“Με τη φτερούγα του ταξιδιού. Τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας 1994-2015”: γράφει η Φωτεινή Καϊμάκη

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ένα ταξίδι 21 χρόνων, ένα ταξίδι επιστροφής στους ίδιους τόπους, μια σφυγμομέτρηση της φθοράς και της απώλειας. Η φτερούγα του ταξιδιού με κυκλοστρέφει όπως ο άνεμος τα φθινοπωρινά φύλλα. Γυρίζω και ξαναγυρίζω, έχω αγωνία αν είναι καλά στην υγεία τους ο αγαπημένος μου Άγιος Ανδρέας στην κρύπτη του Vaste, η Παναγιά με τα μεγάλα μάτια στο φαράγγι του Grottaglie, εκείνη η πανέμορφη πριγκίπισσα, η Αγία Μαργαρίτα στη Μόττολα, μα και ο ποιητής Ernesto Aprile, που λευτέρωσε απ’ τα δίχτυα τη φάλαινα στη θάλασσα της Σύβαρης.

Δευτέρα 18 Αυγούστου 2008 παίρνω τον δρόμο για την Καλημέρα στη Via Constantini, στο σπίτι του Ernesto. Μπαίνω απ’ τη μεγάλη καγκελόπορτα στον κήπο, ερημιά. Δεν έρχεται να με υποδεχτεί κανείς. Πού είναι ο «έφηβος» Ernesto με το κοντό παντελονάκι του και τα πέδιλα, με το γεμάτο χαρά βλέμμα του; Ούτε το ποδήλατό του βλέπω. Στα μάγουλά μου κυλούν δάκρυα. Ξέρω τι έχει συμβεί, μα δεν θέλω να το αποδεχτώ. Ο ποιητής έγειρε ένα πρωί, γονάτισε στο δάπεδο της κουζίνας, πριν προλάβει να πιεί τον καφέ και έφυγε για το μεγάλο ταξίδι, χωρίς το ποδήλατο, με τα γόνατα. Έμεινε ο φοίνικας με την ηλικία και τ’ όνομά του στην αυλή. Χτυπώ τις μεγάλες τζαμένιες πόρτες, κολλάω το πρόσωπό μου στο τζάμι για να διακρίνω το εσωτερικό του σπιτιού με μια τελευταία ελπίδα να τον δω να έρχεται να μου ανοίξει, όπως είχε γίνει άλλες φορές. Διαψεύστηκαν οι ελπίδες μου. Έρχεται η Rosita, η γυναίκα του, καταβεβλημένη κι αυτή κι πέφτει στην αγκαλιά μου κλαίγοντας. Μπαίνω στο σπίτι.

Να, ο καναπές που καθόμασταν ώρες και συζητούσαμε, το παλιό σαμοβάρι, το γραφείο του με τα βιβλία και τα χαρτιά του, το σκίτσο με τη φάλαινα, το γράμμα στην Πατρόκλεια, να και η βιβλιοθήκη με την ελληνική σημαία. Τελικά ήταν προφητικό το ποίημα που είχα γράψει το 2005. Είχε από τότε αρχίσει ν’ ανοίγει πανιά. Έδωσα στη Rosita τη φωτογραφία που ήθελε για τον τάφο του, όταν μου ζήτησε το 2006 να τον φωτογραφήσω στο παράθυρο το ανοιχτό με φόντο τη θάλασσα και τα βράχια της Rocca.

Ο θάνατος μοίρα σεμνή
Ο άνθρωπος σπείρεται εν φθορά
Η Ζωή αγιάζεται στη σιωπή.

Μ. Τετάρτη 27 Απριλίου 2005. Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Casole, σωστό πανεπιστήμιο, αντιγραφείο αρχαίων ελληνικών χειρογράφων με την ξακουστή βιβλιοθήκη του, υπήρξε γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, ανάμεσα στη Ρώμη και στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα στα απομεινάρια της παλιάς μασσερίας ζουν απλοί, ταπεινοί χωρικοί. Μόλις έφτασα τα σκυλιά βγήκαν έξω και άρχισαν να αλυχτούν άγρια δείχνοντας τα δόντια τους, το άλογο από μέσα άκουσε και χλιμίντρισε, άρχισε να διαμαρτύρεται και ο γάιδαρος, γιατί του χάλασαν την ησυχία, σιγοντάρισε στο τέλος και όλο το κοπάδι των προβάτων που ήταν κλεισμένο στο μαντρί, και τ’ αυτιά μου τώρα δονούσε μία μοναδική συμφωνία με φόντο τις μοναχικές κολόνες, μοναδικό απομεινάρι από το πάλαι ποτέ λαμπρό μοναστήρι, χρυσοκόκκινες κι αυτές από τον ήλιο που πια έφευγε οριστικά.
Πού είναι ο ηγούμενος Νεκτάριος να δει το μοναστήρι του, το σπουδαίο κέντρο του ελληνικού πολιτισμού!
Φιμωμένο από τις ορδές των βαρβάρων, ταπεινωμένο και εξευτελισμένο από την ένοχη σιωπή των αιώνων συμβιώνει τώρα με τα ζώα και μερικούς φτωχούς, ταπεινούς χωρικούς.
Είδα να ’ρχεται η Μαρκέλλα από την αυλή, για να με βοηθήσει, την ξαναβλέπω μετά από 10 χρόνια, μα εγώ έφυγα… με το νου μου… πίσω στα κελιά με το λυχνάρι και το κερί, με το φτερό ή το καλάμι…
Θεέ μου, μη στάξει στο χειρόγραφο, 150 μετάνοιες περιμένουν τον καλόγερο, το Typikon Casolano το λέει. Ὁ άλλος μοιάζει να νύσταξε λίγο, φοβάμαι, θα κάνει λάθος στην αντιγραφή, ο Αριστοτέλης θα την πληρώσει και τα «Ηθικά Νικομάχεια», μα πιο πολύ ο μοναχός, που θα τιμωρηθεί με 300 μετάνοιες. Άλλος τελειώνοντας την αντιγραφή του βιβλίου χαράσσει με το πτερόν στην μεμβράνη τους στίχους:

Ὡσπερ ξένοι χαίρουσιν ἰδεῖν πατρίδα
και οἱ θαλαττεύοντες ἰδεῖν λιμένα,
(οι νοσοῦντες δε τυχεῖν ὑγείας)
οὑτω και οἱ γράφοντες βιβλίου τέλος.

Η Μαρκέλλα κλαίει, γιατί ἡ αδελφή της έχει παραλύσει. Κάθισα να την ακούσω. Έπεσε το σκοτάδι. Ο μαύρος ανθός των δακρύων κλείνει. Η μασσερία με όλα τα ζωντανά της βυθίστηκε στη σιωπή.
Οι καλόγεροι άφησαν κάτω τον κάλαμον, ίσως να κάνουν τώρα τις μετάνοιές τους…
Έφυγα. Δεν πρόλαβα σήμερα να φωτογραφήσω, δεν πρόλαβα ούτε να σκεφτώ. Από τον πόνο του κορμιού πέρασα στον μέσα πόνο, της ψυχής. «Δεν υπάρχει αλήθεια που να μπορεί να συγκριθεί με τον πόνο. Ώρες ώρες ο πόνος μου φαίνεται πως είναι η μόνη αλήθεια» (Oscar Wild, De Profundis).
Η μέρα τέλειωσε στο Κοριλιάνο με πολλή σκέψη αλλά και φαγητό στο «ΟΛΑ ΚΑΛΟ»… Ο πόθος για ανάπαυση σ’ αυτή τη θάλασσα του σκότους και της σιωπής που κατεβαίνει γίνεται ύπνος.

Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου 2015. «Μακρύς ο δρόμος της επιστροφής του ταξιδιώτη. Μια ρόδα που γυρίζει, περνά απ’ τα ίδια, που δεν είναι όμως ίδια πια. Ο Τάραντας κι οι καμινάδες του, ο Φάλανθος κι οι Παρθενίες, η Μασσάφρα κι ο μάγος Greguro, η Μόττολα, το Grottaglie κι η Παναγιά με τη μεγάλη τη ματιά ακόμα ανθηρή, ο Άγιος Ανδρέας, δεν έχει πια στόμα να μιλήσει, ο Άϊ-Γιάννης ο Θεριστής δεν έχει χωράφια να θερίσει. Σφυρίζει ο Φορέας στο Γκαλλιτσιανό και στο Ροχούδι, κατρακυλάει τις πέτρες στο ποτάμι, μα δεν υπάρχει κανείς να τις σηκώσει στους ώμους και να τις ξαναχτίσει. Μια γλώσσα πανάρχαια, γεροντάρα ψυχορραγεί στις πλαγιές του Ασπρομόντε κι ούτ’ ένας γιατρός για να τη γιάνει.

Με φτάνει από μακριά το μοιρολόγι του Μαρτάνο κι ο Στρατηγούλης ξεκινά από την Santa Cristina με μαύρο άλογο να ’ρθει. Όποιος φεύγει, πολλά κομμάτια του πίσω τ’ αφήνει, η άγρια μέλισσα κι ο σκίουρος τροφή να βρουν. Μια στάλα σκοτάδι μου γλείφει τ’ αυτί, το πλοίο σφυρίζει κι εγώ ψάχνω να βρω το λιμάνι. Η φτερούγα μου δείχνει το δρόμο, «κοίτα» μου λέει «το ταξίδι είναι εδώ, στο βελούδινο κύμα και στις αύρες του Νότου, που σε παν στο Ιόνιο και στην πέτρινη γη».

Φωτεινή Καϊμάκη

Το βιβλίο-ντοκουμέντο της Φωτεινής Καϊμάκη Με τη φτερούγα του ταξιδιού. Τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας 1994-2015. Πρόσωπα, μνημεία, γλώσσα, λαϊκός πολιτισμός κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εν Πλω και συνοδεύεται από ένα cd με 54 γκρεκάνικες μαρτυρίες, παραδοσιακή μουσική και τραγούδια, στιγμές από την καθημερινή ζωή και τα γλέντια των κατοίκων της Καλαβρίας και του Σαλέντο, όπως τα κατέγραψε η συγγραφέας (σελ.: 752, τιμή: 38,00 €).

Φωτογραφία εξωφύλλου: Ραχούδι, το χωριό φάντασμα. Καλαβρία.

Παρουσίαση του βιβλίου από τη συγγραφέα στο Πρώτο Πρόγραμμα και στη Βιβλιοθήκη του Πρώτου μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Η Φωτεινή Καϊμάκη σπούδασε Κλασσική Φιλολογία και Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Δίδαξε στη δημόσια Μέση Εκπαίδευση και τα τελευταία 23 χρόνια ασχολείται με πάθος με τον ελληνικό πολιτισμό της Κάτω Ιταλίας. Η έρευνά της στην Καλαβρία και στο Σαλέντο (Απουλία) είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση του τόμου «Ελληνόφωνη Καλαβρία» (εκδόσεις Μίλητος, 2003, 400 σελίδες με 340 φωτογραφίες και 90 ποιήματα εμπνευσμένα από την Καλαβρία και του τόμου «Η Ελλάδα του Σαλέντο» (εκδόσεις Μίλητος, 2008, 600 σελίδες με 800 φωτογραφίες ντοκουμέντο).
Η συγγραφέας έχει κάνει πολλές διαλέξεις σε μουσεία της Ελλάδας και χώρους τέχνης και πολιτισμού. Έχει λάβει μέρος με εισηγήσεις της σε δύο διεθνή συνέδρια στην Κάτω Ιταλία, στο Lecce το 2000 με θέμα «Αθήνα 1896: Η διάλεξη του Vito Palumbo και οι κίνδυνοι για τον ελληνόφωνο πολιτισμό» και στο Κοριλιάνο το 2005 με θέμα «Τα ελληνικά επώνυμα στο Σαλέντο».
Το 2016 εκδόθηκε από την Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης της Απουλίας ένα βιβλίο στην ελληνική και ιταλική γλώσσα για τα σχολεία της Grecia Salentina με τίτλο «Η Ελλάδα και η Σαλεντινή Ελλάδα ανάμεσα σε παρελθόν και παρόν», στο οποίο η Φωτεινή Καϊμάκη υπογράφει το κεφάλαιο με τίτλο «Από την Ελλάδα στη Σαλεντινή Ελλάδα».
Το 2007 εκδόθηκε η συλλογή ποιημάτων της με τίτλο «Σαλευθήτω η γλώσσα» από τις εκδόσεις «Τυπωθήτω» (Gutenberg). Το Βυζαντινό Μουσείο φιλοξένησε στο κτήριο Δουκίσσης Πλακεντίας το 2012-13 την έκθεσή της με θέμα «Το βυζαντινό Σαλέντο με τον φακό της Φωτεινής Καϊμάκη».
Είναι μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας με πανελλήνιες και διεθνείς διακρίσεις.

Σημείωση: Το φωτογραφικό υλικό από το βιβλίο “Με τη φτερούγα του ταξιδιού” ανήκει στο προσωπικό αρχείο της Φωτεινής Καϊμάκη.