Søren Kierkegaard [Ο κατάσκοπος του Θεού]: γράφει ο Κώστας Νησιώτης

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Στη συντροφιά του Σαίρεν

Ανακάλυψα τον Σαίρεν Κίρκεγκωρ κατόπιν προτροπής του αείμνηστου αδελφού μου τον Σεπτέμβρη του 1999, όταν αναγκάστηκα να αφήσω για λίγες μέρες το σπίτι μου που είχε χτυπηθεί από τον σεισμό. Το μάτι μου έπεσε σε δύο βιβλία: στα Ημερολόγιά του (ανθολογημένα από τον Alastair Hannay), και στις Χριστιανικές Ομιλίες (μεταφρασμένες από τον Walter Lowrie). Και τα δύο μου κίνησαν το ενδιαφέρον και άρχισα να τον μελετώ.

Οι γονείς μου ήταν θρησκευόμενοι. Κατάγομαι από ναυτική οικογένεια και οι εικόνες του Άγιου Νικόλα και της Παναγιάς καθώς και οι Κυριακάτικοι εκκλησιασμοί ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας. Όμως, οι παραβολές της Καινής Διαθήκης που η γιαγιά μάς αφηγείτο δεν είχαν τίποτα κοινό με τους ηθικοπλαστικούς στόμφους της Κυριακής που σε έκαναν να φεύγεις από την εκκλησία μειωμένος, με μοναδικό αντιστάθμισμα ότι έδωσες το παρόν στον ιερέα και τον οβολό σου στο δίσκο.

Από τα πρώτα κιόλας αποσπάσματα των ημερολογίων του Κίρκεγκωρ, αντιλήφθηκα ότι έχω να κάνω με ένα τολμηρό πρωτότυπο πνεύμα που βλέπει τον Χριστιανισμό σαν δέντρο ζωής, και όχι σαν πυράκανθο με μυτερά αγκάθια για να τρυπά τους «ανάξιους». Για τον Δανό στοχαστή «δεν υπάρχουν ευνοημένοι ή αδικημένοι στη θρησκεία», ούτε μπορεί η διάτορη φωνή να μεταδώσει την ουσία της. Ο ιεροκήρυκας που εξαπολύει μύδρους από τον άμβωνα, με τους ανάλογους θεατρινισμούς και το αστραφτερό βλέμμα, το μόνο που καταφέρνει είναι «να δώσει μια υπέροχη παράσταση».

Ως συγγραφέας ο Κίρκεγκωρ τηρεί την στάση ενός που γράφει χωρίς κύρος, τονίζοντας ότι «εκείνος που θα με διαβάσει, πρέπει να με διαβάσει αργά και μεγαλόφωνα, ξανά και ξανά, στην ηρεμία της περισυλλογής του». Για αυτό και αφιερώνει τις Χριστιανικές Ομιλίες (αποφεύγει τον όρο «κηρύγματα»), «σε εκείνον τον μοναδικό άνθρωπο που αποκαλώ αναγνώστη μου».

Πέρα από την απαράμιλλη διαλεκτική, το λεπτό χιούμορ και την ψυχολογική οξυδέρκεια, αυτό που με συγκινεί στον Κίρκεγκωρ είναι η επίγνωση της αποστολής για χάρη της οποίας απαρνείται την Ρεγγίνε Όλσεν, τον μοναδικό του έρωτα. Διαλύει τον αρραβώνα τους «γιατί λογοδοτεί σε ένα ανώτερο δικαστήριο» και ακολουθεί έναν ιδιόρρυθμο βίο, υποφέροντας τη χλεύη της σκανδαλοθηρίας, βάλλοντας σθεναρά μέσα από βιβλία και αργότερα αρθρογραφία προς κάθε μορφή υποκρισίας, αποστασιοποιημένος από την επίσημη Εκκλησία και τους κύκλους των ισχυρών.

«Σκοπός μου είναι ο απλός άνθρωπος» τονίζει στα ημερολόγιά του. Απευθύνεται σε εκείνον που έχει την αγνότητα της καρδιάς να θέλει μόνο ένα πράγμα, σε εκείνον που αν θέλει αγνά και ειλικρινά μόνο ένα πράγμα, μόνο το καλό μπορεί να θέλει, είτε είναι καθηγητής είτε υπηρέτης. Ο ίδιος είδε τη συγγραφή του ως μια προσπάθεια να αλλάξει τον κόσμο εκ των έσω, και επειδή δεν ήθελε να θεωρηθεί «εξαίρετος αλλά ένας απλός συγγραφέας που βρίσκεται σε μεταμέλεια», χαρακτηρίζεται ως ένας παρατηρητής σε ό,τι αφορά τις έννοιες της ύπαρξης και της Χριστιανοσύνης, ως ένας κατάσκοπος που υπηρετεί μια Ανώτερη Υπηρεσία.

Ωστόσο ο Κίρκεγκωρ δεν τρέφει αυταπάτες. Ο κόσμος δεν πρόκειται να αλλάξει επειδή ένας φλογερός θεολόγος, δρώντας αυτεπάγγελτα, έχει αποφασίσει να εξετάσει τον θρησκευτικό μηχανισμό του. Όμως κανένας δεν μπορεί να επιβάλλει «στο μικρό σημείο» που είναι η ζωή του τα μέτρα και τα σταθμά της εποχής. Όντας ταξικά και επαγγελματικά αδέσμευτος, με πλήρη επίγνωση της ετερογένειάς του, ασκεί κριτική μέσα από τα βιβλία του έχοντας ως θρησκευτικό πρότυπο τον ανεπιτήδευτο χριστιανισμό της Καινής Διαθήκης και ως κοινωνικό υπόδειγμα την ειλικρίνεια του απλού ανθρώπου. Είναι επόμενο να γίνει στόχος διασυρμού.

«Ζηλεύω πραγματικά εκείνον που έρχεται να απολαύσει την κωμικοτραγική παράσταση που δίνει η Κοπεγχάγη με αφορμή το άτομό μου. Οι καθημερινές πικρές εμπειρίες με βοηθούν να καταλάβω καλύτερα το δράμα. Κανένας δεν φαντάστηκε ότι θα διατηρούσα το χιούμορ μου».

Ο Κίρκεγκωρ έζησε στη Χρυσή Εποχή της Δανίας, όταν η Κοπεγχάγη δίνει το δικό της λαμπρό στίγμα στα Γράμματα και στις Επιστήμες, διαμέσου μιας ισχυρής αστικής τάξης που ωστόσο την κρατά περιχαρακωμένη στις αντιλήψεις της. Είναι η πόλη που του προσφέρει το αναγκαίο καθημερινό λουτρό με τους ανθρώπους. «Για να μπορώ να αντέξω μια πνευματική ένταση σαν τη δική μου χρειάζομαι την ψυχαγωγία που παρέχει η τυχαία συνάντηση με τους απλούς ανθρώπους στο δρόμο, αφού η επαφή με τους λίγους εκλεκτούς δεν είναι ψυχαγωγία». Παραμένει εύθυμος και προσηνής. «Η τέχνη στην οποία βασίζεται η ύπαρξή μου δεν έγκειται στο ότι δεν μιλώ για αυτό που με απασχολεί ολοκληρωτικά ή για τα βιβλία που γράφω με τόση προσπάθεια, αλλά στο ότι είμαι πάντα πρόθυμος να κουβεντιάσω, να αστειευτώ και να πειράξω, σαν ένας αργόσχολος που δεν έχει τίποτε καλύτερο να κάνει».

Στην επίκριση της αδερφής του για τον ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής του ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν έδωσε την εξής απάντηση: «Όταν μέσα από το παράθυρο βλέπουμε κάποιον να παραπατά στο δρόμο, η συμπεριφορά του μας φαίνεται παράξενη. Δεν αντιλαμβανόμαστε ότι πασχίζει να βαδίσει ενάντια στη θύελλα».

Κώστας Νησιώτης

Το βιβλίο Søren Kierkegaard [Ο κατάσκοπος του Θεού] (μια ανθολόγηση από τα ημερολόγια και την αλληλογραφία του Σαίρεν Κίρκεγκωρ) κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Κώστα Νησιώτη, από τις Εκδόσεις Κέδρος (σελ.: 392, τιμή: €18,80).

Περισσότερα για τη ζωή και το έργο του Δανού στοχαστή και φιλόσοφου Søren Kierkegaard μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Σημείωση: Το σκίτσο του Κίρκεγκωρ (κύρια φωτογραφία) σχεδίασε ο μεταφραστής του βιβλίου, Κώστας Νησιώτης.

Ο Κώστας Νησιώτης ασχολείται με την ποίηση και τη μετάφραση. Έχει μεταφράσει το έργο του Khalil Gibran Ο προφήτης (Printa, 2001 & 2004). Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές: Όταν σβήσουν τα φώτα (Ίαμβος, 2009), Βραδινές ψιχάλες (Ίαμβος, 2010), After the Equinox (Shoestring Press, 2011). Έχει μεταφράσει τη συλλογή διηγημάτων Το επιτύμβιο (Ιδεόγραμμα, 2009), την επιγραμματική συλλογή Γραμμική Γραφή (Εριφύλη, 2010) και το Ανθολόγιο Γαλλικής Λυρικής Ποίησης (Ίαμβος, 2011). Το 2013 εξέδωσε μια ανθολογία του έργου του Søren Kierkegaard με τίτλο Το κεντρί της ύπαρξης, από τις Εκδόσεις Κέδρος. Το 2017 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ίαμβος μια ανθολόγηση του έργου του Nietzsche, με τίτλο, Με το βλέμμα του Nietzsche η οποία επανεκδόθηκε το 2018 ως Friedrich Nietzsche, Επιλογές από τα έργα του. Από τις εκδόσεις Ίαμβος κυκλοφορούν επίσης το θεατρικό έργο του Oscar Wilde Η Βέρα ή οι Νιχιλιστές, και η νουβέλα του Joseph Roth Το κάλπικο ζύγι, σε μετάφραση του ιδίου.