“Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο” με τον Μιχαήλ Πασχάλη

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η έρευνα για τη γλώσσα, το ύφος και τις πηγές του Ανδρέα Κάλβου υπήρξε και συνεχίζει να είναι κυρίως ελληνοκεντρική. Η θέση του βιβλίου είναι ότι για να μελετήσεις τον Κάλβο ως ερευνητής πρέπει να γνωρίζεις καλά την ιταλική γλώσσα (επειδή υπάρχουν άφθονοι ιταλισμοί) και λογοτεχνία (επειδή κυριαρχούν οι ιταλικές επιδράσεις).

Ένα κείμενο είναι το άθροισμα των γλωσσικών του υποστρωμάτων και των λογοτεχνικών διακειμένων του. Φυσικά, αν δεν είσαι ερευνητής μπορείς να απολαύσεις τον Κάλβο ως έχει. Και αν είσαι κριτικός και δεν γνωρίζεις τι υπόκειται στη γλώσσα και το ύφος του Κάλβου μπορείς να αναφέρεσαι απλώς στο «ιδιόρρυθμον και σχεδόν αυθαίρετον ένδυμα» της ποίησης του Κάλβου, όπως το περιέγραψε ο Παλαμάς. Κάτω όμως από αυτή την περιγραφή υποκρύπτεται συχνά μια ιταλική έκφραση, ένας ιταλικός γραμματικός κανόνας ή μια ιταλική ρηματική σύνταξη.

Ο Κάλβος υπήρξε Ιταλός ποιητής πριν συγγράψει τις Ωδές και μάλιστα το ιταλόγλωσσο έργο του είναι πολύ μεγαλύτερο σε έκταση από το ελληνόγλωσσο. Στο βιβλίο παρουσιάζονται τεκμήρια για τη γλωσσική σχέση ανάμεσα στο ιταλόγλωσσο και το ελληνόγλωσσο έργο του Κάλβου, αλλά και για τη θεματική σχέση ανάμεσα στις Δαναΐδες (Le Danaidi) και την «Ωδή εις Ιονίους» (Ode agli Ionii) από τη μια και τις ελληνικές Ωδές από την άλλη. Στο επίπεδο των ποιητικών προτύπων, η στροφή του Κάλβου προς την ποίηση Φώσκολου, του οποίου υπήρξε γραμματέας και μαθητής, αποτελεί ένα από τα μυστικά της σύνθεσης και της επιτυχίας των Ωδών.

Ο δεύτερος ερευνητικός άξονας του βιβλίου αφορά στη σχέση της ποίησης του Κάλβου με την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα και ειδικότερα με την αρχαία γραμματεία. Η συντριπτική πλειονότητα των μελετητών αποδίδει στον Κάλβο θαυμαστή σε εύρος και ποιότητα γνώση και αξιοποίηση των αρχαιοελληνικών κειμένων και απαράμιλλη φιλολογική εμβρίθεια. Η πεποίθηση του Ελύτη ότι ο Κάλβος «στο επίπεδο της παιδείας ήταν αυθεντία» διαψεύδεται από μιαν απλή ματιά στους βαρβαρισμούς και τους σολοικισμούς των Ωδών. Μέχρι την εποχή που δημοσίευσε τις δύο συλλογές των Ωδών, ο Κάλβος δεν κατάφερε να αποκτήσει επαρκή γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, όπως άλλωστε και της νέας ελληνικής.

Η ποίηση του Κάλβου δεν συνομιλεί διακειμενικά με την αρχαιοελληνική ποίηση παρά μόνον σταχυολογεί λέξεις και φράσεις από λεξικά, από περιστασιακές ματιές στα κείμενα και από τις συζητήσεις με τον Φώσκολο, που εκτός από ποιητής υπήρξε μεταφραστής του Ομήρου και κλασικός φιλόλογος. Η σχέση των Ωδών με την αρχαιοελληνική ποίηση δεν είναι ευθεία και άμεση αλλά τεθλασμένη, δηλαδή διαθλάται μέσω της λατινικής και της λόγιας ιταλικής ποίησης. Αυτό που φαίνεται ως αρχαιοελληνικό διακείμενο δεν είναι παρά δευτερογενής αξιοποίηση αρχαιοελληνικού λεξιλογίου, σε συνέχεια της πρωτογενούς διακειμενικής σχέσης με την ιταλική ποίηση και κυρίως με την ποίηση του Φώσκολου.

Ο Κάλβος που μαθήτευσε δίπλα σε έναν Ιταλό ποιητή, που ξεκίνησε τη λογοτεχνική του δραστηριότητα ως Ιταλός ποιητής, που έτρεφε υψηλές φιλοδοξίες να διακριθεί ως Ιταλός δραματικός ποιητής ακόμη και μετά τη δημοσίευση, το 1819, της πρώτης ελληνόγλωσσης Ωδής του και μόλις 3-4 χρόνια πριν από τη δημοσίευση της Λύρας, δεν ήταν λογικό και κυρίως δεν ήταν εύκολο να μεταμορφωθεί χωρίς παρενέργειες, μέσα σε ελάχιστο χρόνο και για ελάχιστο μόνο χρόνο (1824-1826), σε Έλληνα ποιητή, ο οποίος γράφει ένα είδος ποίησης για το οποίο δεν είχε κανένα ελληνικό πρότυπο. Συνέθεσε τις Ωδές ενώ ήταν ακόμη εξαρτημένος από τη γλώσσα και τους εκφραστικούς τρόπους της λόγιας ιταλικής γλώσσας και αξιοποίησε τις αναμνήσεις από τη μαθητεία του δίπλα στον συμπατριώτη του Φώσκολο, που υπήρξε, μαζί με τον Leopardi, ο μεγαλύτερος Ιταλός λυρικός ποιητής των αρχών του 19ου αιώνα.

Μιχαήλ Πασχάλης

“Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο” με τον Μιχαήλ ΠασχάληΓια τη μελέτη του Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο: ο Ανδρέας Κάλβος, η Ιταλία και η αρχαιότητα, ο Μιχαήλ Πασχάλης τιμήθηκε με το Βραβείο Δοκιμίου 2014 της Ακαδημίας Αθηνών και το Βραβείο Δοκιμίου 2014 του ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού O Αναγνώστης.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (σελ.: 320, τιμή: 14,00 €).

Πίνακας εξωφύλλου: Henry Roderick Newman, The villa di Bellosguardo, 1887 (ιδιωτική συλλογή). Η διαμονή του Κάλβου μαζί με τον Φώσκολο στην έπαυλη του Μπελοσγκουάρντο, από τον Απρίλιο έως τον Νοέμβριο του 1813, υπήρξε η κορυφαία στιγμή της μαθητείας του δίπλα στον ποιητή των Χαρίτων.
Σχεδίαση εξωφύλλου: Ιφιγένεια Βασιλείου

Ο ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗΣ είναι Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει συγγράψει τη μονογραφία Virgil’s Aeneid: Semantic Relations and Proper Names (Οξφόρδη 1997) και πολλές μελέτες για τη λογοτεχνία της ελληνιστικής εποχής, των κλασικών ρωμαϊκών χρόνων και της ύστερης αρχαιότητας. Έχει εκδώσει τρεις τόμους για την ελληνορωμαϊκή ποίηση (επική, λυρική, βουκολική) και έχει συνεπιμεληθεί πέντε τόμους πρακτικών των διεθνών συνεδρίων RICAN για το αρχαίο μυθιστόρημα, στη σειρά Ancient Narrative Supplementa. Έχει δημοσιεύσει μελέτες για την Κρητική Αναγέννηση και τον ρόλο των Ακαδημιών, και έχει συνεπιμεληθεί τα πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για τον Ερωτόκριτο.
Το έργο του περιλαμβάνει επίσης μελέτες για τους παρακάτω συγγραφείς: Τζιοβάνι Μποκάτσιο, Τορκουάτο Τάσσο, Βιτσέντζο Κορνάρο, Γεώργιο Χορτάτση, Αδαμάντιο Κοραή, Διονύσιο Σολωμό, Ανδρέα Κάλβο, Αλέξανδρο Δουμά, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, Γκυστάβ Φλωμπέρ, Εμμανουήλ Ροΐδη, Τόμας Χάρντυ, Γεώργιο Βιζυηνό, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Κ. Π. Καβάφη, Νίκο Καζαντζάκη, Γιώργο Σεφέρη, Παντελή Πρεβελάκη.
Στο πλαίσιο της έρευνάς του για το νεοελληνικό μυθιστόρημα εντάσσεται το υπό έκδοση βιβλίο του για τα «κρητικά» μυθιστορήματα του Καζαντζάκη.

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος