως να αναφερθώ στο ότι επαναφέρει στο προσκήνιο την προβληματική της αριστοτελικής κάθαρσης, την οποία διευρύνει μέσα από τη συμβολή της μαρξιστικής φιλοσοφίας:

«Η κάθαρση συνίσταται ακριβώς, στο ότι ο άνθρωπος καταφάσκει το ουσιώδες της ίδιας του της ζωής, ακριβώς ατενίζοντάς το μέσα σ’ έναν καθρέφτη που τον συνταράσσει, που τον ντροπιάζει με το μέγεθός του και του δείχνει το εύθραυστο, το μισερό, την ανικανότητα αυτο-τελείωσης της δικής του φυσιολογικής ύπαρξης. Η κάθαρση είναι η βίωση της ουσιαστικής πραγματικότητας της ανθρώπινης ζωής, η σύγκρισή της οποίας μ’ εκείνη της καθημερινότητας κατά την επίδραση του έργου, προκαλεί καθαρμό των παθών, ώστε στο “Μετά” της [επίδρασης] να μεταστραφεί στο στοιχείο του Ηθικού».
(Απόσπασμα του έργου)

Σ’ αυτή την καθολικότητα της προσέγγισης, στην ανάδειξη των βαθύτερων δεσμών της μουσικής με τον πυρήνα της ανθρώπινης ζωής έγκειται η μοναδικότητα του έργου του Λούκατς και αυτή η διάσταση του έργου του υπήρξε το προσωπικό μου κίνητρο για να μεταφράσω το κείμενό του για τη μουσική. Η μοναδικότητα του έργου του εκδηλώνεται όμως και σ’ ένα άλλο γεγονός, το οποίο πιστεύω ότι τονίζει παράλληλα και τη σημασία της ελληνικής μετάφρασης: στο γεγονός ότι το κείμενο του Λούκατς για τη μουσική παραμένει μέχρι σήμερα στο περιθώριο της έρευνας, άγνωστο στο ευρύ κοινό, αμετάφραστο ακόμα και στην αγγλική γλώσσα. Το γεγονός αυτό δεν υπονομεύει τη σημασία του έργου του, αλλά, αντίθετα, τονίζει ακόμα πιο εμφατικά την ιδιαίτερη θέση του στη σύγχρονη συζήτηση περί Αισθητικής. Κι αυτή η θέση θα μπορούσε να αποδοθεί με μια φράση, την οποία ο ίδιος ο Λούκατς χρησιμοποιούσε για να χαρακτηρίσει τη θέση της ρεαλιστικής λογοτεχνίας της εποχής του ως εξαίρεση ανάμεσα στην πληθώρα των ρευμάτων του avant-garde: ως μια «πορεία ενάντια στο ρεύμα».

Πάνος Ντούβος

Το βιβλίο Αισθητική της μουσικής του Γκέοργκ Λούκατς κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος, στη σειρά Ars Cogitans (σελ.: 184, τιμή: €13,90).
Επίμετρο-Μετάφραση: Πάνος Ντούβος

Η σειρά Ars Cogitans
των εκδόσεων Τόπος

Η Ars Cogitans, αφορά την τέχνη που αναδεικνύει την αναγκαιότητα του στοχασμού και του αναστοχασμού για τα ζητήματα της πολιτισμικής και καλλιτεχνικής εμπειρίας. Με την έκδοση μελετών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση μιας ριζοσπαστικής οπτικής του καλλιτεχνικού και πολιτισμικού φαινομένου, η σειρά φιλοδοξεί να συμβάλει στη δημιουργική συζήτηση και στην εποικοδομητική αναζήτηση εκείνων των ρευμάτων που ιστορικά εξέφρασαν τη δομική σχέση τέχνης-κοινωνίας-πολιτικής και τις εναλλακτικές πολιτισμικές εμπειρίες και προτάσεις. Σ’ αυτό το πλαίσιο, θα παρουσιαστούν κείμενα λιγότερο γνωστά ή και άγνωστα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό καθώς και σχετικές εργασίες Ελλήνων μελετητών που προωθούν τον προβληματισμό τόσο στο πεδίο της θεωρίας όσο και σ’ αυτό της ίδιας της καλλιτεχνικής πράξης.
Τα δύο πρώτα βιβλία που εγκαινιάζουν τη σειρά είναι: H φιλοσοφία της τέχνης του Καρλ Μαρξ, μια κλασική εργασία του Μίχαηλ Λίφσιτς, σε μετάφραση Μαρίας Μαντώς Γιαννίκου και επιμέλεια Γιάννη Ιόλαου Μανιάτη, και η Αισθητική της μουσικής του σημαντικού διανοητή Γκέοργκ Λούκατς, σε μετάφραση Πάνου Ντούβου.
Στη συνέχεια η σειρά θα εμπλουτισθεί με σημαντικά βιβλία για έργα των Μαρξ, Προυντόν, Βάγκνερ, Πικάσο, Μπρεχτ και άλλων σπουδαίων δημιουργών.
Γιώργος Μανιάτης
Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Διευθυντής της σειράς βιβλίων Ars Cogitans των Εκδόσεων Τόπος)

Ο συγγραφέας

Ο Γκέοργκ Λούκατς (György Lukács, 1885-1971) γεννήθηκε στη Βουδαπέστη από πατέρα τραπεζίτη. Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Βουδαπέστης και του Βερολίνου και το 1906 ανακηρύχθηκε διδάκτορας φιλοσοφίας. Το 1914 προσχώρησε στο Ουγγρικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Από το 1945 διετέλεσε καθηγητής Αισθητικής στο πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Το 1956 έγινε υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση Νάγκι, μετά την πτώση της οποίας αυτοεξορίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα. Στα βασικότερα έργα του συγκαταλέγονται: Η ψυχή και οι μορφές (1911), Το ιστορικό μυθιστόρημα (1936), Ο Γκαίτε και η εποχή του (1946), Ο νεαρός Χέγκελ και το πρόβλημα της καπιταλιστικής κοινωνίας (1948), Η καταστροφή του λόγου (1954), Σολτζενίτσιν (1964).

Ο μεταφραστής (Πάνος Ντούβος)

Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1986. Με τη μουσική ασχολήθηκα αρχικά πρακτικά (σπουδές κλασικής κιθάρας) και στη συνέχεια θεωρητικά ως φοιτητής Μουσικολογίας στο ΕΚΠΑ. Πλέον είμαι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ στον τομέα της Αισθητικής της μουσικής.