Με αφορμή την κυκλοφορία του νέου βιβλίου της αναπληρώτριας καθηγήτριας Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Νικολέττας Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, με τον τίτλο «Ο δημοσιογραφικός λόγος. Από τη μεταπολίτευση έως τα μνημόνια», συζητάμε με τη συγγραφέα για τον σύγχρονο δημοσιογραφικό λόγο των ελληνικών μέσων ενημέρωσης, για την αντικειμενικότητα και τη μεροληψία στην ενημέρωση.
Συνέντευξη στην Τζένη Χαραλαμπίδου
– Κα Τσιτσανούδη, με δεδομένο ότι δεν υπάρχει γλώσσα σήμερα που να μην έχει ελληνικές λέξεις (και γι’ αυτό βέβαια θεωρείται και ως η μητρική γλώσσα όλων), γιατί πιστεύετε ότι στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, και ιδίως στον σύγχρονο δημοσιογραφικό λόγο, οι ξένες λέξεις έχουν αφομοιωθεί σε τέτοιο βαθμό που έχουν ελληνικοποιηθεί;
Κάθε γλώσσα δέχεται δάνειες λέξεις, και φυσικά η ελληνική γλώσσα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ειδικά σήμερα, σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, στην οποία κυριαρχούν τα νέα μέσα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και οι μετακινήσεις των ατόμων αλλά και ολόκληρων πληθυσμών, αναπόδραστα οι ομιλητές της ελληνικής γλώσσας έρχονται σε επαφή με τους ομιλητές άλλων γλωσσών. Οι πολιτισμικές ανταλλαγές καλύπτουν και χαρακτηρίζουν και τον ζωντανό οργανισμό της γλώσσας. Και φυσικά, η γλώσσα προσαρμόζει τις δάνειες λέξεις στο δικό της φωνητικό και μορφολογικό σύστημα, δεδομένου ότι αυτές γίνονται οικείες στους φυσικούς χρήστες της. Σε σχέση με τον δημοσιογραφικό λόγο, η οικειοποίηση των δανείων είναι γνωστό φαινόμενο που υπηρετεί την ταχύτερη και την αποτελεσματικότερη επικοινωνία. Ο δημοσιογράφος επιθυμεί να επικοινωνεί με το ακροατήριό του γρήγορα και αποφεύγοντας την πρόκληση της σύγχυσης. Αυτό το επιτυγχάνει προσαρμόζοντας τον λόγο του, συγκλίνοντας τον λόγο του με το γλωσσικό ρεπερτόριο των παραληπτών του.
– Είναι απαιτούμενο από τις δημοκρατικές κοινωνίες ο Τύπος να έχει αντικειμενική “φωνή”, να μην μεροληπτεί και να μην “κιτρινίζει”. Στην ελληνική γλώσσα, πλούσια καθώς είναι, μπορεί να κρύβεται ακόμα και σε μία μονάχα λέξη μία παραπλάνηση ή απλώς μπορεί αυτή η λέξη να καθοδηγεί το κοινό εκεί που ο δημοσιογράφος επιθυμεί. Πώς μπορεί αυτό να αποτραπεί, τι πρέπει να κάνει ο δημοσιογράφος και πώς πρέπει το κοινό να σκέφτεται;
Το αγαθό της ενημέρωσης είναι ένα δημοκρατικό αγαθό. Οι λειτουργίες του δημοσιογραφικού λόγου είναι, ανάμεσα σε άλλες, η πληροφοριακή, η ενημερωτική, η κοινωνικοποιητική, η ιδεολογική. Θεωρώ πως το ζητούμενο είναι να αναδειχθούν και να τονωθούν από την πλευρά των φορέων του δημοσιογραφικού λόγου η παιδευτική/παιδαγωγική λειτουργία του λόγου, καθώς και η ανατροφοδοτική. Απεναντίας είναι σημαντικό να περιορίζονται η προπαγανδιστική και η εμπορευματική λειτουργία. Αναζητείται επίσης, η αισθητική λειτουργία του δημοσιογραφικού λόγου. Ο αναγνώστης από την πλευρά του καλείται να αντιμετωπίζει τον δημόσιο λόγο, όχι απλά ως καλός και αγαθός αναγνώστης, δηλαδή ως ένας παθητικός παραλήπτης, αλλά με κριτική ματιά και κυρίως με τη διεκδίκηση να λειτουργήσει και ο ίδιος ως ενεργός συνδιαμορφωτής του λόγου, να γίνεται δηλαδή και ο ίδιος ένας «παίκτης» στην επικοινωνία. Χρειάζεται η καλλιέργεια του κριτικού γραμματισμού των ΜΜΕ και η καλλιέργεια της πίστης στον αναγνώστη ότι και ο ίδιος ως μονάδα και ως συλλογικότητα μπορεί να επιφέρει αλλαγές στη δημόσια σφαίρα, ξεκινώντας από τον μικρόκοσμό του.
– Ένα σχόλιό σας για τον δημοσιογραφικό λόγο στη σύγχρονη Ελλάδα. Πιστεύετε ότι οι Έλληνες δημοσιογράφοι χρειάζονται μια εκπαίδευση σε διαφορετική βάση προκειμένου ο λόγος τους να είναι δυνατός, ξεκάθαρος, όχι μεροληπτικός, δημοκρατικός, μαχητικός και πρωτοποριακός;
Οι Έλληνες δημοσιογράφοι είναι και καταρτισμένοι και ευαισθητοποιημένοι σε θέματα δημοκρατίας και αντικειμενικότητας. Θέλω να πιστεύω ότι για όλους είναι πολύ σημαντικά ζητούμενα. Προσωπικά μπορώ να μιλήσω για τον αγώνα της κατάκτησης της γλώσσας και αυτός δεν μπορεί παρά να είναι διαρκής. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι χρειάζεται συνεργασία και συνέργεια, γέφυρες ανάμεσα στα ΜΜΕ και στην εκπαίδευση. Και κάθε φορά που και εμείς από την πλευρά της εκπαίδευσης τροφοδοτούμε τα μέσα με πρωτοβουλίες και δράσεις που αφορούν στην ελληνική γλώσσα και πολιτισμό, τα μέσα και οι άνθρωποί τους ανταποκρίνονται με μεγάλη ευαισθησία. Συνεπώς, δεν βοηθούν οι αφορισμοί, είναι άλλωστε η εύκολη λύση. Προτείνω συνεργασίες, ακαδημαϊκές δράσεις, με λίγα λόγια συστηματική δουλειά. Και ανήκω στους αισιόδοξους.
– Στο σημείωμά του, με το οποίο προλογίζει το βιβλίο σας, ο Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Harvard, Gregory Nagy, λέει ότι «η ελληνική γλώσσα συντηρεί και υποστηρίζει, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, τα ιδανικά της δημοκρατίας». Πώς συμβαίνει αυτό;
Ο κορυφαίος φιλέλληνας και επιστήμονας, Gregory Nagy, Καθηγητής της έδρας Francis Jones της Κλασικής Ελληνικής Λογοτεχνίας και Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Harvard και Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Harvard, θα σας έδινε σίγουρα μία πληρέστερη απάντηση. Επιχειρώντας πολύ ταπεινά να τον ερμηνεύσω, θα σας έλεγα ότι στην ελληνική γλώσσα μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μία συγκλονιστική και ευκρινή αποτύπωση ενός αξιακού συστήματος, ιδεών και αρχών που υπηρετούν τη δημοκρατία. Οι απαρχές της γλώσσας, η διαδρομή της, το βάθος και η ιστορία της είναι μία διαρκής απόδειξη της υπεράσπισης του ανθρωπισμού, για τον οποίο κάνει λόγο ο κύριος Nagy. Θα επικαλεστώ εδώ μία φράση του, που με έχει σημαδέψει: «Εξερευνήστε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σήμερα, σπουδάζοντας τι σήμαινε να είσαι ήρωας στην αρχαία Ελλάδα».
«Ο δημοσιογραφικός λόγος. Από τη μεταπολίτευση έως τα μνημόνια»
Το βιβλίο «Ο δημοσιογραφικός λόγος. Από τη μεταπολίτευση έως τα μνημόνια» εκδίδεται από το Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Harvard και τις εκδόσεις Gutenberg. Η έκδοση ξεκινά με προλογικό σημείωμα του Gregory Nagy, Καθηγητή της έδρας Francis Jones της Κλασικής Ελληνικής Λογοτεχνίας, Καθηγητή Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Harvard και Διευθυντή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του ίδιου Πανεπιστημίου.
Το βιβλίο συζητά τις μεταβολές στη μορφή και τους συμβολισμούς της γλώσσας των ΜΜΕ που συνδέθηκαν με τη λαϊκοποίησή της, από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα. Καταγράφει τις βλέψεις που τις συνόδευσαν, συμμετέχοντας σε έναν κοινωνικό διάλογο, με σκεπτικισμό για την ευχέρεια της γλώσσας όχι απλά ως προς την περιγραφή των επικοινωνιακών συμβάντων, αλλά ως προς την δυναμική της αναγωγή σε μία κοινωνική πρακτική. Αποκαλύπτει το πώς η ελληνική γλώσσα απεικόνισε τις σημαντικές οικονομικοπολιτικές αλλαγές που καθόρισαν την πορεία της κοινωνίας τα τελευταία χρόνια. Μια γλώσσα που έγινε πιο λαϊκή, γιατί αυτό εξυπηρετούσε το κλίμα της αποκατάστασης της Δημοκρατίας. Προσέλαβε προοδευτικές υποδηλώσεις μέσα από την απομάκρυνσή της από την επισημοφάνεια, γιατί αυτό διευκόλυνε τις συσπειρώσεις σε κομματικά σχήματα και ήγειρε τις λαϊκές προσδοκίες. Εξελίχθηκε περισσότερο λαϊκότροπα όταν τα ιδιωτικά ΜΜΕ επιδίωξαν ανοίγματα στα μικρομεσαία οικονομικά στρώματα. Επηρέασε και επηρεάστηκε στον σφιχτό εναγκαλισμό πολιτικής και τηλεοπτικής/εκδοτικής εξουσίας. Έχασε και επαναπέκτησε τον εμβληματικό ρόλο της εκπροσώπησης των λαϊκών κινημάτων. Και στην εποχή των μνημονίων μετατράπηκε σε αιχμηρό εργαλείο ενοχοποίησης και χειραγώγησης, με στόχο την πειθαναγκαστική αποδοχή των μέτρων που επιβλήθηκαν. Έχασε τις σαφείς νοηματοδοτήσεις των λέξεων σε ένα κλίμα επιβολής, που με ομοφωνία εγκατέστησε μερίδα των ΜΜΕ. Και όλα αυτά στους φρενήρεις ρυθμούς της ψηφιακής εποχής, που καθιερώνει νέες σημασίες, οι οποίες ελέω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παγιώνονται με fast track διαδικασίες. Τέλος, προκαλεί σε μια κριτική διαπραγμάτευση ερωτημάτων που αφορούν στο πόσο τελικά δημοκρατικές είναι οι δυνάμεις της διαμόρφωσης ενός λόγου με τόσο «μεροληπτική» προβολή, όπως ο δημοσιογραφικός. Αφήνει δε ανοιχτό το ερώτημα, πόσο παιδαγωγικός μπορεί να αναδεικνύεται ένας λόγος όταν υπονομεύεται από την προπαγανδιστική λειτουργία και χάνει τη δημοκρατικότητα του κοινωνικού αγαθού.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μέλος ΣΕΠ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και Fellow of Comparative Studies του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδος) του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Από το 2015 διοργανώνει και διευθύνει το Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ». Είναι συγγραφέας 15 βιβλίων στην Ελλάδα και στην Αμερική. Έχει διδάξει σε πολλά Πανεπιστήμια ως προσκεκλημένη καθηγήτρια. Διετέλεσε για πολλά χρόνια δημοσιογράφος και μέλος της Ένωσης Συντακτών Θεσσαλίας-Εύβοιας και Στ. Ελλάδος, καθώς και της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων. Περιστασιακά αρθρογραφεί σε πολλά ελληνικά και ξένα μέσα ενημέρωσης. Για το επιστημονικό και κοινωνικό έργο της έχει βραβευτεί από πολλούς ελληνικούς και διεθνείς οργανισμούς.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος