“Όταν δεν το περιμένεις” του Bodo Kirchhoff: γράφει η Δέσποινα Κανελλοπούλου

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ,
ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Προχωρημένος Απρίλης, κάπου στις Άλπεις. Δύο μοναχικοί, ώριμοι άνθρωποι, ένας άντρας και μια γυναίκα, σχεδόν άγνωστοι μεταξύ τους, αποφασίζουν αυθόρμητα να ταξιδέψουν προς τον Νότο, σε μια προσπάθεια να αποδράσουν από την παγωνιά που επικρατεί γύρω τους — και μέσα τους.

Το ταξίδι τους θα ακολουθήσει την αντίθετη πορεία από εκείνη χιλιάδων προσφύγων που διασχίζουν καθημερινά τη Μεσόγειο με κάθε τρόπο, προσπαθώντας να φτάσουν στον Βορρά, προσδοκώντας μια καλύτερη ζωή — ώσπου η προσφυγιά να μπει ορμητικά στη ζωή των πρωταγωνιστών μας με τον πιο αναπάντεχο τρόπο.

Αλλά στην πορεία τους, που φτάνει τελικά ως τη Σικελία, θα έρθουν αντιμέτωποι και με τους προσωπικούς τους δαίμονες, σε ένα οδοιπορικό στις αναμνήσεις και τις επιλογές που έκαναν στη ζωή τους. Τυλιγμένοι στον καπνό του τσιγάρου, στο εσωτερικό ενός αυτοκινήτου, με το τοπίο γύρω τους να γίνεται όλο και πιο φωτεινό, πιο ανοιξιάτικο, σχεδόν καλοκαιρινό, θα ταξιδέψουν στα πιο πηχτά σκοτάδια της ψυχής τους. Και μέσα απ’ αυτά τα σκοτάδια θα ξεπηδήσει απροσδόκητα ένας έρωτας δυνατός και δύσκολος, από εκείνους τους έρωτες που δεν συναντά κανείς συνήθως στα μυθιστορήματα, αλλά στη ζωή.

«Widerfahrnis» θα πει να συναντάς εντελώς αναπάντεχα κάτι ικανό να σου αλλάξει τη ζωή — άγνωστο προς ποια κατεύθυνση. Αυτή η παράξενη λέξη (παράξενη ακόμα και για τους Γερμανούς που τη διαβάζουν στη γλώσσα τους) είναι ο γερμανικός τίτλος του βιβλίου που είχα την τύχη να κληθώ να μεταφράσω. Και μπορεί το υπέροχο κείμενο του Κίρχοφ να είναι γεμάτο από τέτοια συναπαντήματα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, αλλά νιώθω πως για εμένα ήταν και το ίδιο το βιβλίο ένα τέτοιο «Widerfahrnis»· ένας έρωτας από την πρώτη σελίδα.

«Κάθε λέξη κάθεται στη θέση της, κάθε πρόταση στέκει, και όλες μαζί οι προτάσεις αποτυπώνουν ένα κομμάτι του κόσμου με γλώσσα τόσο απίστευτα αποτελεσματική όσο και η γλώσσα των μαθηματικών όταν περιγράφει το σύμπαν». Δανείζομαι μια σκέψη του πρωταγωνιστή του βιβλίου, διότι αποτελεί, νομίζω, και την ακριβέστερη περιγραφή της πένας του ίδιου του Κίρχοφ. Ίσως να ερωτεύτηκα το βιβλίο γι’ αυτή τη χαρισματική γραφή, το διαρκές παιχνίδι με τις λέξεις,το οποίο στην πορεία αποδείχθηκε ιδιαίτερη μεταφραστική πρόκληση. Ίσως, πάλι, να το ερωτεύτηκα επειδή ένιωσα πως απευθύνεται στις προσωπικές μου αγωνίες, δείχνοντάς μου ότι δεν είναι και τόσο προσωπικές, αλλά απλώς ανθρώπινες. Ή ίσως επειδή λάτρεψα τα μικρά «κολλήματα» και τις εμμονές του πρωταγωνιστή, πρώην εκδότη· τις γνώριμες εμμονές όλων των ανθρώπων που ασχολούνται επαγγελματικά με το βιβλίο και τείνουν να παρατηρούν τον κόσμο με το βλέμμα του συγγραφέα, του εκδότη, του μεταφραστή. Ή επειδή εκτίμησα τη φιλοσοφική στάση του συγγραφέα απέναντι στη ζωή — απομαγευμένη, κάπως κυνική, κι ωστόσο γεμάτη ανθρωπιά και κρυφή αισιοδοξία. Αλλά κυρίως χάρη στη μοναδική αίσθηση που μόνο ένα ξεχωριστό βιβλίο μπορεί να σου χαρίσει.

Γι’ αυτό, αν και ίσως θα έπρεπε να κλείσω λέγοντας πως το Όταν δεν το περιμένεις τιμήθηκε το 2016 με τη μεγαλύτερη λογοτεχνική διάκριση στη Γερμανία, το βραβείο Deutscher Buchpreis, θα προτιμήσω να κλείσω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο:

[…]δεν ήξερε τι έπρεπε να κάνει στη συνέχεια. Ήξερε μόνο τα συνηθισμένα επόμενα βήματα, όπως ήξερε τα βήματα της έκδοσης ενός βιβλίου, όταν δεν το απέρριπτε εξαρχής∙ αλλά, όταν το βιβλίο ήταν ξεχωριστό, όταν έμελλε να επιβιώσει και πέραν του φθινοπώρου ή της άνοιξης, τότε δεν επρόκειτο για βήματα αλλά για άλματα. Πολύ σπάνια στα χρόνια που έζησε ως εκδότης, τέσσερις, το πολύ πέντε φορές, είχε ήδη αποφασίσει, σχεδόν από τη μια στιγμή στην άλλη, πριν το τέλος της πρώτης σελίδας που την είχε διαβάσει στα όρθια, ότι από αυτό που κρατούσε στα χέρια του θα έβγαινε ένα βιβλίο, μια απόφαση σχεδόν ερωτική, ένα Ναι που το έλεγε εξαιτίας του αδύναμου χαρακτήρα του, επειδή τον είχαν συνεπάρει λίγες αράδες κείμενο, που ήταν αρκετές για να ανοίξουν μπροστά του έναν κόσμο στον οποίο θα τολμούσε αυτό το άλμα.

Δέσποινα Κανελλοπούλου

Το βιβλίο του Μπόντο Κίρχοφ Όταν δεν το περιμένεις κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Δέσποινας Κανελλοπούλου, από τις Εκδόσεις Αιώρα (σελ.: 272, τιμή: 14,80 €).

Εικαστικό εξωφύλλου: Παναγιώτης Σταυρόπουλος

Έγραψαν για το βιβλίο:

Ο Κίρχοφ γράφει με την πυκνότητα του Τόμας Μαν και διερευνά με πάθος την ηθική στα βήματα του Γκάχαμ Γκριν.
― Publishers Weekly

Ο Μπόντο Κίρχοφ είναι ένας πολύ δημιουργικός συγγραφέας στο ζενίθ της τέχνης του […], που δημιουργεί εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς.
― Rolling Stone

Ο Μπόντο Κίρχοφ είναι ένας μάστορας της αφήγησης και αυτό το βιβλίο μας αγγίζει όλους.
― Die Literarische Welt

Ο Μπόντο Κίρχοφ γράφει καταπληκτικούς διαλόγους, δημιουργεί σκηνές, τις αναπτύσει και, με ονειρεμένη αυτοπεποίθηση, τις ανατρέπει την κατάλληλη στιγμή. Επιπλέον χρησιμοποιεί μια γλώσσα με σπάνια παραδοσιακή κομψότητα.
― ZEIT online

Ο Μπόντο Κίρχοφ (Αμβούργο 1948) σπούδασε Επιστήμες της Αγωγής και Ψυχολογία στη Φρανκφούρτη, όπου και ξεκίνησε τη συγγραφική του καριέρα. Μόλις το 1978 υπέγραψε το πρώτο του συμβόλαιο με μεγάλο εκδοτικό οίκο. Το κινηματογραφικό στιλ γραφής τον οδήγησε στη βιομηχανία του θεάματος. Έγραψε σενάρια για τηλεοπτικές σειρές και απέκτησε τη δική του, βραχύβια, εκπομπή για τη λογοτεχνία. Ο Κίρχοφ ζει ανάμεσα στη Γερμανία (Φρανκφούρτη) και στη βόρεια Ιταλία (λίμνη Γκάρντα), όπου μαζί με τη σύζυγό του οργανώνουν εργαστήρια λογοτεχνικής γραφής. Το έργο του έχει αποσπάσει πολλά βραβεία, με σπουδαιότερο το Γερμανικό Βραβείο Λογοτεχνίας (2016) για το βιβλίο του Widerfahrnis (Όταν δεν το περιμένεις).

Η Δέσποινα Κανελλοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Είναι απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών και πτυχιούχος του τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης και της Νομικής Σχολής Αθηνών. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται αποκλειστικά με τη μετάφραση.
Πέρα από το Όταν δεν το περιμένεις του Μπόντο Κίρχοφ, έχει μεταφράσει το βιβλίο Σούε Τάο των Λι Λινγκ Σιάο & Μαρίνου Βλέσσα και τη συλλογή Παράξενες ιστορίες από το κινέζικο σπουδαστήριο του Που Σονγκλίνγκ για τις Eκδόσεις Αιώρα, καθώς και τα βιβλία Παρέγκλισις. Ο Λουκρήτιος και οι απαρχές της νεωτερικότητας του Στήβεν Γκρήνμπλατ και Μια ιστορία του κόσμου σε 100 αντικείμενα του Νηλ Μακ Γκρέγκορ (υπό έκδοση) για το ΜΙΕΤ, αλλά και Το δέμα του Σεμπάστιαν Φίτσεκ για τις Εκδόσεις Διόπτρα.

O Bodo Kirchhoff, ο συγγραφέας του μυθιστορήματος Όταν δεν το περιμένεις, θα βρεθεί στην Αθήνα για μία συνάντηση με βιβλιόφιλους.
Η εκδήλωση οργανώνεται σε συνεργασία με το Goethe-Institut της Αθήνας και θα γίνει στον χώρο του ινστιτούτου (Ομήρου 14-16, Αθήνα) τη Δευτέρα 14 Μαΐου, ώρα 20:00. Με τον συγγραφέα θα συνομιλήσουν η ποιήτρια Χριστίνα Οικονομίδου και ο συγγραφέας Μιχάλης Μοδινός. H παρουσίαση εντάσσεται στις εκδηλώσεις της Αθήνας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου 2018.