“Η Θηλιά”: Ένα ντοκιμαντέρ για την ελευθερία του τύπου στην Τουρκία

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατάσταση στο θέμα της ελευθερίας του Τύπου στην Τουρκία, είναι το θέμα που πραγματεύεται το ντοκιμαντέρ “Η Θηλιά” (The Noose) του Θωμά Σίδερη.

Ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ επισημαίνει: «Ιλμίκ» στα τουρκικά σημαίνει θηλιά. Είναι η θηλιά που βάζει μία ορατή ή αόρατη εξουσία, ένα βαθύ κράτος, μία κυβέρνηση ή ένας Πρόεδρος στην ελευθερία του τύπου, δηλαδή στην ελευθερία της έκφρασης.

Κεντρικοί «ήρωες» του «Ιλμίκ» είναι ο Αρμένιος δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, που δολοφονήθηκε το 2007 στη συνοικία Σισλί της Κωνσταντινούπολης και η Γκιουλέρ Ζερέ, μέλος ενός ακροαριστερού κόμματος, που η τότε κυβέρνηση Ερντογάν την καταδίκασε σε αργό θάνατο, κλείνοντάς την σε ένα κελί τύπου F και μη παρέχοντας σε αυτήν τη στοιχειώδη ιατρική βοήθεια, ενώ είχε ήδη διαγνωστεί με καρκίνο. Είναι οι δύο όψεις ενός νομίσματος. Η τουρκική «δημοκρατία» δεν μπορεί να ανεχθεί πολίτες με διαφορετική εθνική, πολιτική ή σεξουαλική ταυτότητα.

Τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2016, λίγες ημέρες πριν εκδηλωθεί ένα από τα πιο παράξενα πραξικοπήματα στα παγκόσμια χρονικά, το οποίο μάλιστα μεταδόθηκε ζωντανά από την τηλεόραση. Η ατμόσφαιρα μύριζε μπαρούτι και ήταν φανερό ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν κυνηγούσε με μανία το φάντασμα ενός αυτοεξόριστου ιμάμη, του Φετουλλάχ Γκιουλέν, στα γρανάζια της κρατικής μηχανής.

Σε εκείνη την πρώτη φάση των γυρισμάτων μίλησαν 19 δημοσιογράφοι. Αμέσως μετά το πραξικόπημα, 12 δημοσιογράφοι οδηγήθηκαν στις τουρκικές φυλακές και οι υπόλοιποι κατάφεραν να διαφύγουν στο εξωτερικό όπου ζουν μέχρι σήμερα. Για κάποιους από αυτούς υπάρχουν νέα, είναι τουλάχιστον ζωντανοί, για κάποιους άλλους όμως όχι. Τα ίχνη τους χάθηκαν.

Τα γυρίσματα συνεχίστηκαν και σε άλλες χώρες: τη Σουηδία, το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Αγγλία, την Ελλάδα. Ένα κύριο ερώτημα, που είχε τεθεί εξαρχής, συνέχιζε να παραμένει διαρκώς στην επιφάνεια, με διάφορα, φυσικά, υποερωτήματα. Γιατί η Τουρκία παραβιάζει διαχρονικά τα ανθρώπινα δικαιώματα; Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι δομικό χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος; Είναι ατελής δημοκρατία; Και τι ρόλο παίζει η θρησκεία στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης;

Η «Θηλιά» είναι ένα ντοκιμαντέρ για την Τουρκία πριν και μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, πριν και μετά το σκάνδαλο κυβερνητικής διαφθοράς του 2013, πριν και μετά την υπόθεση «Εργκένεκον». Τα μόνα που έμειναν σταθερά όλα αυτά τα χρόνια είναι τα κολαστήρια τύπου F και η ατιμωρησία των πραγματικών δολοφόνων αθώων πολιτών”.

Ο Θωμάς Σίδερης σημειώνει χαρακτηριστικά: “Μπήκα σε γραφεία εφημερίδων και μίλησα με δημοσιογράφους που δούλευαν σε καθεστώς φόβου και περίμεναν από στιγμή σε στιγμή να εισβάλει στο κτίριο η αστυνομία και να τους συλλάβει. Θυμάμαι, σε μία τέτοια εφημερίδα, είχαν βάλει μία ντουλάπα πίσω από την πόρτα εισόδου ώστε να βρουν εμπόδιο οι αστυνομικοί και οι δημοσιογράφοι να προλάβουν να το σκάσουν από την έξοδο κινδύνου. Θυμάμαι τον Ερκάν, τον δημοσιογράφο της τηλεόρασης Μπουγκιούν, να μου λέει με νόημα “εγώ είμαι μάλλον σοσιαλιστής” και να αναπολεί τα υπέροχα ηλιοβασιλέματα από την προβλήτα της Θεσσαλονίκης παρέα με τους Έλληνες φίλους του. “Πόσο μοιάζει η Θεσσαλονίκη με τη Σμύρνη!” έλεγε και ξανάλεγε.

Θυμάμαι την Αρζού από την εφημερίδα Ταράφ που συνάντησα στην Άγκυρα. Όσο κάναμε τη συνέντευξη, μία γειτόνισσα φρόντιζε το -λίγων μηνών- κοριτσάκι της. Θυμάμαι το χαμόγελό της, το τσιγάρο που καπνίσαμε, τον φόβο της για την εξέλιξη της δίκης. Ο Πρόεδρος της χώρας είχε υποβάλει εναντίον της δεκάδες μηνύσεις για τα ρεπορτάζ της. Υποσχέθηκα στην Αρζού να πάω στο δικαστήριο και να την υποστηρίξω. ΔΕΝ ΠΡΟΛΑΒΑ. Η Αρζού συνελλήφθη αμέσως μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016″.

Το ντοκιμαντέρ έχει υποτιτλιστεί σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά. Τους επόμενους μήνες θα «ταξιδέψει» σε διεθνή φεστιβάλ σε διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων είναι η Δανία, Ελβετία και Αγγλία.

Σενάριο – Σκηνοθεσία: Θωμάς Σίδερης
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Οσμάν Γενίς
Ήχος: Χακάν Γιλμάζ
Μουσική: Θανάσης Αλατάς
Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νικολέτα Σίδερη
Μοντάζ: Βαγγέλης Πυρπύλης
Βοηθός μοντέρ: Αλέξανδρος Σικαλιάς
Οργάνωση παραγωγής: Τάσος Κατσάρης
Γραμματεία: Αντιγόνη Κατσαδήμα
Εκτέλεση παραγωγής: Black Light